Логистикалық тәуекелдерді басқару арқылы жеткізу тізбегінің қауіпсіздігін арттыру

Зерттеудің мақсаты – Қазақстан мен АҚШ-тағы логистикалық тәуекелдерді салыстырмалы талдау арқылы негізгі осалдықтарды анықтау, олардың жеткізу жүйелеріне әсерін бағалау және арнайы тәуекелді басқару стратегияларын әзірлеу.

Зерттеу әдіснамасы. Қосарлы әдіс қолданылды: сандық талдау (Дүниежүзілік банк Логистикалық тиімділік индексі, сауда статистикасы) және сараптамалық сұхбаттар. SWOT-талдау, тәуекелдерді картаға түсіру, салыстырмалы бағалау әдістері қолданылды. Шеффидің (2022) еңбектері, АДБ/ДТҰ есептері, "Нұрлы жол" мемлекеттік бағдарламалары теориялық негіз болды.

Түпнұсқалылығы / құндылығы. Әр түрлі даму деңгейіндегі елдерге арналған тәуекелдерді салыстыру матрицасы жасалды. Практикалық маңыздылық есептеулермен расталды: теміржол бөгетінің стандарттауына $2,1 млрд инвестиция кідірістерді 30%-ға азайтады; NIST стандарттары киберинциденттерді 70%-ға төмендетеді.

Нәтижелері. Структуралық айырмашылықтар анықталды:

- Қазақстан: инфрақұрылымдық жетіспеушіліктер (жолдардың 22%-ы стандартқа сай), геосаяси тәуекелдер (ЕО-ға жүктердің 68%-ы Ресей арқылы);

 - АҚШ: киберқауіптер (бір инцидентте $4,3 млн шығын), климаттық тәуекелдер (жылына $18 млрд шығын).

Басымды шешімдер: ҚР үшін – "Middle Corridor" дамуы, АҚШ үшін – порттарды киберқорғау.

Зерттеу білім қорына үлес қосып, әртүрлі экономикалық контекстерде (әсіресе Қазақстан мен АҚШта) логистикалық тәуекел факторларын салыстырмалы талдайды және өнеркәсіптік кәсіпорындарға арналған тәуекелдерді бағалау мен басқарудың жаңа интеграцияланған теориялық-әдістемелік негізін ұсынады.

1. Borisenko, I. M., Panasenko, N. D., Ganzhur, M. A., Shatamirov, I., Prokopaylo, A. A. Risk analysis managerial structures //AIP Conference Proceedings. – AIP Publishing, 2019. – Т. 2188. – №. 1. – https://doi.org/10.1063/1.5138451

2. Mesjasz-Lech A. Logistics performance and management of logistics system safety //System Safety: Human-Technical Facility-Environment. – 2019. – Т. 1. – №. 1. – С. 730-737. – https://doi.org/10.2478/czoto-2019-0093

3. George C. The essence of risk identification in project risk management: An overview //International Journal of Science and Research (IJSR). – 2020. – Т. 9. – №. 2. – С. 1553-1557. https://doi.org/10.21275/SR20215023033

4. Kolga P. V. Methods of managing logistic risks in industrial enterprises // International Journal of Applied and Fundamental Research. – 2014. – №. 8-4. – С. 95-98. (In Russ.)

5. Barmuta K., Tuguz N. Organizational and managerial mechanism for risk management of agricultural enterprises //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2021. – Т. 273. – С. 08005. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202127308005

6. Kostin K., Kozhukhina K. Problems of the improvement of risk management in business //Economics and Environmental Management. – 2019. – Т. 1. – С. 171-180. – https://doi.org/10.17586/2310-1172-2019-12-1-171-180

7. Pokrovskaya, O., Reshetko, N., Kirpicheva, M., Lipatov, A., Mustafin, D. The study of logistics risks in optimizing the company’s transportation process //IOP conference series: Materials Science and Engineering. – IOP Publishing, 2019. – Т. 698. – №. 6. – С. 066060. https://doi.org/10.1088/1757-899X/698/6/066060

8. Wu P. J., Chaipiyaphan P. Diagnosis of delivery vulnerability in a logistics system for logistics risk management //The International Journal of Logistics Management. – 2020. – Т. 31. – №. 1. – С. 43-58. https://doi.org/10.1108/IJLM-02-2019-0069

9. Cervantes-Cabrera O. A., del Carmen Briano-Turrent G. The importance of risk management assessment: a proposal of an index for listed companies //Journal of Accounting Research, Organization and Economics. – 2018. – Т. 1. – №. 2. – С. 122-137. https://doi.org/10.24815/jaroe.v1i2.11747

10. Gaponenko, T. V., Gavrilenko, S. A., Dovbysh, V. Y., Rudenko, V. A., Golovko, M. V. Transformation of Risk Management in the Context of Digitalization of the Economy and Business //Institute of Scientific Communications Conference. – Cham: Springer International Publishing, 2019. – С. 1476-1482. https://doi.org/10.1007/978-3-030-69415-9_163

11. Gosudarev V. M. Assessment of transport and logistics risks in modern conditions // Scientific problems of water transport. – 2006. – №. 17. – С. 143-147. (In Russ.)

12. Kabus, J., Miciuła, I., Piersiala, L., 2020. Risk in supply chain management. European Research Studies Journal 23, 467-480. https://doi.org/10.35808/ersj/1694

13. Manuj I., Mentzer J. T. Global supply chain risk management strategies //International journal of physical distribution & logistics management. – 2008. – Т. 38. – №. 3. – С. 192-223. – https://doi.org/10.1108/09600030810866986

14. Peck H. Reconciling supply chain vulnerability, risk and supply chain management //International journal of logistics: Research and applications. – 2006. – Т. 9. – №. 2. – С. 127-142. – https://doi.org/10.1080/13675560600673578

15. Wang M. Impacts of supply chain uncertainty and risk on the logistics performance //Asia Pacific Journal of Marketing and Logistics. – 2018. – Т. 30. – №. 3. – С. 689-704. https://doi.org/10.1108/APJML-04-2017-0065

16. Fuchs H., Wohinz J. W. Risk management in logistics systems //Advances in Production Engineering & Management. – 2009. – Т. 4. – №. 4. – С. 233-242.

17. Wang R., Ziegel J. F. Scenario-based risk evaluation //Finance and stochastics. – 2021. – Т. 25. – №. 4. – С. 725-756. – https://doi.org/10.2139/ssrn.3235450

18. Pustokhina I. V., Krasavina T. E., Shamoyan F. A. Innovative technologies in logistics as a factor in increasing the efficiency of enterprises // Current problems of logistics management and tools for their solution. – 2021. – С. 116-124. (In Russ.)

19. Kichaeva T. Yu. Management of logistics risks of a network of distributors of dairy products: author's abstract. Dissertation of candidate of economic sciences. – Samara 2022. – 24 p.

20. Christopher M., Lee H. Mitigating supply chain risk through improved confidence //International journal of physical distribution & logistics management. – 2004. – Т. 34. – №. 5. – С. 388-396. https://doi.org/10.1108/09600030410545436

21. Choi T. Y. et al. Just‐in‐time for supply chains in turbulent times //Production and Operations Management. – 2023. – Т. 32. – №. 7. – С. 2331-2340. – https://doi.org/10.1111/poms.13979

22. Singhal P., Agarwal G., Mittal M. L. Supply chain risk management: review, classification and future research directions //International Journal of Business Science & Applied Management (IJBSAM). – 2011. – Т. 6. – №. 3. – С. 15-42.

23. Wagner S. M., Bode C. An empirical investigation into supply chain vulnerability //Journal of purchasing and supply management. – 2006. – Т. 12. – №. 6. – С. 301-312. – https://doi.org/10.1016/j.pursup.2007.01.004

24. O'Har J. P., Senesi C. W., Molenaar K. R. Development of a risk register spreadsheet tool for enterpriseand program-level risk management //Transportation research record. – 2017. – Т. 2604. – №. 1. – С. 19-27. – https://doi.org/10.3141/2604-03

25. Kubasova T., Tkach V., Tsvigun I. Priorities of the logistics risks management in the resource support of construction projects //MATEC Web of Conferences. – EDP Sciences, 2018. – Т. 212. – С. 08010. – https://doi.org/10.1051/matecconf/201821208010

26. Khan O., Burnes B. Risk and supply chain management: creating a research agenda //The international jour nal of logistics management. – 2007. – Т. 18. – №. 2. – С. 197-216. https://doi.org/10.1108/09574090710816931

27. Katsaliaki K., Galetsi P., Kumar S. Supply chain disruptions and resilience: A major review and future research agenda //Annals of Operations Research. – 2022. – С. 1-38. – https://doi.org/10.1007/s10479-020-03912-1

28. Karkinbayeva, S. I., Kirdasinova, K. A., Adiyetova, E. M., Kanatova, A. Z., Korgan, B. B. Topical issues surrounding supply chain management in developing food industry: Kazakhstan case study //International Journal of Supply Chain Management. – 2019. – Т. 8. – №. 4. – С. 743-750.

29. Moldabekova, A., Zhidebekkyzy, A., Akhmetkaliyeva, S., Baimukhanbetova, E. Advanced technologies in improving the management of logistics services: Bibliometric network analysis //Polish Journal of Management Studies. – 2020. – Т. 21. – №. 1. – С. 211 – 223. – https://doi.org/10.17512/pjms.2020.21.1.16

30. Allianz SE (2022, January). Allianz Risk Pulse – Focus: Business Risks 2022. 31. Marchese K., Pundmann S. Supply chain resilience: a risk intelligent approach to managing global supply chains //Deloitte, Washington DC. – 2012. – Т. 14.

31. Cozmiuc D. C., Pettinger R. Consultants' Tools to Manage Digital Transformation: The Case of PWC, Siemens, and Oracle //Journal of Cases on Information Technology (JCIT). – 2021. – Т. 23. – №. 4. – С. 1-29.

32. PwC (2022). Making the right risk decisions to strengthen operations performance: PwC/MIT Forum for Supply Chain Innovation. Research study.

33. Sergeyev V. Logistics controlling as a tool of performance improvement at the Russian enterprises // Transport and Telecommunication Journal. – 2016. – Т. 17. – №. 2. – С. 100-110. – https://doi.org/10.1515/ttj-2016-0009