Зерттеудің мақсаты – Қазақстанның Өндірістік ауқымы мен техникалық прогресті ұлғайту үшін зор әлеуеті бар энергетикалық секторды декарбонизациялаудағы рөлін ашу.

Әдіснамасы – бұл зерттеуде энергетикалық секторды декарбонизациялау проблемаларын зерттеуге аралас тәсіл қолданылды, бұл оларды әлемдік деңгейде де, Қазақстан жинақтаған тәжірибе шеңберінде де талдауды көздейді. Мұндай тәсілді қолдану ұлттық мүдделер әлемдік трендтерге сәйкес келуі тиіс елдің даму перспективаларын таңдау үшін маңызды.

Зерттеудің өзіндік ерекшелігі / құндылығы – авторлар энергетикалық жүйеге енгізілетін өзгерістер Қазақстан экономикасында көрініс табатынын, Ел ішіндегі геосаяси динамиканы өзгертетінін және жақын болашақта терең салдары болуы мүмкін екенін атап көрсетеді. Қалыптасқан жағдайда барлық өндіруші салаларды ілгерілету бір жағынан мемлекеттік жәрдемдесудің жаңа шараларын жандандыруды, екінші жағынан, мемлекеттік-жекешелік әріптестікті ілгерілетуді, бизнесті шұғыл проблемаларды шешуге тартуды талап етеді.

Зерттеу нәтижелері – «жасыл» тәсілді іске асырудың қиындықтарын еңсеру және энергетикалық секторды декарбонизациялаудың жаңа бағыттарын іздеу бойынша Қазақстанның қол жеткізген нәтижелеріне кешенді талдау жүргізілді. Авторлар Қазақстанның энергетикалық жүйесі ЖЭК-ке бейімделе отырып, энергия жүйесін жаңарту үшін ауқымды инвестицияларды қажет етеді деген қорытындыға келеді. Әлеуметтік аспект, экология және климат, энергетикалық қауіпсіздік және жаңа технологиялар сияқты аса маңызды факторлардың өзгеруі Қазақстанның көмір генерациясының дамуына және энергетикалық перспективаларына айтарлықтай әсер ететіні негізделді. Мемлекеттің саясаты төмен көміртекті болашаққа өнімді көшуді, оның ішінде төмен көміртекті энергетика, таза энергетикалық технологияларды коммерцияландыру саласындағы зерттеулерге жәрдемдесу жолымен ынталандыруы тиіс екендігі көрсетілген.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы – авторлар Қазақстанның тәжірибесі энергетикалық секторды декарбонизациялаудың түрлі тетіктерін енгізу арқылы халықаралық нарықтардағы бәсекелестік позицияларды нығайтатын, қалыптасып келе жатқан нарықтық экономикасы бар елдер үшін пайдалы болады деп үміттенеді.

Зерттеудің мақсаты. Өңірлік ерекшеліктерді ескере отырып, Қазақстан Республикасында болып жатқан көші-қон процестерінің экономикалық дамуға әсері туралы халықтың пікірлерін талдау.

Зерттеу әдіснамасы. Зерттеудің негізі ретінде 2024 жылдың ақпан-сәуір айлары аралығында Қазақстанның сегіз өңірінде, соның ішінде Алматы және Астана қалаларында өткізілген және 3120 респондент арасында жүргізілген әлеуметтік зерттеу деректері пайдаланылды. Сонымен қатар, логикалық, жалпылау, салыстырмалы талдау сияқты классикалық зерттеу әдістері де қолданылды.

Зерттеудің өзіндік ерекшелігі (құндылығы). Бұл зерттеуде авторлар көші-қон процестері мен жалақы, жұмыссыздық деңгейі, экономикалық өсу және аймақтың әл-ауқаты сияқты факторлар арасындағы қатынастардың аймақтық ерекшеліктерін социологиялық зерттеу барысында алынған бастапқы мәліметтер негізінде анықтауға тырысты.

Зерттеу нәтижелері. Талдау аймақтардағы халық көші-қонның әсері туралы пікірлерінің әртүрлілігін көрсетті. Қазақстанның әртүрлі бөліктеріндегі ерекшеліктер мен үрдістерді ескере отырып, көші-қон процестері мен экономикалық даму арасындағы өзара байланыс анықталды және қаралды.

Зерттеудің мақсаты. Қазақстан Республикасының жаһандық қосылған құн тізбегіне қатысуының алғышарттары мен келешектегі перспективаларын анықтау.

Зерттеу әдіснамасы. Индукция мен дедукцияның жалпы ғылыми әдістері, сонымен қатар жүйелік тәсіл, салыстырмалы және экономикалық-статистикалық талдау әдістері қолданылды. ҚР ҰЭМ Ұлттық статистика бюросының сайтында ғана емес, ДСҰ-ның "The International Trade Statistics Yearbook" халықаралық есептерінде, Дүниежүзілік Банктің есептерінде ұсынылған ғылыми әдебиеттер мен статистикалық деректерге аналитикалық шолу зерттеу үшін талдаудың, мониторингтің, салыстырудың экономикалық әдістерін қолдануға мүмкіндік берді.

Зерттеудің бірегейлігі/құндылығы. Зерттеу Қазақстанның ГЦДС интеграциясының ерекшеліктерін, атап айтқанда, Ұлттық экономика салаларының жаһандық құн тізбегіне қатысу үрдістері мен перспективаларын түсінуге және бәсекеге қабілеттілікті арттыру және экономикалық өсу үшін қолайлы жағдайлар жасау бойынша ұсыныстарды талдау негізінде әзірлеуге маңызды үлес қосады.

Зерттеу нәтижелері. Алынған нәтижелер Қазақстанды қосылған құн тізбегіне енгізу проблемаларын анықтауға, сондай-ақ қосылған құнның жаһандық тізбектері үшін мультипликативтік әсер етуі мүмкін және экономиканың басқа секторларына елеулі әсер ету үшін салааралық өзара байланыстың жоғары дәрежесімен байланысты болатын негізгі салаларды дамыту жөніндегі ұсынымдарды тұжырымдауға мүмкіндік береді.

Зерттеудің мақсаты – әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдардағы гранттық қаржыландыруды бөлу механизмін Мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама (МҒТС) сарапшыларының баллдары мен ұлттық ғылыми кеңестердің (ҰҒК) баллдары арасындағы байланысты талдау арқылы сыни бағалау.

Зерттеу әдіснамасы – зерттеу үшін Қазақстандағы гранттық қаржыландыру процесін реттейтін нормативтік-құқықтық актілер, сондай-ақ www.ncste.kz сайтындағы Мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама (МҒТС) және ұлттық ғылыми кеңестердің (ҰҒК) баллдарына қатысты ашық деректер пайдаланылды. Корреляциялық талдау мен деректерді визуализациялау MS Excel және Python көмегімен жүргізілді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – мақала ғылымды қаржыландыру механизмдерін бағалау туралы ғылыми әдебиетке Қазақстандағы ғылыми гранттарды бөлу тәжірибесін зерттеу арқылы үлес қосады. Зерттеу қаржыландыру механизмдерін реформалау мен шешімдерді қабылдауда практикалық маңызы бар.

Зерттеу нәтижелері – талдау көрсеткендей, МҒТС және ҰҒК бағалау парақтарындағы ұқсастықтарға қарамастан, жалпы конкурс барысында баллдар арасындағы корреляция өте әлсіз, ал жас ғалымдарға арналған конкурста орташа (әлсізге жақын) болды. Бұл нәтиже жалпы конкурс кезінде жас ғалымдар конкурсына қарағанда мүдделер қақтығысының жоғары деңгейін көрсетуі мүмкін, өйткені ҰҒК құрамына кіру үшін кемінде он жылдық ғылыми-зерттеу тәжірибесі талап етіледі.

Зерттеудің мақсаты. Білім беру көші-қоны мен республиканың экономикалық дамуындағы қалыптасқан тенденцияларды талдау негізінде студенттердің сыртқы көші-қонының Қазақстан экономикасына әсері.

Әдіснамасы. Осы жұмыстың аясында келесі зерттеу әдістері қолданылды: құрылымдықфункционалдық, экономикалық-статистикалық және категориялық талдау, дәлелді тәсіл: салыстырмалы талдау әдісі, сараптамалық қорытынды материалдары және шешім қабылдау. Бастапқы деректер ретінде Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) нақты деректері және Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының деректері пайдаланылды.

Зерттеудің түпнұсқалығы/құндылығы. Елдердің экономикалық жағдайларының маңызды екенін ескере отырып, көптеген студенттер жұмысшыларға қолайлы жағдай ұсынатын экономикалық дамушы мемлекеттерді таңдайды. Авторлар жан басына шаққандағы ЖІӨ, халық саны мен жұмысшылардың орташа жылдық жалақысын, сондай-ақ шетелдік студенттердің үлесін қамтитын негізгі макроэкономикалық параметрлерді зерттеді. Сонымен бірге, зерттеуде авторлар Қазақстанның экономикалық қызметіне оның моделін қалыптастыру түрінде әсер ететін студенттердің білім беру миграциясын бағалау және модельдеу бойынша жұмыс жүргізді. Сондай-ақ, статистикалық деректерге сүйене отырып, АҚШ, Австрия, Австралия, Қытай, Чехия, Жапония сияқты әлемнің дамыған елдері болып табылатын студенттер білім алуға ағылатын негізгі елдерге кесте жасалды.

Құрылған сызықтық теңдеу негізінде шетел студенттерінің үлесін бағалай отырып, оның негізінде Қазақстан Республикасында белгілі бір деңгейде елден шетелдік миграцияны анықтауға болады.

Зерттеу нәтижелері. Қорытындылай келе, Қазақстаннан студенттердің білім көші-қонын азайту бойынша негізгі шаралар мен ұсыныстар берілген.

Зерттеудің мақсаты. Проблематиканың өзектілігі мен зерттелу дәрежесін анықтау, сондай-ақ негізгі тенденцияларды анықтау үшін жоғары білім нарығын сегменттеу саласындағы ғылыми әдебиеттерге библиометриялық талдау жүргізу.

Зерттеу әдіснамасы. Зерттеуді бағалауды синтездеу үшін библиометриялық әдіс қолданылды. Тиісті ғылыми мақалаларды жинау Scopus халықаралық базасында жүзеге асырылды, онда ағылшын тіліндегі «marketing in higher education», «consumers», «higher education», «market segmentation» сияқты түйінді сөздер қолданылды. Білім берудегі маркетинг пен жоғары білім нарығын сегменттеу арасындағы байланысты қамтитын ең танымал авторлардың, зерттеулер мен басылымдардың жұмысын зерттеу жүргізілді. Деректерді визуализациялау үшін Scopus дерекқорының аналитикасы, VOSviewer бағдарламалық құралы кілт сөздерді талдау үшін пайдаланылды.

Зерттеудің өзіндік ерекшелігі. Сегменттеудегі негізгі тәсілдерді жүйелеуде және жоғары білім берудегі стратегиялық сегменттеудің дамуына үлес қосатын осы саладағы алғашқылардың бірі болып табылады. Бұл зерттеу негізгі бағыттарды, негізгі авторларды және жеткіліксіз зерттелген аспектілерді анықтайды.

Зерттеу нәтижелері. Библиометриялық талдау 90 ғылыми мақала бойынша жүргізілді, оның ішінде Scopus дерекқорынан 10 халықаралық ғылыми журналдан жоғары дәйексөз деңгейі бар 20 мақала таңдалды. Нәтижелер жоғары білім нарығында сегменттеу тақырыбына қызығушылықтың айтарлықтай өсуін көрсетеді, бұл жоғары білім, маркетинг және әлеуметтік ғылымдар туралы жарияланымдардың көбеюінен көрінеді. Көптеген зерттеулер студенттерді сегменттеуге баса назар аударады, бірақ мақсатты аудиториясы талапкерлерді, ата-аналарды, жұмыс берушілерді, түлектерді де қамтиды. Болашақ зерттеулер үшін авторлар халықаралық студенттерді сегменттеуге, студенттердің қалалық және ауылдық сегменттерінің ерекшеліктеріне назар аударуды, сондай-ақ түлектерді сегменттеу ерекшеліктерін қарастыруды ұсынады. Қазақстанның жоғары білім нарығындағы сегменттердің жеткіліксіз зерделенуін ескере отырып, бұл бағыт болашақ зерттеулер үшін де негізгі векторды білдіреді.

Бұл мақала Қазақстан Республикасында әртүрлі аймақта туристік белсенілікті қолдау мен ынталандыруда, жүйені басқаруды жақсарту мақсатында туристік индустриясында өсіп келе жатқан бәсекелестік пен ғаламдық өзгерістер контекстінде еліміздегі аймақтық туризмді дамыту процессін зерттеуге бағытталған.

Зерттеудің мақсаты. Қазақстандағы аймақтық туризмді дамытуды талдау мен қалыптасқан жүйені мемлекеттік реттеуді бағалауды қамтиды. Бұл мақсат Түркістан мысалы аясында инновацияларды басқару мен өнімділікті арттыруға, билік органдары жүздесетін негізгі мәселелерді анықтауға және аймақтық туризмді басқару жүйесін жақсарту үшін ұсыныстар әзірлеуді білдіреді.

Зерттеу әдіснамасы. Жұмыста келесідей ғылыми әдістер қолданылған: экстраполяция, графикалық әдіс, деректерді талдау, есептеулер мен статистикалық талдаулар.

Зерттеудің бірегейлігі/құндылығы. Жасалған зерттеу Қазақстандағы туристік индустрияның динамикалық өсуі аясында өзектілігі жоғары және елімізде аймақтық туризмін тұрақты дамыту мен мемлекеттік реттеуді тиімдірек етуде маңызды қадам болып табылады.

Зерттеу нәтижелері:

1.Әлемдік тәжірибелер талданып, қазақстандық шарттарға бейімдеуге болатын аспектілері қарастырылды.

2. Түркістан мысалы аясында инновацияларды басқару мен өнімділікті арттырып, қалыптасқан жүйені мемлекеттік реттеуде зерттеудің нәтижелері ұсынылып, бағаланды.

3. Қазақстандағы аймақтық туризмді дамытуды мемлекеттік реттеудің қалыптасқан жүйесіндегі шектеулер мен мәселелер анықталды.

4.Туризмді реттеудің экономикалық және саяси аспектілерін талдау мен оның аймақтардағы мәдени әлеуметтік дамуға әсерінің талдауы ұсынылды.

5.Қазақстандағы аймақтық туризмді басқару жүйесін жақсарту үшін ұсыныстар әзірленді.

Зерттеу мақсаты – Қазақстанда құрамында қант бар сусындарды (бұдан әрі – ҚБС) тұтынудан болатын экономикалық залалды нивелирлеу бойынша ұсынымдар әзірлеу болып табылады. Бұл құрамында қант бар сусындарды тұтынудан болатын экономикалық зиянға байланысты, көбінесе халықтың еңбекке қабілеттілігін төмендететін түрлі ауруларға әкеледі. Азық-түлік нарығын реттеудің халықаралық тәжірибесі әлемдік экономикалық кеңістікте осындай проблемалардың бар екендігін және көптеген елдердің мемлекеттік реттеу әдістерімен қант қосылған сусындарды тұтынудан болатын экономикалық залалды теңестірудің тиімді жүйесін әзірлеу жолдарын іздестіруді көрсетеді. Бұл халықтың денсаулығын жақсартуға, оның өмір сүру сапасын және экономикалық өсуге ықпал ету мүмкіндіктерін арттыруға бағытталған мемлекеттік саясаттың бағдарларының бірі.

Әдіснамасы – Зерттеудің әдіснамалық базасы ретінде жүйелік, салыстырмалы, функционалды, экономикалық-статистикалық талдау және синтез әдістері, математикалық әдістер қолданылды.

Зерттеудің бірегейлігі/құндылығы – ҚБС тұтыну нәтижесінде дамитын Қазақстан халқы арасындағы аурулардың санын, оның халықтың еңбекке қабілеттілігіне әсерін талдау негізінде Daly коэффициенті негізінде қант қосылған сусындарды тұтынудан болатын ықтимал экономикалық залалға баға берілгендігінде. Мәселен, Қазақстанда жүргізілген зерттеу нәтижелері бойынша құрамында қант бар сусындарды қолдануды жалғастыру кезінде аурулардың дамуы кезінде жоғалған (жоғалған) пайда мөлшері 2023 жылы ғана 3,2 трлн теңгені құрады. Зерттеулер Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің диспансерлік есепте тұрған науқастар туралы ақпараттық жүйелерінің деректері негізінде жүргізілді.

Зерттеу нәтижесі – Халықтың денсаулығын жақсартуға, өмір сүру сапасын арттыруға және Қазақстанда экономикалық өсуге ықпал ететін құрамында қант бар сусындар нарығын реттеуге бағытталған салық салу жүйесін әзірлеу жөніндегі ұсынымдар болып табылады Зерттеу халықты сауықтыру, оның өмір сүру сапасының деңгейін арттыру және олардың елдің экономикалық өсуін қамтамасыз етуге әсері бойынша тиімді мемлекеттік саясатты әзірлеудің құнды құралы бола алады.

Зерттеу мақсаты. Бұл зерттеу Таңдалған Брендті Орналастыру Әрекеттері (Баға, Орын және Жылжыту) мен Бренд Капиталын құру арасындағы байланысты зерттейтін кешенді модельді әзірлеуге бағытталған. Атап айтқанда, зерттеу тәуелсіз және тәуелді айнымалылар арасындағы байланысты орнатудағы Бренд Капиталының үш өлшемінің, соның ішінде Қабылданатын Сапаның, Брендке Адалдықтың және Бренд Туралы Хабардарлықтың/Имиджтің делдалдық рөлін зерттеуге бағытталған.

Әдіснамасы. Зерттеу Қазақстанның Алматы қаласындағы мейрамханалар нарығы үшін жүргізілді, онда онлайн сауалнамалардан деректер жиналды. Сауалнамаға жақын уақытта қаладағы мейрамханаға барған тұтынушылар қатысты. Айнымалылар арасындағы оң байланысты болжайтын 12 гипотезаны тексеру үшін құрылымдық теңдеу моделі қолданылды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Зерттеу мейрамхана индустриясында жұмыс істейтін маркетологтар үшін, сондай-ақ Брендті Орналастыру Бойынша тиімді әрекеттерді дамытуға ұмтылатын басқа салалардағы маркетологтар үшін құнды ақпарат береді. Брендтің Меншікті Капиталына ықпал ететін факторларды түсіну арқылы маркетологтар өз брендін тұтынушылардың санасында тиімді орналастыратын стратегияларды әзірлеп, жүзеге асыра алады.

Зерттеу нәтижелері. Нәтижелер Орын мен Баға Қазақстандық мейрамханалар нарығында Бренд Капиталын құру процесінің маңызды факторлары болып табылатынын, ал Жылжыту оған айтарлықтай әсер етпейтінін көрсетті. Атап айтқанда, Орын Қабылданған Сапаға, Брендтің Адалдығына және Бренд Туралы Хабардарлыққа, одан кейін Бағаға ең күшті оң әсер ететіні анықталды. Бұл нәтижелер Алматыдағы мейрамханалар Брендтің күшті Капиталын құру үшін физикалық орналасуы мен баға стратегияларын әзірлеуге назар аударуы керек екенін көрсетеді.

Зерттеу мақсаты. ТМД елдеріндегі коммерциялық компаниялардағы басқару шешімдерінің тиімділігіне бухгалтерлік есеп деректерінің дұрыстығына әсерін талдау.

Әдіснамасы . Эмпирикалық және статистикалық талдаулар.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. ТМД компаниялары жағдайында бухгалтерлік есеп деректерінің дұрыстығының басқару шешімдерінің тиімділігіне әсерін зерттеудің кешенді тәсілі. Зерттеу проблеманы жан-жақты түсіну үшін эмпирикалық және статистикалық талдауларды біріктіреді. Зерттеу нәтижелері кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және тұрақты дамуына ықпал ететін есеп пен менеджментті жетілдіру бойынша нақты практикалық ұсыныстарды ұсынады.

Зерттеу нәтижелері. Бұл ғылыми зерттеу бухгалтерлік есеп деректерінің дұрыстығы мен басқару шешімдерінің тиімділігі арасындағы тікелей байланысты анықтады. Жүргізілген талдаулар бухгалтерлік есептің дәлдігі көрсеткіштерін арттыру ұйымдардың табыстылығын, табыстылығын және өсу қарқынын арттыруға ықпал ететінін көрсетті, бұл басқару шешімдерінің тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Мәліметтердің дәлдігіне әсер ететін негізгі мәселелер анықталды. Бухгалтерлік есеп деректерінің дұрыстығына әсер ететін мәселелерді шешу үшін тиімді ұсыныстар тұжырымдалған.

Зерттеудің мақсаты – Қазақстандағы жеке кәсіпорындардағы бос көшбасшылық лауазымдарға үміткерлерді іріктеу процесінде гендердің ықпалын анықтау.

Әдіснамасы – Қазақстан Республикасының ірі қалаларындағы HR мамандармен және рекрутингтік агенттіктердің басшыларымен тереңдетілген жартылай құрылымдық сұхбат.

Зерттеудің өзіндік ерекшелігі/құндылығы – көшбасшылық лауазымдарға персоналды іріктеудің гендерлік аспектісін егжей-тегжейлі ашатын және әйелдердің көшбасшылық лауазымдарға түсуі үшін кедергілерді негіздейтін Қазақстандағы алғашқы зерттеу.

Зерттеу нәтижелері– бала туу жасына, аналыққа, аз дене күші мен ұтқырлыққа, сондай-ақ көшбасшы бейнесі бар ерлер қауымдастығына негізделген ҚР жекеменшік кәсіпорындарында көшбасшылық лауазымдарға үміткер әйелдерге қатысты гендерлік-стереотиптелген біржақтылық анықталған. Зерттеу STEM (ғылым, технология, инженерия және математика) саласындағы әйелдердің мансаптық өсуде ең үлкен қиындықтарға тап болатыны, басқарудың барлық деңгейлеріндегі гендерлік кедергілерге және ара патшайымы синдромынан зардап шегетін әріптестерінің жағымсыз мінез-құлқына тап болғаны анықталған. Бұл жұмыс шешім қабылдаушылардың арасында гендерлік құзыреттердің болмауы кәсіпорынның адам ресурстарының гендерлік көшбасшылық әлеуетін жоғалтуға және біржақтылыққа әкелетінін көрсетеді және адам ресурстарын басқару процесінде гендерлік кедергілерді жою бойынша ұсыныстарды береді.

Зерттеудің мақсаты. Баламалы онлайн-қаржыландыру көздерінің халықаралық нарығының қазіргі жай-күйін талдау негізінде олардың даму бағыттарына баға беру. Қазақстан Республикасында онлайн - қаржыландыруды дамыту перспективаларын қарастыру.

Әдіснамасы. Мақалада: а) эмпирикалық зерттеулер – статистикалық деректерді талдау; б) жүйелік әдістерді пайдалана отырып, баламалы онлайн-қаржыландырудың экономикалық, әлеуметтік және құқықтық аспектілерге әсерін талдау; в) қаржы институттары өкілдерінің, атап айтқанда, Cambridge Centre for Alternative Finance (CCAF), University of Cambridge өкілдерінің сараптамалық бағалаулары пайдаланылды және т. б.; г) әр түрлі елдердің АОФ платформалары мен модельдерінің салыстырмалы аналитикасы.

Зерттеудің құндылығы. Мақала авторлары зерттелетін әрбір бизнес-модельдің ауқымын, танымалдылығын, тиімділігін және нарықтық жағдайын анықтады. Авторлар, Қазақстандағы баламалы онлайн-қаржыландыру нарығының әлеуеті мақалада ұсынылған қаржылық модельдерді дамыту және практикалық қызметте қолдану үшін өте маңызды болып көрінеді деп санайды.

Зерттеу нәтижелері. Мақала авторлары келесі міндеттерді шешті: а) баламалы онлайнқаржыландырудың әлемдік нарығындағы өңірлердің үлес салмағы, олардың сипаттамалары, артықшылықтары, тәуекелдері мен даму тенденциялары анықталды; б) онлайн-қаржыландырудың баламалы нысандары мен модельдерін талдау және олардың қазіргі экономикалық ортаға әсері;

в) кәсіпкерлер, инвесторлар, реттеушілер нарықтың басқа да қатысушылары үшін онлайнқаржыландыруды қолдану мүмкіндіктері айқындалды, қаржыландырудың осы түрінің тиімділігі мен тұрақтылығын жақсарту мақсатында тиімді шаралар ұсынылды.

Зерттеудің мақсаты. Ұсынылған зерттеудің мақсаты - үй шаруашылықтарына жүргізілген сауалнама нәтижелеріне сүйене отырып, CBDC-ге деген сұранысты жобалау, сондай-ақ қолма-қол ақша мен депозиттерге сұраныстың логит-моделін құру және логит-модель шеңберінде CBDC-ге сұранысты анықтау.

Әдіснамасы. Зерттеудің әдіснамасы құрылымдық сұраныс моделі негізінде Цзяци Ли әзірлеген фреймворкті пайдалана отырып, Қазақстандағы CBDC-ге оның жақын баламаларымен салыстырғанда әлеуетті сұранысты болжау мақсатында ағымдағы макроэкономикалық жағдайды талдауды қамтиды. CBDC әлеуетті сұранысын бағалау, CBDC банк өнімдеріне тигізер әсерін және Қазақстанда CBDC қолданудың мүмкіндіктерін түсіну үшін маңызды [1].

Зерттеудің бірегейлігі/ құндылығы. Таңдалған зерттеу тақырыбының өзектілігі цифрлық технологиялардың қарқынды дамуына және көптеген елдердің орталық банктің (CBDC) цифрлық валютасын енгізуіне байланысты. CBDC пайда болуы фиат ақшасының дамуын анықтайтын әлеуметтікэкономикалық процестермен тығыз байланысты.

Ұзақ уақыт бойы қолма-қол ақша фиат ақшасының кеңінен пайдаланылатын формасы болып келді. Дегенмен, соңғы жылдары әлемнің көптеген мемлекеттерінде төлем құралы ретінде қолма-қол ақшаға сұраныстың төмендеу үрдісі байқалуда. Бұл 2000-шы жылдары банктерге қолма-қол ақшасыз төлемдерді тезірек, ыңғайлы, қауіпсіз және әмбебап ететін жаңа төлем құралдары мен технологияларын енгізуге мүмкіндік беретін ақша саласын кеңінен цифрландыруға байланысты. Соңғысы, әсіресе электрондық коммерция мен мобильді коммерция желілеріндегі есептеулер үшін өте маңызды.

Зерттеу нәтижелері. Зерттеу нәтижелері мыналарды қамтиды: үй шаруашылықтарының веб-сауалнамасы (2024) арқылы «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің төлем және қаржы технологияларын дамыту орталығы» АҚ үшін «NAC Analytica» КҚ жинаған сауалнама деректерін пайдалана отырып, CBDC сұранысын болжау. Сондай-ақ, бұл зерттеудің маңызды нәтижесі-үй шаруашылықтарының сауалнамасы негізінде CBDC-ге сұранысты бағалау, қолма-қол ақша мен депозиттерге сұраныстың логит-моделін құру, логит-модель шеңберінде CBDC-ге сұранысты анықтау [2].