Краудфандинг платформаларындағы peer-to-peer (P2P) несиелеу желілері: Қазақстандағы даму перспективалары

Зерттеу мақсаты. Мақаланы жазудың мақсаты – краудфандинг платформасы арқылы баламалы қаржыландырудың қазіргі жағдайы мен дамуының тиімділігін бағалау, краудфандингтің тұжырымдамалық аппаратын, краудфандинг платформасы мен алаңын ұсыну. Беру краудфандингтің сипаттамасы және P2P несиелеу желісі, краудфандингтік қаржыландыру кезінде ақша салу тәсілі.

Әдіснамасы. Зерттеу барысында салыстырмалы талдау әдісі, коммуникация, дерексіз-логистикалық әдіс, жүйелік талдау әдісі, себептері мен салдарын талдау, сондай-ақ деректерді монографиялық және статистикалық талдау қолданылды. Зерттеу 2020–2025 жылдар аралығындағы Астана халықаралық қаржы орталығының (AIFC), Қаржы қызметтерін реттеу агенттігінің (AFSA) және Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігінің деректеріне негізделген. Статистикалық деректер ресми есептерден, платформалар тізілімдерінен және реттеуші жарияланымдардан жиналды. Деректердің сенімділігі бірнеше ресми дереккөздерді айқас тексеру арқылы қамтамасыз етілді және барлық деректер жинау мен талдау ғылыми этика қағидаттарына сәйкес жүргізілді. Сонымен қатар iKapitalist, Proportunity, InvestRoom және GoCrowd сияқты краудфандингтік платформалардың деректері пайдаланылды. Бірнеше дереккөздерді айқас тексеру және этикалық стандарттарды сақтау нәтижелердің сенімділігі мен ғылыми негізділігін қамтамасыз етті.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Шағын кәсіпорындарды дамыту басым салаларда жобаларды жүзеге асыратын орта кәсіпкерлікке банктік несиелеу, акциялар мен облигациялар шығару сияқты дәстүрлі қаржыландыру көздеріне қол жетімділікті қамтамасыз ету ғана емес, сонымен қатар краудфандинт, краудинвестинг краудлендинг сияқты баламалы инвестициялық тетіктерді пайдалану да ықпал етеді. Қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі шағын және орта кәсіпорындардың одан әрі қызметін айтарлықтай шектейді.

Краудфандингтік қаржыландыруды және Р2Р-кредиттеуді пайдалану Қазақстанда шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың жаңа көкжиектерін ашады. Мақаладағы ұсыныстарды шағын және орта бизнесті қолдау механизмі, сондай-ақ шағын және орта бизнесті қаржыландыруды ұлғайту тәсілі ретінде қолдануға болады. Краудфандингтік қаржыландыру кезіндегі заңнамалық реттеу, Жеке және заңды тұлғалардың инновациялық жобаларын қолдаудың маңызды құралы ретінде краудфандингті өзекті пайдалану қарастырылды.

Зерттеу нәтижелері. Қазақстандағы краудфандингтің ғылыми жаңалығы инновациялық жобаларды қаржыландырудың негізгі әдістерінің бірі ретінде краудфандингті қолдану болып табылады. Мақаладағы ұсыныстарды шағын және орта бизнесті қолдау механизмі, сондай-ақ шағын және орта бизнесті қаржыландыруды ұлғайту тәсілі ретінде қолдануға болады. Краудфандингтік қаржыландыру кезіндегі заңнамалық реттеу, Жеке және заңды тұлғалардың инновациялық жобаларын қолдаудың маңызды құралы ретінде краудфандингті өзекті пайдалану қарастырылды. Қазақстандағы краудфандинг модельдерінің салыстырмалы талдауы олардың әртүрлі артықшылықтары мен шектеулерін анықтады. Краудлендинг – ең жылдам дамып келе жатқан модель, ол ШОБ-қа банктерге қарағанда төмен пайыздық мөлшерлемемен қысқа мерзімді капиталға қол жеткізуге мүмкіндік береді. Краудинвестинг инвесторларға компанияларда үлес сатып алуға және жоғары табыс алуға мүмкіндік береді, бірақ үлкен тәуекелмен байланысты. P2P несиелеу, Қазақстанда әлі де дамудың бастапқы кезеңінде болғанымен, делдалдарсыз жеке тұлғалар арасындағы қаржыландырудың тікелей тетігін ұсынады, бірақ ол негізінен реттелмеген болып қала береді.

1. Ronan Gruenbaum (2015): Crowdfunding [Electronic resource] / Making Social Technologies 1. Ronan Gruenbaum (2015): Crowdfunding [Electronic resource] / Making Social Technologies Work // Part of the series Palgrave Pocket Consultants. Pp. 19-21. Access mode: http://ink.springer.com/chapter/10.1057/9781137024824_3 (accessed: 20.11.2016).

2. Nadine Scholz (2015): The Relevance of Crowdfunding [Electronic resource] / The Impact on the Innovation Process of Small Entrepreneurial Firms. Springer Fachmedien Wiesbaden. – Access mode: http://ink.springer.com/book/10.1007/978-3-658-09837-7 (accessed: 20.11.2016).

3. Maramychin M. S. Financial Instruments of New Industrialization in the Realities of the Crowd Economy // URL: http://www.usue.24.03.04.2020.

4. Kuznetsov V. A. Crowdfunding, Current Issues of Regulation // Money and Credit. 2017, No. 1.

5. Yatsenko T. S. The Problem of Investor Rights Protection in Crowdfunding: Investment Risks and Ways to Overcome Them // Journal of Russian Law. 2019, No. 8.

6. Sedelnikov S. R. Collective Financing of Innovations - Current State and Prospects of Crowdfunding // Creative Economy. - 2015. - Vol. 9. - No. 4. - Pp. 495-508.

7. Crowdfunding in Russia [Electronic resource] // Rusbase. - 2012. - August 6. – Access mode: http://rusbase.com/news/kraudfanding-v-rossii.

8. Mechik S. V. Crowdfunding as a Method of Attracting Financing Sources for Startups // Economics and Entrepreneurship. - 2015. - No. 12-4. - Pp. 690-692.

9. Kiselev D. A., Fokanova V. A. Crowdinvesting as a Source of Financing for Small Businesses in an Economic Crisis // Science Time. - 2015. - No. 11(23). - Pp. 246-250.

10. Spiridonova E. V., Shumovskaya A. S., Soshnikov D. S. Innovative Ways of Project Financing: Theory and Practice of Crowdfunding // Russian Entrepreneurship. - 2016. - Vol. 17. - No. 17. - Pp. 2179-2192. — doi: 10.18334/гр.17.17.36531.

11. Mikhailyuk M. N., Chinazirova S. K., Kostenko R. V. Crowdfunding as an Investment Attraction Tool in the Innovation Sector of the Economy // New Technologies. 2020. Vol. 16, No. 6. - Pp. 116-122.

12. Kazachenok O. P. Peer-to-Peer (P2P) Lending as a Modern Tool of Alternative Financing // Bulletin of the University named after O. E. Kutafin (MGUA). — 2018. — No. 10 (50). — Pp. 147-155.

13. Kuznetsova O. A. Economic and Social Nature and Legal Form of Crowdfunding Relations // Perm Legal Almanac. Annual Scientific Journal. — 2019. — No. 1. — Pp. 473-483.

14. Sarnakov I. V., Sleptsova Yu. M. Legal Horizons of P2P, P2B, and B2B Lending in Russia // Lawyer. — 2018. — No. 5. — Pp. 17-24.

15. Nikitina N.V., Anisimov A.P. Crowdfundingas a mechanism for attracting investments in the digital economy // Fundamental Research. — 2025. — No. 1. — Pp. 62-67.

16. Wang, Y., & Li, J. (2025). Reward-Based Crowdfunding: A Systematic Literature Review. Management Review Quarterly, Vol. 75, No. 2, pp. 134–158. – Access mode: https://link.springer.com/article/10.1007/s11301-025-00544-2 (accessed: 20.09.2025).

17. Kim, S., & Park, H. (2025). Crowdfunding Amidst FinTech Winter: Complement or Substitute? Journal of Risk and Financial Management, Vol. 18, No. 3, Article 154. – Access mode: https://www.mdpi.com/1911-8074/18/3/154 (accessed: 20.09.2025).

18. Ahmed, T., & Zhao, L. (2025). Blockchain and Stablecoin Integration for Crowdfunding: A Framework for Enhanced Efficiency, Security, and Liquidity. arXiv preprint. – Access mode: https://arxiv.org/abs/2501.11145 (accessed: 20.09.2025).

19. Rahman, M. et al. (2024). Crowdfunding for Innovation: A Comprehensive Empirical Review. Future Business Journal, Vol. 10, Article 387. – Access mode: https://fbj.springeropen.com/articles/10.1186/s43093-024-00387-5 (accessed: 20.09.2025).

20. Liu, Y., & Chen, X. (2024). Uncovering the Themes and Trends in Crowdfunding Research Using LDA. Management Review Quarterly, Vol. 74, No. 4, pp. 512–540. – Access mode: https://link.springer.com/article/10.1007/s11301-024-00427-y (accessed: 20.09.2025).

21. Mensah, E., & Osei, K. (2024). Does Crowdfunding Contribute to Digital Financial Inclusion? Research in Globalization, Vol. 6, Article 00479. – Access mode: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2590051X24000479 (accessed: 20.09.2025).

22. Bianchi, F., & Romano, G. (2025). Boosting Crowdfunding via Knowledge Ecosystems: An Exploratory Analysis. Journal of Knowledge Management, Vol. 29, No. 1, pp. 45–62. – Access mode: https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/jkm-08-2024-0949/full/html (accessed: 20.09.2025).

23. Singh, R., & Mehta, P. (2025). Dynamics of Entrepreneurial Behaviour for Crowdfunding: Insights from a Hybrid Review. Kybernetes, Vol. 54, No. 3, pp. 290–315. – Access mode: https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/k-09-2024-2568/full/html (accessed: 20.09.2025).

24. Putra, A., & Rahmawati, S. (2025). Crowdfunding in Indonesia: A Systematic Literature Review. EAI Proceedings, Vol. 2, pp. 112–125. – Access mode: https://eudl.eu/doi/10.4108/eai.11-9-2024.2354433 (accessed: 20.09.2025).

25. D’Amico, L., & Rossi, P. (2024). Crowdfunding, Social Capital and Sustainability: A Ten-Year Bibliometric Overview. IBIMA Business Review, Article 177889. – Access mode: https://ibimapublishing.com/articles/IBIMABR/2024/177889/177889-2.pdf (accessed: 20.09.2025).

26. AFSA. (2025). AFSA launches consultations on regulatory amendments to Capital Markets, Digital Assets and Crowdfunding frameworks. Retrieved from: https://aifc.kz

27. AFSA. (2025). AFSA informs about plans on regulatory framework development in 2025 — Crowdfunding sector. Retrieved from: https://aifc.kz

28. Newsline. (2023). Collective financing develops in Kazakhstan. Retrieved from: https://newsline.kz

29. The Astana Times. (2024). Number of Fintech Startups Quadruple in Kazakhstan. Retrieved from: https://astanatimes.com