ЕАЭО елдерінде қаржылық сауаттылықты арттыру: мемлекеттік бастамаларды талдау

Зерттеудің мақсаты – қаржылық сауаттылықты арттыру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырудың бірыңғай тәсілдерін құрудың алғышарттарын анықтау мақсатында халықтың қаржылық сауаттылығын арттыруға бағытталған ЕАЭО елдерінің мемлекеттік саясатына шолу жасау.
Әдістеме. Қолданылған зерттеу әдістері қаржылық сауаттылық саласындағы мемлекеттік саясатты зерттеуге бағытталған контент-талдау болды. Ел халқының қаржылық сауаттылығын арттыру жөніндегі мемлекеттік саясат саласындағы құжаттар мен заңнамалық актілерге жүйелік және салыстырмалы талдау жасалды.
Зерттеудің түпнұсқалығы / құндылығы. 2025 жылы ЕАЭО-ның бірыңғай қаржы нарығын құру үдерісін аяқтау жоспарлануда. Қаржы қызметтерінің бірыңғай нарығын құру ЕАЭО мүшелеріне тең қолжетімділікті ғана емес, сонымен қатар қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғауды және олардың жаңа ережелерге бейімделуін қамтамасыз ету қажеттілігін туындатады. Қаржы саясатының жақындасуы және ЕАЭО елдерінің біртұтас қаржы нарығын құру, қаржылық қызметтер аясының кеңеюі, жаңа технологияларды қолдану, қаржылық алаяқтық операциялардың өсуі тұтынушылардың мүдделерін қорғауды қажет етеді. Бұл мәселелерді шешу үшін халықтың қаржылық сауаттылығын арттыруда ЕАЭО елдерінің тәжірибесін пайдаланып қана қоймай, сонымен қатар еларалық деңгейде ынтымақтастық пен ақпарат алмасуды үйлестіруді күшейту қажет. Осыған байланысты ЕАЭО елдеріндегі қаржылық сауаттылық саясатына шолу жүргізілді. Жалпы тенденциялар анықталып, қаржылық сауаттылықты арттыру бойынша мемлекеттік саясатты іске асырудың бірыңғай тәсілдерін құрудың алғышарттары қарастырылды. ЕАЭО елдеріндегі мемлекеттік саясаттың салыстырмалы талдауы кең көлемде талданбаған, бұл бұл зерттеуді өзекті етеді.
Зерттеу нәтижелері. Зерттеу нәтижелері бойынша авторлар ЕАЭО елдері халқының қаржылық сауаттылығы саласындағы мемлекеттік саясатты талдап, ЕАЭО елдеріндегі қаржылық сауаттылық бағдарламаларын басқару үлгілеріне салыстырмалы талдау жүргізіп, әрбір модельдің артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтады. ЕАЭО елдеріндегі қаржылық сауаттылық деңгейінің көрсеткіштерін салыстыру жүргізіліп, ЕАЭО елдерінде мемлекеттік саясатты іске асырудың бірыңғай тәсілдерін құрудың алғышарттары қарастырылды.

1. Мошенничество в Центральной Азии стало нормой жизни [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://www.ng.ru/dipkurer/2025-03-09/11_9208_asia.html (дата обращения: 25.05.2025).

2. 30% жалоб на интернет-мошенников приходятся на праздничный сезон: что делать? [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://bluescreen.kz/30-zhalob-na-intierniet-moshiennikovprikhodiatsia-na-prazdnichnyi-siezon-chto-dielat/ (дата обращения: 25.05.2025).

3. ЦБ зафиксировал почти двукратный рост числа жалоб россиян на мошенников [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://www.rbc.ru/finances/05/02/2025/67a358aa9a794797d2306f2e (дата обращения: 25.05.2025).

4. Телефонные мошенники переориентировались на страны СНГ [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://iz.ru/1429213/2022-11-22/telefonnye-moshenniki-pereorientirovalis-na-stranysng (дата обращения: 25.05.2025).

5. Титова М.Н., Любименко А.И. Финансовая грамотность в условиях цифровой экономики // Материалы межрегиональной научно-практической конференции. – Санкт-Петербург, 23-24 апреля 2020. – СПб.: ФГБОУВО «СПбГУПТД», 2020. – 343 с.

6. OECD. Measuring Financial Literacy: Questionnaire and Guidance Notes for Conducting an Internationally Comparable Survey of Financial Literacy. – Paris: OECD, 2012. – 38 p.

7. OECD. National Strategies for Financial Education: OECD/INFE Policy Handbook. – Paris: OECD, 2015. – 106 p.

8. ASIC. MoneySmart: The Australian approach to financial literacy. – Australian Securities & Investments Commission. – 2020.

9. Lusardi A. Financial Literacy and Planning: Implications for Retirement Wellbeing. – Journal of Economic Literature. – 2014.

10. Аткинсон А., Месси Ф. Измерение финансовой грамотности: международный опыт и сравнительный анализ // Финансовая грамотность и образование. – 2012. – № 2. – С. 45–67.

11. Lusardi A., Mitchell O.S. The Economic Importance of Financial Literacy: Theory and Evidence // Journal of Economic Literature. – 2014. – Vol. 52, No. 1. – P. 5–44.

12. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 мая 2020 года № 338 «Об утверждении Концепции повышения финансовой грамотности на 2020–2024 годы» [Электронный ресурс] // Әділет [web-портал]. – 2025. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2000000338 (дата обращения: 08.04.2025).

13. Агентство Республики Казахстан по регулированию и развитию финансового рынка. Финансовая грамотность населения Казахстана: тренды и вызовы // Агентство РК по регулированию и развитию финансового рынка. – 2023.

14. Медведева Н.П. Состояние и перспективы развития финансовой грамотности в России // Вестник Московского университета. Серия 6: Экономика. – 2022. – № 2. – С. 77–89.

15. Thaler R.H., Sunstein C.R. Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth, and Happiness. – New Haven: Yale University Press, 2008. – 293 p.

16. Повышение финансовой грамотности населения [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://fingramota.kz/ru (дата обращения: 08.04.2025).

17. Постановление Правительства Кыргызской Республики от 15 июня 2016 года № 319 «Об утверждении Программы повышения финансовой грамотности населения Кыргызской Республики на 2016– 2020 годы» [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://cbd.minjust.gov.kg/98549/edition/870105/ru (дата обращения: 02.05.2025).

18. «Семинар по финансовой грамотности для сотрудников центрального аппарата Государственного агентства по делам государственной службы» [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://www.nbkr.kg/newsout.jsp?item=31&lang=RUS&material=119656 (дата обращения: 02.05.2025).

19. Распоряжение Правительства Российской Федерации от 24 октября 2023 г. № 2958-р «Об утверждении Стратегии повышения финансовой грамотности и формирования финансовой культуры до 2030 года» [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: http://static.government.ru/media/files/FJj6iZ8geL94xUACfr2s32ZQoUgqP7fd.pdf (дата обращения: 02.05.2025).

20. «Национальная стратегия финансового образования и программа действий на 2014–2019 гг. утверждены в Армении» [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://arka.am/news/economy/natsionalnaya_strategiya_finansovogo_obrazovaniya_i_programma_deystviy_na_2014_2019_gg_utverzhdeny_v/ (дата обращения: 01.09.2025).

21. «Утвержден План действий по повышению финансовой грамотности населения до 2030 года» [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://pravo.by/novosti/novosti-pravo-by/2025/august/89909/ – (дата обращения: 01.09.2025).

22. «Об утверждении Программы повышения инвестиционной культуры и финансовой грамотности населения Республики Казахстан на 2007–2011 годы» [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P070000536_ (дата обращения: 02.05.2025).

23. «Программа повышения финансовой грамотности населения Кыргызской Республики» [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://ub.kg/ru/7155-2/ (дата обращения: 02.05.2025).

24. «ФИНсбат» [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://www.finsabat.kg/ (дата обращения: 02.05.2025).

25. «Общая страновая проблема». Почему необходимо повышать уровень финансовой грамотности в КР» [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://rus.azattyk.org/a/32825411.html (дата обращения: 02.05.2025).

26. «Финансовая культура – сайт о финансовой грамотности» [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://www.fincult.info/ (дата обращения: 02.05.2025).

27. Финансовая грамотность [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: http://fingramota.by/ (дата обращения: 01.09.2025).

28. Примиритель финансовой системы [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: info@ fsm.am (дата обращения: 01.09.2025).

29. Международный опыт [Электронный ресурс] // [web-портал]. – 2025. – URL: https://fmc.hse.ru/world (дата обращения: 02.05.2025).

30. S&P Global Finlit Survey – Methodology, GFLEC – 2014. – 23 p. – https://gflec.org/initiatives/spglobal-finlit-survey-2/;

31. OECD. Levels of Financial Literacy in Eurasia – OECD Publishing, 2018. – 66 p. – DOI: https://doi.org/10.1787/1a064de1-en.

32. OECD. Financial Literacy Levels in the Commonwealth of Independent States in 2021 – OECD Publishing, 2018. – 90 p. – DOI: https://doi.org/10.1787/394dbe88-en.

33. OECD. 2023 International Survey of Adult Financial Literacy. – OECD Publishing, 2023. – 76 p. – DOI: https://doi.org/10.1787/56003a32-en.

34. Сахович Ю. Уровень финансовой грамотности населения стран СНГ: факты и выводы 2022. № 4. - С. 36–47. Банкаўскі веснік.