Қазақстанның моноқалаларындағы еңбек нарығының үрдістерін талдау

Зерттеу мақсаты – еңбек нарығын қалыптастырудың негізгі тенденциялары мен ерекшеліктерін анықтау, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өнеркəсіптік жəне шикізат үлгісіндегі моноқалаларда жұмыспен қамтуды арттыру бойынша ұсынымдар əзірлеу.

Əдіснамасы. Жұмыста келесі ғылыми əдістер қолданылды: статистикалық байқау; салыстырмалы талдау; синтез; статистикалық байқау материалдарын топтастыру.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Бұл зерттеудің құндылығы Қазақстан Республикасының моноқалаларында еңбек нарығын қалыптастырудың негізгі тенденцияларын анықтаудан тұрады, бұл қалалардың осы түрлерінде жұмыспен қамту жəне жұмысқа орналастыру саласын жетілдіру бағыттарын анықтауға мүмкіндік берді.

Зерттеу нəтижелері. Қазақстанның моноқалаларындағы еңбек нарығын зерттеу 2017-2021 жылдар аралығында бұл қалалардағы халық санының азайғаны анықталды. Ел халқының жалпы санындағы моноқала тұрғындарының үлес салмағының төмендеуі байқалады. Талдау моноқалаларды төрт топқа бөлуге болатынын көрсетті: ірі қалалар (Теміртау, Екібастұз, Рудный), шамамен 50-70 мың адам тұратын қалалар (Кентау, Балқаш, Жаңаөзен, Құлсары, Ақсу, Степногорск), халқы 20-дан 50 мыңға дейінгі қалалар (Хромтау, Текелі, Ақсай, Жаңатас, Қаратау, Саран, Шахтинск, Абай, Арқалық, Лисаковск, Жітіқара, Алтай) жəне шағын моноқалалар тобы  (Курчатов, Қаражал, Серебрянск). Жұмыспен қамтылғандар мен жұмыссыздар саны бойынша Теміртау, Екібастұз жəне Рудный көш бастап тұр, сонымен қатар жалпы мағынада халық саны ең көп. Қазақстандағы моноқалалардың жұмыспен қамтылуын жəне тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін экономиканы əртараптандыру, шикізат бағасына тəуелділікті азайту, шағын жəне орта бизнесті дамыту бойынша жұмысты жалғастыру қажет. Моноқалаларды дамытуда жəне өндірісті цифрландыруда тиімді мемлекеттік басқару маңызды рөл атқарады.

1. Камалиева А. Возрождение моногородов: быть или не быть? [Electronic resource] // Ekonomist [website]. - 2020. - URL: https://ekonomist.kz/kamaliyeva/vozrozhdeniye-monogoroda/ (Accessed: 03.04.2023).

2. Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2003 года N 1389 «Об утверждении Программы развития малых городов на 2004-2006 годы» [Electronic resource] // Әділет [web-portal]. - 2003. - URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P030001389_ (Accessed: 11.04.2023).

3. Постановление Правительства Республики Казахстан от 25 мая 2012 года № 683. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 июня 2014 года № 728 «Об утверждении Программы развития моногородов на 2012-2020 годы» [Electronic resource] // Әділет [web-portal]. -2012. - URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1200000683 (Accessed: 11.04.2023).

4. Моногорода Казахстана: методические основы оценки состояния и направления развития / Под ред. Н. К. Нурлановой. - Алматы: Институт экономики КН МОН РК. - 2014. - 256 с.

5. Efimova E. A. Labor market of single-industry towns: state and prospects // Spatial Economics. - 2011. -№ 1. - P. 119-135. - DOI: 10.14530/se.2011.1.119-135.

6. Умирающие города: Как правительство хотело спасти моногорода и их жителей [Electronic resource] // The Village [website]. - 2022. - URL: https://www.the-village-kz.com/village/city/money-was-born/23003-one-industry-town (Accessed: 15.04.2023).

7. Glebova A. N., Zelensky V. N., Lazareva A. S. Problems of monocities: world experience and Russian practice // University Herald. - 2022. - № 11. - P. 86-93

8. Pyzhev A. I., Syrtsova E. A., Gordeev R. V. Stability of single-industry towns' development: a new dimension // Vestnik (Herald) of Kemerovo State University. Series: Political, Sociological and Economic Sciences. - 2018. - № 3. - P. 157-161. - DOI: 10.21603/2500-3372-2018-3-157-161.

9. Bole D., Sencar Mrdakovic M., Tiran J. From a mining town to a town of industrial multinationals: Explaining transformation through human agency and mining assets // The Extractive Industries and Society. -2023. - № 14. - Article 101243. - DOI: 10.1016/j.exis.2023.101243.

10. 0. Powe N., Connelly S., Nel E. Planning for small town reorientation: Key policy choices within external support // Journal of Rural Studies. - 2022. - № 90. - P. 65-75. - DOI: 10.1016/j.jrurstud.2022.01.009.

11. Lawrie M., Tonts M., Plummer P. Boomtowns, resource dependence and socio-economic well-being // Australian geographer. - 2011. - № 42(2). - P. 139-164. - DOI: 10.1016/j.exis.2023.101243.

12. Dale B. An institutionalist approach to local restructuring: The case of four Norwegian mining towns // European urban and regional studies. - 2002. - № 9(1). - P. 5-20. - DOI: 10.1177/096977640200900101.

13. Breul M., Atienza M. Extractive industries and regional diversification: A multidimensional framework for diversification in mining regions // The Extractive Industries and Society. - 2022. - № 11. - P. 101-125. -DOI: 10.1016/j.exis.2022.101125.

14. Государственная программа развития продуктивной занятости и массового предпринимательства на 2017-2021 годы «Еңбек» [Electronic resource] // Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан [website]. - 2019. - URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/enbek/documents/details/5407?lang=ru (Accessed: 19.04.2023).

15. Постановление Правительства Республики Казахстан от 19 июня 2013 года № 636. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 5 февраля 2015 года № 42 «Об утверждении Дорожной карты занятости 2020» [Electronic resource] // Әділет [website]. - 2013. - URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/P1300000636 (Accessed: 19.04.2023).

16. Смирнов С. Моногорода Казахстана: программы принимаются, проблемы не решаются [Electronic resource] // Ритм Евразии [website]. - 2023. - URL: https://www.ritmeurasia.org/news--2023-01-11--mono-goroda-kazahstana-programmy-prinimajutsja-problemy-ne-reshajutsja-64045 (Accessed: 19.04.2023).

17. Statistics of Regions of the Republic of Kazakhstan [Electronic resource] // Bureau of national statistics of the Agency for strategic planning and reforms of the Republic of Kazakhstan [website]. - URL: https://stat.gov.kz/ru/region/ (Accessed: 19.04.2023).