Казақстандағы инклюзивті білім беру: ұйымдастыру процесін жəне оны одан əрі дамыту мүмкіндіктерін талдау

Зерттеу мақсаты – анықталған болжамды мəндердің негізінде Қазақстандағы инклюзивті білім беруді ұйымдастыру процесі мен пайдалану мүмкіндігін талдау.

Зерттеудің əдіснамалық негізі білім беру жүйесін одан əрі дамыту үшін қажетті шарт болып табылатын инклюзивті білім беруді жетілдіру құралдарын пайдалану тиімділігін арттыру жөніндегі əдістер, тетіктер, қағидаттар, іс-шаралар кешенін құрайтын əртүрлі тəсілдер жүйесі болып табылады.

Зерттеу аясында келесі əдістер қолданылды:

- теориялық, олар мыналарды қамтиды: инклюзивті білім беру саласындағы отандық жəне шетелдік ғалымдардың зерттеулерін теориялық талдау; инклюзивті білім беруді жəне жалпы білім беруді енгізу бойынша заңнамалық жəне нормативтік құжаттарды талдау;

- деректерді сапалы өңдеу əдістері;

- математикалық жəне статистикалық өңдеу əдістері.

Деректерді өңдеу жəне жүйелеу кезінде математикалық модельдеу жəне болжау əдістері қолданылды.

«Инклюзивті білім берумен қамтылған ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың жалпы саны» көрсеткіші сызықтық тенденцияны қамтитын жəне 2021-2023 жылдарға арналған болжамды құрайтын гипотезаны дəлелдеуге мүмкіндік беретін ең аз квадраттар əдісінің кө мегімен тренд моделі құрылды.

Зерттеудің қорытындылары мен нəтижелері алынған нəтижелерді ұсынудың графикалық əдісі арқылы ұсынылды.

Экономикалық құбылыстарды зерттеудің жəне бастапқы ақпаратты өңдеудің пайдаланылған əдістері талдаудың сенімділігі мен қорытындылардың дұрыстығын қамтамасыз етеді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы: зерттеу «инклюзивті білім берумен қамтылған ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың жалпы саны» индикаторында дамудың сызықтық тенденциясы бар, егер оны автор зерттеу барысында дəлелдесе, онда 2021-2023 жылдарға болжам жасауға болады деген гипотеза негізделген.

Зерттеу нəтижелері: авторлар 2021-2023 жылдарға арналған «инклюзивті білім берумен қамтылған ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың жалпы саны» көрсеткішінің болжамды мəндерін анықтады:

1) Ирвин критерийіне сəйкес бастапқы уақыт сериясында аномалды бақылаулар жоқ екендігі анықталды;

2) «өрлемелі» жəне «төмендейтін» сериялар критерийінің көмегімен қаралатын уақыт қатарында трендтік құрауыш бар екені анықталды;

3) деректерді жуықтау нəтижесінде тренд моделі алынды;

4) алынған модельдің сапасы екі бағыт бойынша бағаланды: сəйкестігін тексеру жəне модельдің дəлдігін бағалау.

5) 2021-2023 жылдарға арналған инклюзивті білім беруге жағдай жасаған білім беру ұйымдарының үлесінің болжамды мəндері (мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың үлесі, мемлекеттік жалпы білім беретін мектептердің үлесі, техникалық жəне кəсіптік білімнің мемлекеттік ұйымдарының үлесі) анықталды.

Зерттеу нəтижесінде автор Қазақстандағы инклюзивтік білім берудің даму үрдістеріне талдау жасады, ол инклюзивтік білім беруге, əлеуметтік интеграцияға қол жеткізуге жəне білім беруге ерекше қажеттіліктері бар адамдармен кемсітусіз қарым – қатынас жасауға жəрдемдесу мен дамытудың өзекті екенін көрсетті. Осыған байланысты инклюзивті білім беру тұжырымдамасын ұлттық деңгейде қайта қарау жəне ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды инклюзивті білім берумен толық қамту мақсатында халықтың осал топтарынан шыққан балаларды Қазақстанның жалпы білім беру жүйесіне интеграциялау мəселесі бойынша эмпирикалық зерттеулер жүргізу қажеттілігі туындап отыр.

1. Нургалиева С., Зейнолла С., Нургалиева А. К вопросу о повышении качества инклюзивного образования в Казахстане // European Research. – 2017. – № 2. – С. 75-77.

2. Чукотаев М. Н., Нуртазина Е. М. Инклюзивное образование в Казахстане: проблемы и перспективы // Академия профессионального образования. – 2017. – № 1. – С. 31-38.

3. Беляков Н. И., Русанов В. П. Инклюзивное образование в Республике Казахстан // Научный альманах Ассоциации France-Kazakhstan. – 2018. – № 1. – С. 59-67.

4. Сигутина Т. С. Актуальные проблемы инклюзивного образования в Республике Казахстан // Академическая публицистика. – 2018. – № 7. – С. 41-48.

5. Нурмаганбетова Р. К. Основные направления развития инклюзивного образования в Казахстане // Научный аспект. – 2019. – Т. 7. – № 2. – С. 835-842.

6. Zholtayeva G. et al. Inclusive Education in Kazakhstan: selected issues // CBU International Conference Proceedings, ISE Research Institute. – 2013. – Vol. 1. – Р. 196-204. – DOI: 10.12955/cbup.v1.34.

7. Ахметова Д. З. Инклюзивная культура общества как результат реализации инклюзивной политики и практики // Инклюзивное образование: преемственность инклюзивной культуры и практики: сб. материалов IV Междунар. науч.-практ. конф. – Москва, 2017. – С. 15–22.

8. Омарова Т. К. Особенности концептуaлизaции инклюзивного обрaзовaния в Кaзaхстaне // Вестник КазНУ. – 2017. – Т. 49. – № 3. – C. 60-67.

9. Aбильдинa С. К., Кушнир М. П., Жумагалиева Ж. Ж. Организация инклюзивного образования в Республике Казахстан // Bulletin d’Eurotalent-Fidjip. – 2015. – № 4. – С. 32-36.

10. Шкутина Л. А., Данек Я., Рымханова А. Р. Отдельные аспекты отношения учителей к внедрению инклюзивного образования в общеобразовательные школы // Вестник Карагандинского университета. – 2017. – №4(88). – С. 17-23.

11. Evans J., Lunt I. Inclusive education: are there limits? // European Journal of Special Needs Education. – 2002. – Vol. 17. – № 1. – Р. 1-14. – DOI: 10.1080/08856250110098980.

12. Miles S., Singal N. The Education for All and inclusive education debate: conflict, contradiction or opportunity? // International Journal of Inclusive Education. – 2010. – Vol.14. – №1. – Р. 1-15. – DOI: 10.1080/13603110802265125.

13. Ainscow M. Developing inclusive education systems: What are the levers for change? // Journal of Educational Change. – 2005. – Vol. 2 – № 6. – Р. 109-124. – DOI: 10.1007/s10833-005-1298-4.

14. Gordon J.-S. Is Inclusive Education a Human Right? // Journal of Law, Medicine and Ethics. – 2014. – Vol. 41 – № 4. – Р. 754-767. – DOI: 10.1111/jlme.12087.

15. Slee R., Allan J. Excluding the Included: a reconsideration of inclusive education. // International Studies in Sociology of Education. – 2001. – Vol. 11. – № 2. – Р. 173–192. – DOI: 10.1080/09620210100200073.

16. Cobello S. When the society does not see the future – What does «disability» mean? // Journal of Educational and Science. – 2016. – Vol. 138. – № 9. – Р. 153-165. – DOI: 10.17853/1994-5639-2016-9-153-165.

17. Florian L. What counts as evidence of inclusive education? // European Journal of Special Needs Education. – 2014. – Vol. 29. – № 3. – Р. 286-294. – DOI: 10.1080/08856257.2014.933551.

18. Florian L., Linklater H. Preparing teachers for inclusive education: using inclusive pedagogy to enhance teaching and learning for all. Cambridge // Journal of Education. – 2010. – Vol. 40. – № 4. – Р. 369-386. – DOI: 10.1080/0305764X.2010.526588.

19. Avramidis E., Bayliss Ph., Burden R. A Survey into Mainstream Teachers’ Attitudes Towards the Inclusion of Children with Special Educational Needs in the Ordinary School in one Local Education Authority // International Journal of Experimental Educational Psychology. – 2000. – Vol. 20. – №2. – Р.191-211. – DOI: 10.1080/713663717.

20. Нургалиева С. А., Попова М. В., Есполова Г. К., Дюсембинова Г. К. Условия и механизмы повышения качества инклюзивного образования в Казахстане // Вестник ПГУ. – 2016. – № 2. – С. 163-167.

21. Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 декабря 2019 года №988. Государственная программа развития системы образования и науки Республики Казахстан на 2020-2025 годы [Электронный ресурс] // Əділет [web-портал]. – 2019. – URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/P1900000988/history (дата обращения: 25.02.2021).

22. Конституция Республики Казахстан 30 августа 1995 года (с изменениями и дополнениями по состоянию на 23.03.2019 г.) [Электронный ресурс] // Əділет [web-портал]. – 1995. – URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/K950001000 (дата обращения: 25.02.2021).

23. Закон Республики Казахстан «О социальной медико-педагогической коррекционной поддержке детей с ограниченными возможностями» от 11 июля 2002 года № 343-II (с изменениями и дополнениями по состоянию на 27.12.2019 г.) [Электронный ресурс] // Əділет [web-портал]. – 2002. – URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z020000343_/z020343.htm (дата обращения: 25.02.2021).

24. Закон Республики Казахстан «О правах ребенка в Республике Казахстан» от 8 августа 2002 года № 345-II (с изменениями и дополнениями по состоянию на 07.07.2020 г.) [Электронный ресурс] // Əділет [web-портал]. – 2002. – URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z020000345_ (дата обращения: 25.02.2021).

25. Закон Республики Казахстан «О социальной защите инвалидов в Республике Казахстан» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.01.2021 г.) [Электронный ресурс] // Əділет [web-портал]. – 2003. – URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/P030001362_ (дата обращения: 25.02.2021).

26. Закон Республики Казахстан «Об образовании» от 27 июля 2007 года № 319-III (с изменениями и дополнениями по состоянию на 31.03.2021 г.) [Электронный ресурс] // Əділет [web-портал]. – 2007. – URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z070000319_ (дата обращения: 25.02.2021).

27. Закон Республики Казахстан «О специальных социальных услугах» от 29 декабря 2008 года № 114-IV (с изменениями и дополнениями по состоянию на 13.05.2020 г.) [Электронный ресурс] // ИС Параграф [web-портал]. – 2008. – URL: https://online.zakon.kz/document/?doc_id=30369331 (дата обращения: 25.02.2021).

28. Приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 1 июня 2015 года № 348 «Об утверждении Концептуальных подходов к развитию инклюзивного образования в Республике Казахстан» [Электронный ресурс] // ИС Параграф [web-портал]. – 2015. – URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=39711662 (дата обращения: 25.02.2021).

29. Приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 14 февраля 2017 года № 66, зарегистрированный в Министерстве юстиции Республики Казахстан 7 апреля 2017 года № 14995 «Типовые правила деятельности видов специальных организаций образования» [Электронный ресурс] // Əділет [web-портал]. – 2017. – URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/V1700014995 (дата обращения: 25.02.2021).

30. Доля организаций образования, создавших условия для инклюзивного образования за 2010-2019 годы [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-сайт]. – 2019. – URL: https://stat.gov.kz/ (дата обращения: 25.02.2021).

31. Численность детей инвалидов и количество детей, охваченных инклюзивном образованием [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-сайт]. – 2019. – URL: https://bala.stat.gov.kz/ (дата обращения: 25.02.2021).