Қазақстандағы интеллектуалдық көші-қонды мемлекеттік реттеу: тұрақты даму контексіндегі талдау

Зерттеудің мақсаты – Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатын, соның ішінде интеллектуалдық көші-қон және адами капиталдың кетуі мәселелерін шешуге бағытталған стратегиялық бағдарламаларды талдау. Бұл ретте ерекше назар білім беру көші-қонына аударылып, ол орнықты дамудың әлеуметтік-мәдени және экономикалық негізі ретінде қарастырылады.

Зерттеудің әдіснамасы - сапалық және сандық тәсілдердің үйлесіміне негізделген: 2007–2023 жылдарды қамтитын бес негізгі стратегиялық құжатқа контент-талдау жүргізілді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық Статистика Бюросының, Халықаралық көші-қон ұйымының және ЮНЕСКО статистикалық институтының ресми деректері талданды. Бұл әдіс ұлттық саясаттың интеллектуалдық көші-қон саласындағы эволюциясын қадағалап, оның нәтижелілігін бағалауға мүмкіндік берді.

Зерттеудің өзіндік ерекшелігі/құндылығы - зерттеу Қазақстанның көші-қон саясатын ғылыми тұрғыда зерделеуге үлес қосады және жоғары білікті кадрларды елде ұстау мен қайтару тетіктерінің институционалдық әлсіздігін көрсетеді.институционалдық деңгейде жеткіліксіз дамығанын көрсетеді.

Зерттеу нәтижелері - Қазақстандағы интеллектуалдық көші-қонды мемлекеттік реттеу тәсілдерінің эволюциясын көрсетті: ерте кезеңдегі стратегиялық құжаттарда фрагменттік сипатта қарастырылғаннан бастап, соңғы жылдары мәселенің неғұрлым жүйелі ұғынылуына дейін. Алайда іс жүзінде интеллектуалдық ресурстарды тарту және ұстап қалу шаралары жеткілікті деңгейде іске аспауда. Бұған көші-қон, білім беру және инновациялық саясатты біріктіретін бірыңғай стратегияның жоқтығы, ведомствоаралық үйлестірудің әлсіздігі және мамандардың оралуына жеткілікті ынталандырудың болмауы себеп. Қорытындысында интеллектуалдық көші-қон саясатын орнықты даму контексінде күшейтуге бағытталған стратегиялық шараларды жетілдіруге қатысты ұсынымдар тұжырымдалды.

1. United Nations. International migration report [Электронный ресурс] // Department of Economic and social Affairs [web-портал]. – 2016.- URL: http://www.un.org/en/development/desa/population/migration/publications/migrationreport/docs/MigrationReport2015.pdf(дата обращения: 21.01.2025)

2. Migration in the world [Электронный ресурс] // International Organization for Migration[web-портал].- 2020.- URL: http://www.iom.int/slovakia (дата обращения: 22.09.2024)

3. World Bank. Migration & Development Report [Электронный ресурс]. –2016.-URL: http://pubdocs.worldbank.org/en/468881473870347506/Migration-and-Development-Report-Sept2016.pdf (дата обращения: 07.01.2025).

4. United Nations. Health Workers, international migration and development [Электронный ресурс].-2010.- URL: http://www.un.org/esa/population/publications/popfacts/popfacts_2010-2rev.pdf (дата обращения: 02.02.2025).

5. Токаев К.-Ж. Выступление на заседании Национального совета по науке и технологиям при Президенте Республики Казахстан [Электронный ресурс] // Официальный сайт Президента Республики Казахстан [web-портал].- 2024.-URL: https://www.akorda.kz/ru/vystuplenie-kasym-zhomarta-tokaeva-nazasedanii-nacionalnogo-soveta-po-nauke-i-tehnologiyam-pri-prezidente-respubliki-kazahstan-123423 (дата обращения: 11.04.2025).

6. Стало известно, сколько учёных потерял Казахстан за 10 лет [Электронный ресурс]// Международное информационное агентство «Tengrinews» [web-портал]. - 2023. - URL: https://tengrinews.kz/newseducation/stalo-izvestno-skolko-uchenyih-poteryal-kazahstan-za-10-let-509056/ (дата обращения: 11.04.2025).

7. Royal Society. Emigration of scientists from the UK// Contemporary Physics. – 1963. – №4.- P. 304-305. -DOI: http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00107516308247984

8. Bhagwati J., Hamada K. The brain drain, international integration of markets for professionals and unemployment: A theoretical analysis // Journal of Development Economics. – 1974. – Vol. 1, No. 1. – P. 19–42. – DOI: https://doi.org/10.1016/0304-3878(74)90020-0.

9. The brain drain and negative social effects: When is home country hurt in policy coherence for development 2007: Migration and Developing countries [Электронный ресурс] // OECD Publishing [webпортал]. - 2008.-URL: https://doi.org/10.1787/978926026100-6-en (дата обращения: 02.05.2018).

10. Aluttis C., Bishaw T., Frank M. W. The workforce for health in a globalized context: global shortages and international migration // Global Health Action. – 2014. – Vol. 7. – Article 23611. – DOI: https://doi.org/10.3402/gha.v7.23611.

11. Li X., McHale J., Zhou X. Does brain drain lead to institutional gain? // The World Economy. – 2017. – Vol. 40, No. 7. – P. 1454–1472. – DOI: https://doi.org/10.1111/twec.12407.

12. Forcier M. B., Simoens S., Giuffrida A. Impact, regulation and health policy implications of physician migration in OECD countries // Human Resources for Health. – 2004. – Vol. 2, No. 1. – P. 1–11. – DOI: https://doi.org/10.1186/1478-4491-2-12.

13. Gribble C. Policy options for managing international student migration: The sending country’s perspective // Journal of Higher Education Policy and Management. – 2008. – Vol. 30, No. 1. – P. 25–39. – DOI: https://doi.org/10.1080/13600800701457830.

14. Nguyen T. L., Yeoh B. S. A., Toyota M. Migration and the well-being of the ‘left behind’ in Asia // Asian Population Studies. – 2006. – Vol. 2, No. 1. – P. 37–44. – DOI: https://doi.org/10.1080/17441730600700507.

15. Kugler M., Levintal O., Rapoport H. Migration and cross-border financial flows // The World Bank Economic Review. – 2018. – Vol. 32, No. 1. – P. 148–162. – DOI: https://doi.org/10.1093/wber/lhx007.

16. Saxenian A. From brain drain to brain circulation: Transnational communities and regional upgrading in India and China // Studies in Comparative International Development. – 2005. – Vol. 40, No. 2. – P. 35–61. – DOI: https://doi.org/10.1007/BF02686293.

17. Gibson J., McKenzie D. Eight questions about brain drain // The Journal of Economic Perspectives. – 2011. – Vol. 25, No. 3. – P. 107–128. – DOI: https://doi.org/10.1257/jep.25.3.107.

18. Eppelsheimer J., Möller J. Human capital spillovers and the churning phenomenon: Analysing wage effects from gross in- and outflows of high-skilled workers // Regional Science and Urban Economics. – 2019. – Vol. 78. – Article 103461. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.regsciurbeco.2019.103461.

19. Jonkers K., Tijssen R. Chinese researchers returning home: Impacts of international mobility on research collaboration and scientific productivity // Scientometrics. – 2008. – Vol. 77, No. 2. – P. 309–333. – DOI: https://doi.org/10.1007/s11192-007-1971-x

20. Бокаев Б., Қаймолдиев А. Анализ эффективности применения профессиональных знаний и компетенций выпускников зарубежных вузов в Казахстане в контексте интеллектуальной миграции // Мемлекеттік басқару және мемлекеттік қызмет. – 2021. – № 2(77). –DOI: https://doi.org/10.52123/1994-2370-2021-222

21. Бокаев Б.Н., Торебекова З.Т., Давлетбаева Ж.Ж. Интеллектуальная миграция молодежи Казахстана в США: причины и риски // Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана. – 2019. – № 8.

22. Бокаев Б.Н., Жолдыбалина А. Миграционные тренды в Казахстане в контексте развития интеллектуального потенциала // Казахстан-Спектр. – 2019. – № 2(88).

23. Жанпейісова Қ.Д., Калиаскарова Г.Б. Состояние интеллектуальной миграции молодежи Казахстана: политический анализ // Вестник Л.Н. Гумилева. – 2019. – № 1(126).

24. Allen R. M. A Bibliometric Exploration into the Global Research Impact of China’s Thousand Talents Brand // Journal of Comparative & International Higher Education. - 2022. Vol. 14(5). - DOI: 10.32674/jcihe.v14i5.4581

25. Jin C. Adaptation Effects of the Brain Korea 21 Project on Research Productivity in South Korea // Higher Education. - 2009. - Vol. 58, No 5. - P. 669–688.- DOI: 10.1007/s10734-009-9219-8

26. Meyer J. B. Diaspora Knowledge Networks, Knowledge Flows and Brain Drain // The International Mobility of Talent and Innovation. Cambridge University Press.- 2017.- DOI: https://doi.org/10.1017/9781316795774.008

27. Zweig D. Competing for talent: China’s strategies to reverse the brain drain // International Labour Review. - 2006. - Vol. 145, No. 1–2. – P. 65–89.

28. Указ Президента Республики Казахстан «О Концепции по вхождению Казахстана в число 30 самых развитых государств мира» от 17 января 2014 года № 732 (утратил силу) [Электронный ресурс]// Әділет [web-портал]. - 2014. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/U1400000732/history (дата обращения: 27.02.2025).

29. Указ Президента Республики Казахстан от 28 августа 2007 года № 399 «О Концепции миграционной политики Республики Казахстан на 2007-2015 годы» (утратил силу) [Электронный ресурс]// Әділет [web-портал]. - 2007. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/U070000399_ (дата обращения: 20.02.2025).

30. Постановление Правительства РК от 29.09.2017 года№ 602 «Об утверждении Концепции миграционной политики Республики Казахстан на 2017 - 2021 годы и Плана мероприятий по реализации Концепции миграционной политики Республики Казахстан на 2017 - 2021 годы» (утратил силу) [Электронный ресурс] // Әділет [web-портал]. - 2017. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1700000602 (дата обращения 20.02.2025).

31. Казахстан: Расширенный миграционный профиль 2014-2019 [Электронный ресурс] // Миссия Международной организации по миграции (МОМ) в Казахстане — Субрегиональный координационный офис по Центральной Азии [web-портал].- 2020.- URL: https://publications.iom.int/system/files/pdf/kazahkstan-_advanced-migration-profile-2014-2019-ru.pdf (дата обращения 01.03.2025).

32. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 ноября 2022 года № 961 «Об утверждении Концепции миграционной политики Республики Казахстан на 2023–2027 годы» [Электронный ресурс] // Әділет [web-портал]. - 2017. – URL:https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2200000961 (дата обращения: 30.01.2025).

33. International student mobility [Электронный ресурс] // UNESCO Institute for Statistics. -2024.- URL: https://uis.unesco.org/en/topic/international-student-mobility (дата обращения: 11.03.2025).

34. Статистика. Социальная статистика. Демографическая статистика [Электронный ресурс] // Бюро Национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-портал].-2025.-URL:https://stat.gov.kz/ru/industries/social-statistics/demography/ (дата обращения: 01.02.2025).