Зерттеудің мақсаты – Қазақстанда халықтың табысын қалыптастырудың теориялық-əдістемелік негіздерін зерттеу, нақты ресми мəліметтер бойынша экономикалық-статистикалық талдау жəне табысты жоғарылату жолдарын айқындау.

Зерттеу əдістемесі – зерттеу жүргізу барысында жүйелеу, экономика-статистикалық талдау, салыстырмалы бағалау əдістері қолданылды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – экономикалық тұрақсыздық жағдайында халықтың ақшалай табысының қалыптасу көздерін, құрамы мен құрылымын кешенді талдау нəтижесінде табысты жоғарылату бойынша жасалған тұжырымдар мен ұсыныстар.

Зерттеу нəтижелері – зерттеу жұмысында экономикалық өсу жəне инфляциялық үрдістерді басқаруды жетілдіру арқылы табысты ұлғайту, ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен табысы бар халықтың үлесін азайту, кедейлік шегін төмендету мақсатында өңірлік ерекшеліктерді ескере отырып нақты ісшаралар жоспарын əзірлеу, қалалық жəне ауылдық жерлердегі табыстар алшақтығын жою бойынша ұсыныстар жасалды.

Зерттеу мақсаты – университеттерді ұйымдастыру ерекшеліктерін зерделей отырып, жүйелік тəсілге негізделген қазақстандық жоғары оқу орындарына арналған «University 4.0» моделі.

Əдіснамасы. Бұл жұмыста сипаттамалық əдіс, индукция əдісі, халықаралық тəжірибені салыстыру жəне зерттеу əдісі қолданылады.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Авторлар жоғары оқу орындарын ұйымдастыруға əсер ететін «University 4.0» моделінің даму векторларын анықтады жəне олардың даму моделін анықтау үшін салыстырмалы талдау жүргізді. Жұмыста төртінші буынның жаңа моделіне көшу кезінде қазақстандық университеттер функционалының өсу нүктесін анықтауда сүйенуге болатын кейбір шетелдік университеттердің инновациялық қызметі сипатталған. Авторлар өңірлердің инновациялық дамуына мультипликативті əсер беретін «University 4.0» моделін қалыптастыру үшін жүйелік тəсілді қолдануды ұсынды.

Зерттеу нəтижелері көрсеткендей, жоғары білім беруді дамытудың жүйе құраушы факторлары ұсынылған жоспарлардың орындылығын жəне университеттерді басқарудың дамудың жаңа сатысына кезең-кезеңімен көшуін растайтынын көрсетеді.

Зерттеу мақсаты жастардың тұтынушылық мінез-құлқына байланысты əлеуметтік-мəдени жəне экономикалық жағдайларды ескере отырып, жастар туризмінің дамуын концептуалды тəсілі негізінде талдау.

Əдіснамасы. Зерттеуде пəнаралық əдістеме, оның ішінде бар əдебиеттерді талдау, жастар туризміндегі əлемдік тəжірибені салыстырмалы талдау, бақылау əдістері, мəліметтерді талдау жəне салыстыру, Қазақстан жастары арасында сауалнама жүргізу пайдаланылды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Қазақстандағы жастар туризмін зерттеудің концептуалды тəсілі туризм индустриясының тенденцияларын түсінуге, жастардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға, жаңа өнімдер мен қызметтерді дайындауға маңызды бола алады. Сонымен қатар, елдің экономикалық жəне əлеуметтік дамуына үлес қосады. Жастар туризмін талдау Қазақстандағы жастар туризмін зерттеуге маңызды үлес болып табылады жəне оның дамыту стратегиясын əзірлеуде пайдасы зор.

Зерттеу нəтижелері. Зерттеу Қазақстандағы жастар туризмінің негізгі бағыттарын анықтады, ұлттық ортаның əлемдік тəжірибесіне бейімделу жағдайында жастардың тұтынушылық мінез-құлық ерекшеліктерін анықтады. Зерттеу нəтижелері жастар туризмін түсінуге құнды үлес болып табылады жəне Қазақстан Республикасындағы жастар туризмін дамытудың концептуалды моделін əзірлеуге негіз бола алады. Практикалық ұсыныстар жастар туризмін дамыту тетіктерін жетілдіре алады, қолайлы жағдай жасайды жəне жас саяхатшылар үшін тартымдылықты арттырады.

Зерттеудің мақсаты – Мақала Семей өңірінде ядролық сынақ салдарынан зардап шеккен азаматтардың балалары мен немерелеріне білім алу мəселелерін шешуге, атап айтқанда сапалы білімді іске асырудағы бұзушылықтардың мəнін зерделеуге бағытталған.

Зерттеу əдіснамасы – Мақала Назарбаев Университеті, Сассекс университеті (Ұлыбритания) жəне Алстер университеті (Ұлыбритания) арасындағы халықаралық ғылыми əріптестік негізінде «Семей өңірі балаларының жоғалған ұрпағы (1991-2021)» тақырыбында бірлесіп жүргізген ғылыми зерттеуі шеңберінде жазылды. Зерттеу барысында талданатын деректердің дұрыстығын қамтамасыз ету үшін авторлар тақырыптық дедуктивті анализді негізге алды. Жалпы зерттеу барысында анализдің 2 түрі қолданылды. Алғашқысы – тақырыптық анализ. Оның негізінде зерттеу барысында алынған 30 интервью кодталды. Екіншісі – 4RS фреймворк əдісін қолданумен деректерді талдау. Бұл əдіс бұрынғы Семей өңірі, қазіргі Абай облысы контекстінде білім берудің саяси-экономикалық анализін жасауға мүмкіндік берді. Зерттеу барысында барлық этикалық қағидаларға сүйенген интервью əдісі қолданылды. Деректерді жинау барлық этикалық қағидаларды сақтай отырып, сұхбат беру арқылы жүргізілді. Зерттеу Назарбаев Университеті мен Ольстер университетінің (Ұлыбритания) этикалық комитетінің этикалық келісімінен өтті. Сондай-ақ зерттеу тақырыбына сəйкес əдебиеттер, нормативтік құқықтық құжаттар жəне статистикалық деректер зерделенді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – Аталған құжаттарды зерделеу барысында полигоннан зардап шеккен азаматтардың балалары мен немерелерінің білім алуына қатысты мəселелердің жіті қарастырылмағандығы анықталды. Сондай-ақ басқа да əдебиеттер, өңірлердегі интервью нəтижесінде авторлар өңірде балалар үшін білім беру саласында жағдайлардың жеткілікті деңгейде жасалмағандығына, полигон салдарынан орын алған экономикалық дағдарыстың, жұмыссыздықтың кейбір балалардың төмен деңгейдегі білім алуына немесе мүлдем алмауына əкелгеніне, сəйкесінше сапалы білімге қолжетімділік мəселелерін шешу қажеттілігіне тоқталды. Мұның бəрі саяси, экономикалық жəне əлеуметтік тұрғыда жүйелі, бірізді сипатты қажет етеді.

Зерттеу нəтижесі – Аталған мəселелерді шешу үшін мақала авторлары Қазақстанда білім беру реформасын жаңғыртуда өңірдің спецификалық ерекшеліктерін ескеру қажеттілігін, өңірде психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация желісін кеңейту, педагогтердің инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс істеу бойынша құзыреттіліктерін арттыру, өңірдегі медициналық қызметті заманауи талаптарға сай жаңарту, қоғамда стигматизация жəне радиофобия мəселелерін шешу қажеттілігін ұсынады.

Зерттеудің мақсаты. Қытай газ нарығының жай-күйіне, импорттық газ жеткізу проблемасы мен Қытай газ өнеркəсібі тізбегі үшін экономикалық факторлар арасындағы байланысқа талдау жүргізу.

Əдістеме. Зерттеу табиғи газды тасымалдау тиімділігі, орташа өлшенген көп индексті көрсеткіш, статистикалық деректерді талдау, ғылыми жəне публицистикалық əдебиеттерді зерттеу бойынша Экономикалық-математикалық модель əдістеріне негізделген.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Мақала авторлары əлемдік жəне қытайлық газ нарығының үрдістерін ескере отырып, энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің өзекті мəселелерін жəне одан əрі халықаралық ынтымақтастық мүмкіндігін анықтады. Авторлар ұсынған ұсыныстар Қытай газ нарығын түсінудің нақты мағынасын білдіреді.

Зерттеу нəтижелері. Мақала авторлары Қытайдағы табиғи газдың сұранысы мен тұтынуы, сондайақ жеткізуші елдердің соңғы жылдардағы индекстерінің көрсеткіштері бойынша деректерге талдау жүргізді. Қытайдың газ нарығы энергетикалық ынтымақтастықты дамыту үшін үлкен əлеуетке ие деген қорытындыға келді, сонымен қатар Қытай газ тұтыну құрылымындағы импортқа қатты тəуелді деген қорытындыға келді. Құбыр газы Қытайға табиғи газ импортының маңызды көзі жəне энергетикалық қауіпсіздіктің негізгі кепілдіктерінің бірі болып табылады. Жүргізілген талдау нəтижелері бойынша Қытай мен Қазақстан, Түрікменстан жəне Ресей сияқты жеткізуші елдердің газ саласы саласындағы ынтымақтастығының перспективалары негізделген.

Зерттеудің мақсаты – адами капитал түсінігін жəне оған тəн факторларды зерттеу, сондай-ақ жеке компаниялар ішінде де, жалпы ұлттық экономикада да адами капиталды бағалаудың əртүрлі тəсілдері мен əдістемелерін жіктеу болып табылады. Бұл зерттеудің мақсаты адами капиталды бағалау жəне ұйымдық контекстте стратегиялық шешімдер қабылдау үшін құнды ақпаратты қамтамасыз ету үшін қолданылатын əдістемелерді зерттеу жəне шоғырландыру болып табылады.

Зерттеу əдістемесі. Зерттеуде ең алдымен отандық жəне халықаралық əдебиеттерді жан-жақты шолуға негізделген сапалы зерттеу əдісі қолданылады. Салыстырмалы талдау, жүйелі талдау, жіктеу сияқты ғылыми əдістер қолданылады.

Зерттеудің өзіндік ерекшелігі/құндылығы. Зерттеудің маңыздылығы адами капиталды бағалауды жан-жақты түсінуге ықпал ететін əртүрлі теориялық перспективалар мен əдістемелердің синтезінде жатыр.

Нəтижелер. Осы зерттеуде пайдаланылған əдістеме ұйымдарға ресурстарды бөлу, қызметкерлердің өсу бастамалары жəне таланттарды сақтау стратегияларына қатысты саналы таңдау жасауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, адам капиталының индексін (HCI) қосу жұмыс күшінің мүмкіндіктерін жəне олардың ұйымдық нəтижелерге əсерін мұқият бағалауды ұсынатын негізгі құралға айналады. HCI адами капиталға инвестициялау нəтижелерін өнімділік, инновациялар жəне ұзақ мерзімді ұйымдық тұрақтылық тұрғысынан өлшеу қабілеті оның стратегиялық шешімдер қабылдау процестерін қалыптастырудағы маңызды рөлін көрсетеді.

Зерттеудің мақсаты. Қызметкерлердің əлеуметтік жəне қаржылық əл-ауқаты, олардың физикалық жəне психикалық денсаулығы мəселелеріне арналған ғылыми зерттеулерді сыни талдау негізінде қызметкерлердің кəсіби шаршауының объективті шындығын дəлелдеу жəне кəсіп иелерінен, жұмыс берушілерден қомақты инвестицияларды талап етпейтін, бірақ əлеуметтік-еңбек қатынастарының қалыптасқан жағдайында қызметкерлердің кəсіби шаршау дəрежесін төмендетуге мүмкіндік беретін еңбекті ынталандырудың осындай түрлерін ұсыну.

Зерттеу əдістемесі. Мақалада қызметкерлердің кəсіби шаршау құбылысын жан-жақты зерттеу, оның себептерін, əсер ету факторларын, бизнес субъектілері үшін экономикалық салдарын анықтау мақсатында зерттеудің теориялық, эмпирикалық жəне жалпы ғылыми əдістері қолданылды. Нақты деректерді жүйелеу, аналитикалық шолу жүргізу үшін Экономикалық талдаудың статистикалық əдістері де қолданылды.

Зерттеудіңөзіндікерекшелігі/құндылығы.Мақаладаəлемніңкөптегенелдеріндегіреспонденттердің ғылыми зерттеулері мен сауалнамаларын қорытындылау нəтижесінде алынған жұмысшылардың кəсіби шаршауына қатысты көптеген мəліметтер жинақталған. Осы негізде жаңа еңбек жағдайларында жұмыс орнында созылмалы стресстің алдын алуға бағытталған шаралар кешені тұжырымдалған.

Зерттеу нəтижелері. Авторлар «қызметкерлердің кəсіби күйіп қалуы» құбылысының белгілерін нақтылап, себептерін жүйеледі, оның шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің экономикалық көрсеткіштеріне əсері анықталды. Сондай-ақ, жұмыс берушілерден персоналға іс жүзінде ешқандай инвестиция талап етпейтін, бірақ кəсіби күйіп қалудың алдын алуға немесе азайтуға ықпал ететін еңбекті ынталандырудың тиімді құралдарын іске асыру бойынша ұсыныстар əзірленді.

Зерттеу мақсаты – адам ресурстарын тұрақты басқару тақырыбы бойынша жұмыстарды талдау, факторларды зерттеу, сонымен қатар факторлардың əрбір категориясы бойынша нақты тəжірибелерді анықтау жəне жүйелеу.

Əдістемесі. Бұл жұмыста Scopus деректер базасындағы бар жарияланымдарға талдау жасалды.

Зерттеу бірегейлігі / құндылығы. Тұрақты даму тұжырымдамасы жаңа емес жəне 1960 жылдардан бері белсенді түрде зерттеліп келе жатқанымен өткен ғасырда жеке тұжырымдама ретінде адам ресурстарын тұрақты басқаруды зерттеу шамамен жиырма жыл бұрын басталған. Осы кезеңдегі жұмыстар анықтама, сипаттамалар жəне функциялар тұжырымдамасына қатысты теорияны зерттеуге бағытталған, бірақ кəсіпорындардағы адам ресурстарын тұрақты басқаруды білдіретін нақты факторлар мен тəжірибелер аз зерттелген.

Зерттеу нəтижелері. Зерттеудің нəтижесі адам ресурстарын тұрақты басқарудың анықталған факторлары, Де Принс тəсілі негізінде қалыптасқан адам ресурстарын тұрақты басқару моделі, сондай-ақ анықталған факторлардың əрқайсысы үшін тəжірибелерді жүйелеу болды. Мақала тұжырымдаманы теориялық тұрғыдан зерделеу үшін де, адам ресурстарын басқару бөлімдерінің кəсіпорындарда практикалық қолдануы үшін де пайдалы болуы мүмкін.

қатынастарын тиімді реттеу құралы ретіндегі рөлі, əсіресе қазіргі жағдайда аудиторлық қызметте сөзсіз өзектілігі қарастырылады.

Əдістеме. Əдістемелік негізі ретінде мемлекеттік аудит, мемлекеттік қаражатты пайдалану тиімділігінің аудиті саласындағы отандық жəне шетелдік зерттеушілердің еңбектері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері, мемлекеттік аудиттің халықаралық стандарттары алынды.

Зерттеудің түпнұсқалығы/құндылығы. Ол мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру тиімділігіне аудит жүргізудің теориялық, əдіснамалық жəне практикалық аспектілерін жəне мемлекеттік бағдарламалардың тиімділігін тексерудің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстарды зерделеуден тұрады.

Зерттеу нəтижелері. Тəуелсіз аудит нəтижелерінің ашықтығы мемлекеттік əлеуметтік бағдарламалардың орындалуын бақылаудың маңызды құралына айналуы мүмкін жəне бұл ретте мемлекеттік аудитте үлкен рөл атқаратындар мемлекеттік бағдарламалар, тұжырымдамалар жəне т.б. Халық шаруашылығының дамуына қоғамда болып жатқан əлеуметтік процестер тікелей əсер етеді жəне бұл əсер тек күшейе түсуде. Осыған байланысты əлеуметтік кəсіпкерлікті мемлекет тарапынан қолдау жəне дамыту қажет. Көптеген елдер əлеуметтік кəсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды қамтамасыз ететін нормативтік құқықтық базаны құруда. Кəсіпкерлік пен мемлекеттік сектордың интеграциясы халықты жұмыспен қамтуды арттыруға жəне жұмыссыздықты азайтуға, инклюзивті кəсіпкерлікті құруға, азаматтық қоғаммен өзара əрекеттестіктің жаңа формаларының пайда болуына, əлеуметтік инновацияларды жетілдіруге ықпал етеді.

Зерттеудің мақсаты экономиканы цифрландыруда қаржы субъектілердің есептілігін дамытудың отандық жəне əлемдік тенденцияларын талдауға жəне XBRL-ді бизнес-есептіліктің негізгі цифрлық форматы ретінде қолдану перспективасын анықтауға арналған.

Əдіснамасы. Зерттеу барысында мақаладағы жұмыста бастапқы деректерді талдау, жинау жəне өңдеу, статистикалық бақылау жəне салыстыру, салыстырмалы əдістер сияқты ғылыми əдістер қолданылды.

Зерттеудің өзіндік ерекшелігі / құндылығы- зерттеудің құндылығы экономиканы цифрландыру үрдістерінің күшеюінің ықпалымен Қазақстан Республикасында қаржылық есептілікті қалыптастыру жəне ұсыну тəсілдеріне авторлық көзқарас ұсынылды. XBRL форматын халықаралық жəне Қазақстанда XBRL енгізудің алғышарттары мен мақсаттарының негізіне жалпы шолу жасалды. Əлемдік қоғамдастықта белсенді талқыланатын XBRL дамыту жөніндегі жаһандық бастамаларды талдау негізінде XBRL форматы жетекші əлемдік елдердің экономикалық субъектілерінің ақпаратты қалыптастыру мен ашудың негізгі цифрлық стандартының орнын берік алды, ал оның одан əрі дамуы шетелдік жəне отандық компаниялардың бизнес-есептілігінің заманауи интерактивті цифрлық форматын құру міндетін шешуде сөзсіз болашақ болып табылады деген қорытындыға келді.

Зерттеу нəтижелері- Зерттеу нəтижелерін ұлттық реттеушілердің, инвесторлардың жəне қаржы нарығының қатысушыларының, сондай - ақ халықаралық бизнес жəне кəсіби қауымдастықтардың кең ауқымы қаржы нарығының барлық қатысушыларын бірыңғай электрондық форматқа іс жүзінде көшіру кезінде пайдалана алады.

Зерттеу мақсаты. Мақалада XVI ғасырдың басында пайда болған экономикалық теориялар мектептерінде көрініс тапқан мемлекеттік реттеудің əдістері мен құралдарын зерттеу нəтижелері келтірілген. Зерттеудің мақсаты-əлемдік экономика тарихының əртүрлі кезеңдерінде мемлекеттің елдің экономикалық өміріне қатысуының негізгі тəсілдерін зерттеу. Мемлекеттің экономиканы реттеуі қазіргі экономикалық саясаттың маңызды аспектісі болып табылады жəне көптеген пікірталастар тудырады.

Əдіснамасы. Бұл зерттеу экономикалық ойдың əртүрлі мектептеріне жəне олардың экономикалық теория мектептеріндегі мемлекеттік реттеу туралы көзқарастарына шолу жасайды. Ол салықтар, субсидиялар, ақша-несие саясаты, фискалдық саясат жəне нарықты реттеу сияқты реттеу құралдары мен əдістерін талқылауды қамтиды. Сондай-ақ реттеудің тиімділігі, мемлекеттің араласуы мен нарық еркіндігі арасындағы тепе-теңдік, сондай-ақ əлеуметтік əділеттілік мəселелері қарастырылады.

Зерттеу нəтижесі. Осы идеялар мен тұжырымдамаларды түсіну қазіргі экономикадағы мемлекеттік реттеудің өзекті мəселелерін саналы түрде талдауға жəне талқылауға мүмкіндік береді. Ұсыныстар əртүрлі экономикалық жағдайларда мемлекеттің араласуының тиімділігін зерттеуге бағытталған. Бұл реттеудің экономикалық өсуге, нарықтардың тұрақтылығына жəне əлеуметтік əділеттілікке əсерін бағалауды қамтиды.

Зерттеу мақсаты – бұл мақалада академиялық əдебиетте аз зерттелген тақырыптардың бірін ұсына отырып, Қазақстандағы исламдық қаржының жұмыс істеу ерекшеліктері мен даму перспективалары қарастырылады. Авторлар Исламдық қаржыны дамытудың өткен тəжірибесін талдау жəне олардың одан əрі дамуына кедергілерді анықтау міндетін қойды, əсіресе бұл бағыт соңғы он жылда күтілетін прогреске қол жеткізбегендігін ескере отырып.

Əдіснамасы – зерттеу əдістемесі қолданбалы зерттеу əдістерін, ғылыми абстракцияны жəне жүйелік тəсілді қамтиды. Авторлардың тұжырымдары мен ұсыныстары елдің экономикасы мен қаржы жүйесі үшін жағымсыз аспектілерді азайту мақсатында исламдық қаржының күшті, əлсіз жақтары мен қауіптерін талдауға негізделген.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – осы мақсатқа жету үшін авторлар Ислам заңнамасын жəне исламдық қаржы құралдарын пайдалануды талдайды. Осы талдау нəтижесінде олар Қазақстанның қаржы индустриясында исламдық қаржы құралдарын пайдалануды ынталандыру жөнінде ұсыныстар ұсынады.

Зерттеу нəтижелері. Зерттеу нəтижелері елде таңдалған консервативті исламдық қаржы жүйесіне жəне мəжбүрлі де, əлеуметтік те белгілі бір шектеуші кедергілердің болуына байланысты мəселелерді көрсетеді. Зерттеу заңнамалық жəне атқарушы органдарға Қазақстанда исламдық қаржыландыруды дамыту бағдарламасын əзірлеуге көмектесе алады. Олар сондай-ақ осы ұсыныстарды осы саладағы арнайы заңнаманы жетілдіру немесе құру үшін пайдалана алады.

Зерттеу мақсаты. Аудиттен корпоративтік секторға өтуге мүдделі адамдар үшін бүгінгі күні нақты кеңестер / тактикалар жеткіліксіз. Зерттеу мақсаты – бар олқылықтың орнын толтырып, ауысуды жүзеге асыру үшін қажетті дағдыларды түсіну тұрғысынан да, сол дағдыларды қалай дамыту керектігі тұрғысынан да ұмтылатын мамандарға нақты тактика ұсынғымыз келеді.

Əдіснамасы. Бұл зерттеу аудит жəне корпоративтік есеп үшін қажетті деректерді талдау дағдыларын зерттеу үшін сапалы зерттеу əдісін пайдаланды. Зерттеу аудит пен корпоративтік есеп үшін қажетті деректерді талдаудың нақты дағдыларын зерттеу үшін тақырыптық талдауды пайдаланды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Зерттеушінің жеке тəжірибесін, салалық түсініктерін жəне академиялық əдебиетін біріктіру арқылы бұл зерттеу аудит жəне корпоративтік есеп функцияларын орындау үшін қажетті деректерді талдау дағдылары туралы құнды түсінік береді. Зерттеу нəтижелері мен ұсынымдар корпоративтік есеп рөлдеріне ауысатын аудиторларға жəне мансаптық өсуді қалайтын корпоративтік бухгалтерлерге практикалық нұсқаулар береді.

Зерттеу нəтижелері. Бұл мақалада корпоративтік секторда талап етілетін, бірақ жұмыс ерекшеліктеріндегі айырмашылықтарға байланысты аудитте жоқ деректерді талдау дағдыларын мұқият зерттелді. Ағымдағы бағдарламалық қамтамасыз ету нарығына шолу жасалды жəне (1) салаларды сəтті көшіру үшін қажетті дағдыларды қамтамасыз ете алатын жəне (2) кəсіпорын секторындағы рөліңізді күшейтіп, кеңейте алатын жаңа құралдарды үйрену жəне қолдану бойынша практикалық кеңестер берілді.