Зерттеу мақсаты – Қазақстандағы шығармашылық кәсіпкерлікті дамытудағы және тұрақты дамуды ынталандырудағы "ақылды қалалардың" маңызды рөлін зерттеу.

Зерттеу осы қалалық ортада шығармашылық бизнес үшін қолайлы экожүйені құру үшін қажетті саясат пен инфрақұрылымдық құрылымдарды анықтауға бағытталған.

Зерттеудің мақсаты – Авторлар Қазақстандағы тікелей шетелдік инвестицияларға әсер ететін алты басқару көрсеткішін бағалайды, олар: дауыс және есептілік, саяси тұрақтылық және зорлық-зомбылық/ терроризмнің болмауы, үкіметтің тиімділігі, реттеу сапасы, заң үстемдігі және сыбайлас жемқорлықпен күресу.

Зерттеу әдіснамасы – ARDL моделі (авторегрессиялық таралған кешігу моделі) қолданылды, ал деректер World Data Bank-тың ресми веб-сайтынан алынған және зерттеу кезеңі 2002-2022 жылдарды қамтиды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – Бұл саладағы алғашқы зерттеулердің бірі болып табылады және шетелдік инвесторлар үшін мемлекеттік көрсеткіштердің қаншалықты маңызды екенін, сондайақ мемлекеттік саясаттың қай бағытта жүргізілуі керектігін бағалайды.

Зерттеу нәтижелері – Зерттеу заң үстемдігі мен сыбайлас жемқорлықпен күресу көрсеткіштерінің шетелдік инвестиция ағындарына қысқа мерзімде де, ұзақ мерзімде де әсер етпейтінін көрсетті. Басқа көрсеткіштердің кейбір қысқа және ұзақ мерзімді әсері бар. Елдегі және әлемдегі жағдайды талдай келе, авторлар осы екі көрсеткіштің әсерінің болмауын шетелдік инвестиция ағындарының негізінен тау-кен ресурстары секторының бағытына бағытталуына байланысты деп түсінді.

Зерттеу мақсаты – Scopus дерекқорында жарияланған ғылыми мақалаларды жан-жақты талдау негізінде су тасқыны қаупін басқарудың кең тараған тәжірибелерін және осы мәселені шешуге бағытталған ұлттық саясаттарды көрсету. Жұмыста табиғи апаттар кезінде мемлекеттік қолдау мен түрлі мүдделі тараптардың өзара әрекеттесу ерекшеліктері қарастырылып, су тасқынынан келетін зиянды азайтуға арналған негізгі бағыттар мен стратегиялар айқындалады.

Зерттеу міндеттері

1. Су тасқыны және қоғамдық тәуекелдерді басқару тақырыбындағы ғылыми басылымдардың динамикасы мен негізгі тенденцияларын анықтау.
2. Ғылыми жұмыстарда қолданылатын негізгі бағыттарды, тұжырымдамалар мен стратегияларды анықтау мақсатында Scopus басылымдарына мазмұндық талдау жүргізу.
3. Әртүрлі елдердің зерттеулерінде ұсынылған мемлекеттік қолдау және мүдделі тараптардың қатысу нысандарын бөлу.
4. Халықаралық тәжірибені жүйелеу және су тасқынына қарсы ұлттық стратегиялардың жалпы және ерекше белгілерін анықтау.
5. Су тасқынына қарсы күресті мемлекеттік басқарудың ұлттық тәжірибесінің негізгі әдістерін анықтау

Әдіснамасы – Табиғи апаттар кезінде мемлекеттік қолдаудың халықаралық тәжірибесін талдау және бағалау барысында автор келесі зерттеу әдістерін қолданды:

Мазмұндық талдау: Бұл әдіс су тасқыны кезіндегі мемлекеттік қолдауға байланысты ғылыми зерттеулердің негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік берді. Мазмұндық талдау «су тасқынына қарсы шаралар», «су тасқыны кезіндегі мемлекеттік қолдау», «мемлекеттік басқарудағы дағдарыс менеджменті» және «табиғи апаттарға төзімділік» сияқты негізгі ұғымдарды тереңірек зерттеуге ықпал етті. Сондай-ақ, бұл әдіс түрлі елдердегі қауіп-қатерді басқару тәсілдерін жүйелеуге және құрылымдауға мүмкіндік берді.

Жүйелік тәсіл: Жүйелік тәсілді қолдану су тасқыны кезіндегі қорғаныс және қалпына келтіру шараларын жүзеге асырудағы мемлекеттің және мүдделі тараптардың қатысуының негізгі санаттарын анықтауға және жіктеуге мүмкіндік берді. Бұл мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың және жеке сектордың табиғи апаттарды басқару процестеріне қатысу деңгейін талдауды қамтыды. Жүйелік тәсіл сонымен қатар авторға басқарудың әртүрлі деңгейлері арасындағы өзара байланысты және олардың қабылданған шаралардың тиімділігіне әсерін бағалауға мүмкіндік берді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – Мақалада әртүрлі елдерде су тасқынына қарсы шараларды жүзеге асырудың және азаматтарды қолдаудың бірегей ерекшеліктері көрсетілген. Автор осы саладағы мемлекеттік көмектің негізгі санаттарын егжей-тегжейлі талдап, жіктейді, бұл әлемнің әртүрлі бөліктерінде қолданылатын әртүрлі модельдер мен стратегияларды көруге мүмкіндік береді. Автор осы саладағы мемлекеттік көмектің негізгі санаттарын бөліп, кестеде көрсетеді. Шолудың нәтижелері әртүрлі аймақтарда табиғи апаттарды басқару стратегияларын зерттеу және әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін.

Түйін сөздер: мемлекеттік басқарудағы дағдарыс менеджменті, су тасқыны кезіндегі дағдарыс менеджменті, су тасқыны, су тасқыны кезіндегі мемлекеттік қолдау, су тасқынына қарсы шаралар.

Зерттеудің мақсаты – 2001 және 2020 жылдарға арналған Қазақстандағы жердің тозуын бағалау, экономикалық зардаптарды талдау, сыни аймақтарды анықтау және табысты қалпына келтіру үшін инвестицияның басым бағыттарын анықтау.

Зерттеу әдіснамасы – Зерттеу жер жамылғысы мен жерді пайдалануды бақылау, өсімдіктердің өзгеруін бақылау, биоәртүрлілікті өлшеу және қоршаған орта параметрлерін талдау үшін MODIS қашықтықтан зондтау спутниктік деректерін пайдаланады. R бағдарламалық құралын пайдалану аркылы корреляциялық талдау және деректерді визуализациялау жүргізілді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – Мақалада жер жамылғысының өзгерістерін талдау үшін MODIS уақытша деректерін пайдалана отырып, өзгерістерді дәл және жүйелі түрде бақылауға мүмкіндік беретін Қазақстандағы жердің тозуын бағалау бойынша ғылыми әдебиеттерге үлес қосады. Зерттеудің шешім қабылдау және Қазақстанда жерді басқарудың тұрақты стратегияларын құру үшін практикалық маңызы бар.

Зерттеу нәтижелері – Зерттеу нәтижелері Қазақстанның қалпына келтірілмеген аумақтары үшін экономикалық құндылықтың қалыпты өсуін көрсетеді, ал қалпына келтірілген аумақтар, керісінше, құндылықтың айтарлықтай төмендеуін бастан кешірді. Салыстырмалы аймақтық талдау кейбір аудандарда жердің экономикалық құндылығының оң динамикасын, ал басқаларында төмендегенін көрсетеді. Нәтижелер ұзақ мерзімді перспективада Қазақстан жерінің көміртегі балансын жақсартуға және экономикалық құндылығын арттыруға бағытталған жерді пайдаланудың тиімді стратегияларын әзірлеу және қосымша зерттеулер жүргізу қажеттілігін көрсетеді.

Зерттеу мақсаты – Шығыс Қазақстан аймағының экономикасындағы креативті секторды жанжақты талдау, оның потенциалын, кемшіліктерін және даму перспективаларын анықтау, мемлекеттік қолдаудың тиімділігін арттыру және осы аймақтағы креативті индустриялардың өсуін стимулдау бойынша ұсынымдар әзірлеу.

Зерттеу əдістемесі – зерттеу жүйелі әдебиеттерге шолу, мемлекеттік статистика, нормативтік актілер және аймақтық құжаттарды салыстырмалы және сыни талдауды қамтиды. Шығыс Қазақстан аймағындағы креативті индустриялардың даму үрдістерін анықтау үшін талдау, синтез, индукция және дедукция әдістері қолданылды. Салыстырмалы талдау аймақтық және ұлттық тәжірибені бағалауға мүмкіндік берді, ал модельдеу «Үш спираль» концепциясын инновация, білім және қолдау механизмдерін ескере отырып, аймақтық жағдайларға бейімдеді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – «Үш спираль» концепциясы негізінде мемлекет, бизнес және академиялық орталар арасындағы өзара әрекеттесудің маңыздылығына ерекше көңіл бөлетін коллаборативті экожүйе моделі әзірленді. Ұсынылатын шараларға салық жеңілдіктерін енгізу, инфрақұрылымды дамыту және мәдени мекемелердің материалдық-техникалық базасын жаңарту кіреді, бұл сектордың тұрақты өсуіне жағдай жасайды. Модельді іске асыру аймақтың әлеуметтікэкономикалық дамуын нығайтуға мүмкіндік береді.

Зерттеу нəтижелері – Шығыс Қазақстан облысының креативті экономикасы айтарлықтай әлеуетке ие, алайда қаржыландырудың жеткіліксіздігі, инфрақұрылымның әлсіздігі және бастамалардың теңсіз бөлінуі сияқты кедергілерге тап болуда. Тұрақты даму үшін коллаборативті экожүйе моделі ұсынылған. Аймақтың инфрақұрылымын жаңарту, инвестицияларды тарту және білімге креативті компонентті интеграциялау арқылы нақты мақсаттармен стратегия әзірлеу ұсынылады. Модельді іске асыру аймақтың әлеуметтік-экономикалық өсуіне жағдай жасайды.

Жаһандық жеткізілім тізбегінің тұрақсыздығы және Қазақстан Республикасының импортқа тәуелділігінің артуы жағдайында дәрілік заттар, тамақ өнімдері, сусындар және медициналық техника сияқты әлеуметтік маңызы бар тауарлардың (ӘМТ) трансшекаралық нарықтарындағы бәсекелестік мәселесі ерекше маңызға ие. Мемлекеттің баға белгілеудегі рөлінің артуы және тұрақты логистикалық шектеулер бәсекені реттеу мен ынталандырудың қолданыстағы тетіктерін қайта қарауды талап етеді. Бұл тақырыпты зерттеу экономикалық модельдің осал тұстарын анықтауға және ішкі нарықтың тұрақтылығын арттыру бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді.

Зерттеудің мақсаты. Бұл зерттеудің мақсаты – Қазақстан Республикасының трансшекаралық нарықтарындағы бәсекелестіктің қазіргі жағдайын ӘМТ бойынша талдау, сондай-ақ бәсекелестік ортаның дамуына кедергі келтіретін негізгі кедергілерді анықтау және осы саладағы мемлекеттік саясатты жетілдіру бойынша ұсыныстарды тұжырымдау.

Әдіснамасы. Зерттеу пәнаралық көзқарасқа негізделген, оның ішінде Қазақстанның және шет елдердің нормативтік-құқықтық базасын талдау, экономикалық деректердің сандық және сапалық талдауы, сондай-ақ социологиялық сауалнама және шаруашылық жүргізуші субъектілер мен тұтынушылармен жартылай құрылымдық сұхбат нәтижелері. Әлеуметтік маңызы бар тауарлардың трансшекаралық саудасын реттеудің заңнамасы мен тетіктерін салыстырмалы талдауға ерекше назар аударылады.

Зерттеудің жаңалығы сауданың трансшекаралық аспектілеріне баса назар аудара отырып, ӘМТ сегментіндегі бәсекеге теріс әсер ететін факторларды – бағаны реттеу, импортқа тәуелділік, реттеуші және логистикалық кедергілер сияқты кешенді бағалауда жатыр. Алғаш рет экономикалық субъектілер мен тұтынушылардың бәсекені қабылдауын эмпирикалық зерттеудің нәтижелері ұсынылды.

Практикалық маңызы. Зерттеу нәтижелерін монополияға қарсы саясаттың неғұрлым тиімді құралдарын әзірлеу, ӘМТ үшін бағаны реттеуді оңтайландыру, сыртқы экономикалық бәсекелестік жағдайында отандық өндірушілерді қолдау шараларын тұжырымдау үшін пайдалануға болады.

Зерттеу мақсаты. Қазақстандағы жердің деградациясының себептері мен салдарын талдау, оның экономикалық және экологиялық зардаптарына ерекше назар аудару. Зерттеу жердің деградациясын азайтудың әлеуетті шешімдерін зерттеуге және жерді тұрақты пайдалану тәжірибесін ілгерілетуге бағытталған.

Əдіснамасы. Зерттеу салыстырмалы, жүйелік және диалектикалық тәсілдердің жиынтығын қолданады. Салыстырмалы әдіс әртүрлі аймақтардағы жердің деградация тенденцияларын зерттеу үшін қолданылады, ал жүйелік тәсіл жерді пайдалану тәжірибесі, климаттың өзгеруі және әлеуметтікэкономикалық факторлар арасындағы өзара тәуелділіктер туралы тұтас көзқарасты қамтамасыз етеді. Диалектикалық әдіс динамикалық өзара әрекеттесуді және жердің деградациясының ұзақ мерзімді салдарын түсінуге көмектеседі.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Экологиялық брендинг сияқты инновациялық тәсілдерді тұрақты жерге орналастырудың драйвері ретінде енгізу арқылы Қазақстандағы жердің деградациясын түсінуге ықпал етеді. Зерттеу сонымен қатар жердің деградациясын азайтудың және тұрақты даму мақсаттарына жетудің негізгі стратегиясы ретінде жасыл экономикаға көшудің маңыздылығын көрсетеді. Зерттеу Зерттеу нəтижелері. Негізгі ықпал етуші факторлар мен ең көп зардап шеккен аймақтарды анықтай отырып, Қазақстандағы жер деградациясының негізгі кезеңдері көрсетілген. Нәтижелер жерге орналастырудың кешенді тәжірибесінің қажеттілігін және жердің деградациясымен күресу үшін тұрақты шешімдерді қабылдауды көрсетеді. Тозған жерлерді қалпына келтіруге және тұрақты ауылшаруашылық тәжірибесін ілгерілетуге бағытталған саяси араласулар бойынша ұсыныстар берілген.

Зерттеу мақсаты библиометриялық талдау арқылы мансапты басқару мен ұйымдық тұрақтылық арасындағы дамып келе жатқан байланысты зерттеу болып табылады. Соңғы жылдары бұл екі салаға деген қызығушылық артқанымен, олардың интеграциясы әлі де жеткіліксіз дамыған, әсіресе Қазақстан сияқты дамушы экономикасы бар елдерде.

Әдіснамасы. Scopus мәліметтер базасынан алынған 742 мансапты басқару мақаласы (1970-2025) және 428 ұйымдық тұрақтылық мақаласы (2002-2025) негізінде зерттеу VOSviewer және Biblioshiny (RStudio) құралдарын қолданып, кілт сөздердің қатар пайда болуын карталау, тақырыптық эволюцияны қадағалау және факторлық талдау әдістерін қолданады.

Зерттеудің бірегейлігі/ құндылығы. Зерттеу мансапты басқару және ұйым тұрақтылығы арасындағы өсіп келе жатқан өзара тоғысу нүктелерін көрсетіп, ұйымдағы қызметкерлерді дамыту мен ұйым қызметінің нәтижелілігін ұзақ мерзімді сақтаудағы ортақ мақсаттарды айқындайды. Сонымен қатар, зерттеу маңызды олқылықтарды анықтайды, соның ішінде дамушы экономикаларда жеткілікті қарастырылмауы және қызметкерлерді дамыту мен тұрақты даму мақсаттарын байланыстыратын біріктірілген HR құрылымдарының жетіспеушілігі. Қазақстанда ресми мансапты басқару әлі де дамудың бастапқы кезеңінде болғандықтан, бұл зерттеу академиялық зерттеулер мен ұйымдық тәжірибеге арналған ұсыныстар береді. Сондай-ақ, бұл зерттеу тақырыптың интеллектуалды негізін анықтап, тұрақтылыққа бағытталған мансап стратегияларын қалыптастыруға арналған идеяларды ұсынады.

Зерттеу нәтижелері келесі негізгі тақырыптық кластерлерді анықтайды: мансапқа бейімделу, жасыл адам ресурстарын басқару (GHRM), тұрақты көшбасшылық, цифрлық трансформация және мүдделі тараптарды тарту. Талдау көрсеткендей, мансапты басқару бойынша зерттеулер жұмысқа орналасу мүмкіндігі, өзін-өзі басқару мансаптық жолдары және мансаптық тұрақтылыққа көбірек назар аударады, ал тұрақтылық зерттеулері басқару, инновация және экологиялық жауапкершілік тақырыптарын кеңінен қамтиды. Бұл екі бағыттың түйісу нүктелері жасыл HRM және тұрақты жұмыс күшін дамыту стратегияларында байқалады.

Болашақ зерттеулер цифрландыру, жасанды интеллект және жасыл саясаттың ұйымдық экожүйелердегі тұрақты мансаптық дамуға қалай әсер ететінін негізге ала отырып, жүргізілулері қажет.

Зерттеудің мақсаты. Қазақстанның көлік-логистикалық жүйесінде автокөлікпен жүк тасымалдаудағы бірнеше таңдап алынған көрсеткіштерді (маршруттардың тиімділігі, логистикалық хабтардың өткізу қабілеті, екі сатылы қызмет көрсету сапасы) теориялық және әдіснамалық тұрғыдан терең зерттеп, цифрлық және әлемдік жарияланымдарға негізделген жаңа модель әзірлеу.

Зерттеу міндеттері:

Әлемдік және отандық ғылыми әдебиетті (М. Christopher, Simchi‑Levi, Гаджинский, Миротин и т.б.) екі сатылы логистикалық модельдің негізгі индикаторлары (маршрут ұзындығы, жүгіріс шегіне әсері, хаб өткізу қабілеті) бойынша терең талдау;

Мәліметтер базасынан алынған нақты көрсеткіштер (жол жұмыстарының уақыты, ағын көлемі, кідірістер, қызмет көрсетудің өткізу қуаты) негізінде модельдің практикалық жөнделуі мен бағалануы;

Қазақстандағы таңдалған өңірлік жол инфрақұрылымына цифрлық үлгілер енгізу, жолдардың сапасын, тәулік маусымдық өзгерістерді есепке алу арқылы модельді нақтылау;

Алынған нәтижелер негізінде локальды пилоттық қолдану үшін математикалық модель ұсынып, транспорттық және логистикалық көрсеткіштердің өзгерісін бағалау (шығындар, кідірістер, өткізу қабілеті, қарқындылық).

Әдіснамасы. Жүйелерді басқару теориясы жүйеде қатынастарды қалыптастыруды талап етеді. Логистикалық жүйелердің құрылымын талдау кезеңінде жүйелік тәсіл қолданылды — элементтердің өзара әрекеттесуін сипаттау және жүк тасымалдау процесінің тұтас моделін қалыптастыру.

Есептерді жалпылау және ұтымды шешу әдістері кәсіпорындарды біріктіру және логистикалық операцияларды жоспарлау бойынша әмбебап шешімдерді шығаруда қолданылды. Маршруттардың экономикалық тиімділігін зерттеу және жол жұмыстарының кезектілік моделін құру кезек теориясын қолданды, бұл көлік ағындарының инфрақұрылымға әсерін бағалауға және логистикалық операциялардың реттілігін негіздеуге мүмкіндік берді. Зерттеу объектісінің сапалық және сандық сипаттамасы жүргізіледі және жүк көлігі жүйесіндегі элементтердің өзара әрекеттесу заңдылықтары анықталады. Көлік-логистикалық алмасудың жұмыс істеу процесінде автомобиль жолының жабдықтаудағы рөлі және оның жолдың өзіне әсері анықталады.

Нәтижелер. Таңдау критерийі бойынша жол жүк тасымалдау жүйесінің элементі ретінде көрінеді, бұл көлік-логистикалық кеңістіктің үнемі өзгеріп отыратын жағдайында оның экономикалық тар тымдылығын арттыруға және материалдық ағынды ынталандырудың жалпы шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Автокөлікпен жүк тасымалдаудың логистикалық жүйелерін жетілдірудің теориялық және әдіснамалық негіздемесі, жүктерді тасымалдауға байланысты шығындарды азайтуға мүмкіндік беретін тиімді басқару элементі ретінде логистиканы пайдалану негіздемесі. Ол жол жұмыстарын жүргізу уақыты мен тәртібін есептеудің ғылыми негізделген әдістерін, жүк тасымалдаумен айналысатын кәсіпорындардың логистикалық интеграциясын, материалдық және сабақтас ағындардың құрылымы мен көлемін, сондай-ақ тасымалдаудың логистикалық тізбегін құруды әзірленді. Мақала нәтижесі ретінде:

– қайта өңделген модель (жол саласының екі сатылы логистикалық моделі) ұсынылған;

– модель Қазақстандық нақты мәліметтермен дәлелденіп, зерттелген индикаторлардың өзгеру динамикасы көрсетілген;

– цифрландыру және шешім қабылдау үдерістеріндегі тиімділік дәрежесі (шығын, күту уақыты, өткізу қабілеті) сандық түрде ұсынылған;

– теориялық әдіснама мен практикалық қолдануға негіз болатын ұсыныстар, МЖӘ-мен инвестиция механизмдері бойынша нақты қадамдар енгізілген.

Ғылыми жаңалық. Жол материалдық ағындарды құру мен басқарудың бірыңғай процесінің байланысы арқылы ұсынылған. Автокөлік компоненттерін құру, оларды жүктерді автокөлікпен тасымалдаудың бірыңғай жүйесіне одан әрі интеграциялау ұсынылады. Жүйе элементтерінің өзара байланысы екі сатылы кезек жүйесі түрінде қалыптасады. Жүйенің әр элементі өзінің сипаттамалары бойынша бағаланады.

Әлемдік ғылыми жарияланымдарға негізделген индикаторлар мен нақты мәліметтер бойынша тексерілген, дәлелденген екі сатылы логистикалық модель ұсынылды. Қуат сипаттамасы, кідіріс факторлары, жол-логистикалық хабтардың өткізу қабілеті көрсеткіштері алғаш рет Қазақстан контекстінде математикалық тұрғыдан негізделеді.

Практикалық маңыздылығы. Зерттеу нәтижелерін көлік кәсіпорындарының, өнімді өндіру мен тасымалдауды қамтамасыз ететін кәсіпорындар қызметтерінің, жол ұйымдарының қызметкерлері жол жұмыстары бағдарламасын әзірлеу кезінде ғылыми негізделген шешімдер қабылдау және жүктерді тасымалдауды ұтымды ұйымдастырудың балама мүмкіндіктерін қамтамасыз ету үшін пайдалана алады.

Зерттеу мақсаты – инновациялық қызметтің мәні мен мағынасын, инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау шараларын, сонымен қатар қазіргі жағдайда отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметін қаржыландыру көрсеткіштерін талдау арқылы негізгі мәселелерді айқындау және оларды шешу жолдарын ұсыну болып табылады.

Әдіснамасы – зерттеуде тaлдaу мен синтездеудің жалпы ғылыми əдістері, ғылыми зерттеулер нəтижелерін жaлпылaу, əдебиеттерге шолу, сaлыстыру, сараптамалық бағалау əдістері қолданылды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – экономикалық дамудың инновациялық жолы жоғары технологиялық өндірістерді құру, қолданыстағыларын жаңғырту негізінде бәсекелестік артықшылықтарды қамтамасыз етуді көздейді. Елімізде отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметін қолдау мақсатында көптеген жұмыстар атқарылғанына қарамастан олар алға бастайтын инновациялық дамуды көрсете алмай келеді. Зерттеу барысында отандық кәсіпорындарда инновациялық қызметті жүзеге асыра алмауына ықпал ететін факторлар қарастырылып, олардың ішінде қаржыландырудың жетіспеушілігі негізгі себептердің бірі екендігі айқындалды.

Зерттеу нәтижелері – зерттеу нәтижесінде инновациялық қызметті қаржыландыру түрлері қарастырылып, оларды отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметін қаржыландыруды жетілдіруде қолдану мүмкіндіктері ұсынылды. Әсіресе отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметін мемлекет тарапынан қаржыландыруды жетілдіру, инновациялық қызметті іске асыратын кәсіпорындарға салықтық жеңілдіктер беру, отандық кәсіпорындар базасында ғылыми-зерттеу және тәжірибелікконструкторлық жұмыстар (одан әрі - ҒЗТКЖ) жүргізуді ынталандыру, ғылым мен өндіріс арасында байланысты нығайту бойынша нақты ұсыныстар берілді.

Зерттеу мақсаты. Дамыған және дамушы елдерде мобильді банкингтің дамуына салыстырмалы талдау жүргізу, сондай-ақ оны енгізу мен қабылдаудың сәтті болуына әсер ететін факторларды анықтау.

Əдіснамасы. Мақала Scopus деректер базасында жарияланған жоғары дәйексөз алынған ғылыми мақалалар мен мобильді банкинг туралы деректерді талдауға негізделеді. Бұл әдіс әдебиеттерге жүйелі шолу жасауды, сондай-ақ енгізу факторларына, іс-шаралар мен кедергілеріне салыстырмалы талдауды қамтиды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Бұл зерттеу мобильді банкингті дамыту жөніндегі әдебиеттерге үлес қосады және әртүрлі экономикалық жағдайларда мобильді банкингті енгізу факторларына, ісшаралары мен кедергілеріне салыстырмалы талдау жүргізеді. Сонымен қатар, оның жетістігіне ықпал ететін немесе шектейтін экономикалық, технологиялық, мәдени және басқа факторлар мен ісшараларды қарастырады және мобильді банкинг қызметтерін енгізу бойынша тәжірибелік ұсыныстар жасайды. Зерттеу нəтижелері.

Зерттеу нәтижелері мобильді банкинг қызметтерін әртүрлі нарықтарға енгізу кезінде түрлі мәселелер туындауы мүмкін екенін көрсетті; дамушы экономикаларда бұл транзакциялық шығындар мен қаржылық қолжетімділіктің дамуына кедергі келтіретін қызметтер мен Интернетке шектеулі қолжетімділік болуы мүмкін. Дамушы елдерде тұтынушылар ыңғайлы, практикалық қосымшаларды қалайды. Экономикалық жағдайлардағы, технологияларға қолжетімділік пен реттеуші тәсілдердегі айырмашылықтар мобильді банкингтің сәтті болуын анықтайды, әрі тиімді жүзеге асыру үшін бейімделген стратегияларды қажет етеді.

Зерттеудің негізгі мақсаты болып экономико-математикалық модель негізінде коммерциялық банктің несиелік саясатын қалыптастыруды қамтамасыз ететін, несиелік портфель құрылымын оңтайландыру, несиелік тәуекелдерді азайту және экономикалық ортаның өзгерістеріне сәйкес банк қаржылық тұрақтылығын арттыруға бағытталған модельді әзірлеу табылады.

Зерттеу әдіснамасы экономико-математикалық модельдеуді, оның ішінде корреляциялық және регрессиондық талдауларды қолдануды көздейді, бұл макроэкономикалық көрсеткіштер мен несиелік портфельдің ішкі параметрлері арасындағы негізгі байланысты және олардың жалпы кіріс пен тәуекелге әсерін анықтауға мүмкіндік берді.

Ал зерттеудің түп нұсқалығы коммерциялық банктердің қызметіне тән ерекшеліктерді ескере отырып, Қазақстан нарығына бейімделген бірегей модельді әзірлеуде жатыр. Ұсынылған модель макроэкономикалық және банкке тән спецификалық факторларды есепке алады, бұл оны тек Қазақстандағы емес, сонымен қатар шетелдегі банктердің несиелік саясатын талдау үшін де әмбебап әрі қолайлы етеді.

Зерттеу нәтижелері 2019-2023 жылдар аралығында «Банк ЦентрКредит» АҚ-ның деректері негізінде ұсынылған модельдің жоғары тиімділігін дәлелдейді. Несиелік тәуекелді басқару стратегияларының іске асырылуы проблемалы несиелердің үлесін 15%-ға төмендетіп, активтердің рентабельділігін 10%- ға арттырды. Осы ұсынылған модельдің банк тұрақтылығын қамтамасыз етіп, оның стратегиялық жоспарлауға интеграциялануына ықпал ететінін растайды.

Модельдің практикалық құндылығы – оның коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығы мен бәсекеге қабілеттілігін ұзақ мерзімді түрде арттыруға бағытталған несиелік саясатты әзірлеу және жүзеге асыруда қолданылу мүмкіндігінде жатыр.

Зерттеу мақсаты әртүрлі салалар мен өңірлерді цифрландыру дәрежесі мен шерингтік экономиканың даму деңгейі арасындағы байланысты анықтауға мүмкіндік беретін әдістемелік тәсілді әзірлеу болып табылады. Осы нысаналы қондырғыны іске асырудың негізі зерттеу авторлары орындаған цифрландыру деңгейін өлшеу бойынша әлемдік практикадағы қолданыстағы бағалау әдістемелерін салыстырмалы талдау және бірлескен тұтынудың қазақстандық цифрлық экономикасының шынайылығына имплементациялау үшін олардың ең қолайлысын таңдау болды.

Әдіснамасы. Зерттеу барысында әдебиеттерді талдауды, Қазақстанның және басқа елдердің мемлекеттік статистика органдары жариялайтын ресми статистикалық деректерді, сондай-ақ есептерден, мақалалардан және дерекқорлардан алынған қайталама деректерді пайдалануды қоса алғанда, деректерді жинау әдістері пайдаланылды. Деректерді талдау үшін сандық әдістер (салыстырмалы және индекстік анализ) және сапалық әдістер (сандық талдау нәтижелерін түсіндіру) қолданылды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы цифрлық трансформация процесінің шерингтік экономикасына айқындаушы әсер ету тұжырымдамасын дамыту және бірлесіп тұтыну экономикасын дамыту факторы ретінде цифрландыру деңгейін бағалауды жүзеге асыру болып табылады.

Зерттеу нәтижелері. Қазақстанның ғылыми-зерттеу тәжірибесінде алғаш рет мақала авторлары шеринг-экономика мен цифрлық трансформация арасындағы өзара байланысты теориялық негіздеуге әрекет жасады және бірлескен тұтыну экономикасын дамыту факторы ретінде қазақстандық экономиканы цифрландыру деңгейін сандық бағалау жүргізілді. Цифрлық технологияларды пайдалануды, оларды енгізу және пайдалану шығындарын, персоналдың цифрлық дағдыларын, киберқауіпсіздікті, бизнес-процестерді цифрландыру деңгейін ескеретін экономика және әлеуметтік сала салаларын цифрландыру индексін айқындайтын көрсеткіштер-факторлардың негіздемесі берілген. Жүргізілген зерттеу нәтижелері және Қазақстанның жекелеген өңірлері бөлінісінде цифрландыру индексінің орындалған есептеулері бойынша авторлар шерингті дамытумен ұштасқан салаларды цифрландыру деңгейіне басым әсер ету туралы қорытынды жасады.