Қазақстандағы жерлердің көміртегі балансы мен экономикалық құндылығын талдау: динамикасы және басқару перспективалары

Зерттеудің мақсаты – 2001 және 2020 жылдарға арналған Қазақстандағы жердің тозуын бағалау, экономикалық зардаптарды талдау, сыни аймақтарды анықтау және табысты қалпына келтіру үшін инвестицияның басым бағыттарын анықтау.

Зерттеу әдіснамасы – Зерттеу жер жамылғысы мен жерді пайдалануды бақылау, өсімдіктердің өзгеруін бақылау, биоәртүрлілікті өлшеу және қоршаған орта параметрлерін талдау үшін MODIS қашықтықтан зондтау спутниктік деректерін пайдаланады. R бағдарламалық құралын пайдалану аркылы корреляциялық талдау және деректерді визуализациялау жүргізілді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – Мақалада жер жамылғысының өзгерістерін талдау үшін MODIS уақытша деректерін пайдалана отырып, өзгерістерді дәл және жүйелі түрде бақылауға мүмкіндік беретін Қазақстандағы жердің тозуын бағалау бойынша ғылыми әдебиеттерге үлес қосады. Зерттеудің шешім қабылдау және Қазақстанда жерді басқарудың тұрақты стратегияларын құру үшін практикалық маңызы бар.

Зерттеу нәтижелері – Зерттеу нәтижелері Қазақстанның қалпына келтірілмеген аумақтары үшін экономикалық құндылықтың қалыпты өсуін көрсетеді, ал қалпына келтірілген аумақтар, керісінше, құндылықтың айтарлықтай төмендеуін бастан кешірді. Салыстырмалы аймақтық талдау кейбір аудандарда жердің экономикалық құндылығының оң динамикасын, ал басқаларында төмендегенін көрсетеді. Нәтижелер ұзақ мерзімді перспективада Қазақстан жерінің көміртегі балансын жақсартуға және экономикалық құндылығын арттыруға бағытталған жерді пайдаланудың тиімді стратегияларын әзірлеу және қосымша зерттеулер жүргізу қажеттілігін көрсетеді.

1. Nachtergaele F., van Velthuizen H., Verelst L., Batjes N. H., Dijkshoorn K., van Engelen V. W. P., Fischer G., Jones A., Montanarella L. The Harmonized World Soil Database // Proceedings of the 19th World Congress of Soil Science, Soil Solutions for a Changing World, Brisbane, Australia, 1–6 August 2010 / ред. R. J. Gilkes, N. Prakongkep. – International Union of Soil Sciences, 2010. – С. 34–37. – URL: https://edepot. wur.nl/154132

2. Nkonya E., Gerber N., von Braun J., De Pinto A. Economics of land degradation: The costs of action versus inaction. – Issue Briefs 68. – International Food Policy Research Institute (IFPRI), 2011.

3. von Braun J., Gerber N., Mirzabaev A., Nkonya E. The economics of land degradation. – ZEF Working Paper № 109. – SSRN, 2013. – DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.2237977

4. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). The state of the world’s land and water resources for food and agriculture (SOLAW) – Managing systems at risk. – Earthscan, 2011. – ISBN 978-92-5-106614-0.

5. Lal R. Soil degradation by erosion // Land Degradation & Development. – 2001. – Т. 12, № 6. – С. 519–539. – DOI: https://doi.org/10.1002/ldr.472

6. Montanarella L., Pennock D. J., McKenzie N., Badraoui M., Chude V., Baptista I., и др. World's soils are under threat // SOIL. – 2016. – Т. 2. – С. 79–82. – DOI: https://doi.org/10.5194/soil-2-79-2016

7. Mueller L., Schindler U., Fodor N., и др. Impacts of land use change on soil health and ecosystem ervices in dynamic landscapes: Towards sustainable land management in Europe // Environmental Earth Sciences. – 2010. – Т. 69, № 2. – С. 241–255. – DOI: https://doi.org/10.1007/s12665-009-0391-4

8. Nachtergaele F. O., Licona-Manzur C. The Land Degradation Assessment in Drylands Project (LADA): Experiences with a global approach to assess land degradation // Land Use Policy. – 2008. – Т. 25, № 4. – С. 652–658. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2008.06.004

9. Oldeman L. R., Hakkeling R. T. A., Sombroek W. G. World Map of the Status of Human-Induced Soil Degradation: An Explanatory Note (GLASOD). – ISRIC – World Soil Information, 1991.

10. Scherr S. J., Yadav S. Land degradation in the developing world: Implications for food, agriculture, and the environment to 2020. – International Food Policy Research Institute (IFPRI), 1996. – URL: https://www.ifpri.org/publication/land-degradation-developing-world-implications-food-agriculture-and-environment-2020 (дата обращения: 30.01.2025).

11. The Land Processes Distributed Active Archive Center (LPDAAC). LPDAAC search page. – URL: https://lpdaac.usgs.gov/search/?query=ndvi&keyword=Land+Cover&view=cards&sort=relevance (дата обращения: 30.01.2025).

12. Fensholt R., Rasmussen K., Kaspersen P., Huber S., Horion S., Swinnen E. Assessing land degradation/recovery in the African Sahel from long-term Earth observation based primary productivity and precipitation relationships // Remote Sensing. – 2013. – Т. 5, № 2. – С. 664–686. – DOI: https://doi.org/10.3390/rs5020664

13. De Jong R., Verbesselt J., Schaepman M. E., de Bruin S. Trend changes in global greening and browning: Contribution of short-term trends to longer-term change // Global Change Biology. – 2011. – Т. 17. – С. 642–655.

14. Le Q. B., Nkonya E., Mirzabaev A. Biomass productivity-based mapping of global land degradation hotspots // Economics of Land Degradation and Improvement – A Global Assessment for Sustainable Development / ред. E. Nkonya, A. Mirzabaev, J. von Braun. – Springer, 2014. – С. 55–84. – DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-19168-3_4

15. Aitekeyeva N., Li X., Guo H., Wu W., Shirazi Z., Ilyas S., Yegizbayeva A., Hategekimana Y. Drought risk assessment in cultivated areas of Central Asia using MODIS time-series data // Water. – 2020. – Т. 12, № 6. – № статьи 1738. – DOI: https://doi.org/10.3390/w12061738

16. Abdourahamane Z. S., Garba I., Mirzabaev A. Dataset of a composite drought index based on remote sensing data for Niger (Version 6) [Электронный ресурс]. – Mendeley Data, 2022. – DOI: https://doi.org/10.17632/47ydz8v6nd.6