Қаржылық емес есептілікке және ESG тәжірибелеріне халықаралық тәсілдер: библиометриялық және мазмұнды талдау

Зерттеу мақсаты. Бұл зерттеу дамушы елдердегі ESG қағидаттарын енгізу тәжірибесін талдау, қаржылық емес ақпараттың корпоративтік есептіліктегі рөлі мен инвестициялық тартымдылығын зерделеу болып табылады. ESG қағидаттары компаниялардың экономикалық тиімділігімен қатар, олардың қоғам алдындағы әлеуметтік жауапкершілігі мен экологиялық қауіпсіздікке қосқан үлесін де бағалауға мүмкіндік береді. ESG талаптары қазіргі таңда компаниялар үшін халықаралық стандарттарға сай ашықтықты қамтамасыз ету мен тұрақты даму мақсаттарына жетудің маңызды тетігіне айналуда. Сол себепті, бұл зерттеу Қазақстандық жария ұйымдардың қаржылық емес ақпараттарды ұсынуды қолға алу үшін бағытталған.

Зерттеу әдіснамасы. Зерттеу мазмұндық және салыстырмалы талдауға негізделді. Мазмұндық талдауда библиометриялық әдістер қолданылып, VOSviewer бағдарламасы арқылы кілт сөздер, авторлар мен басылымдар арасындағы байланыстар визуализацияланды. Бұл жарияланым белсенділігінің тенденцияларын анықтауға, тақырыптық кластерлерді бөлуге және дамушы елдер контекстінде ESG тәжірибелері мен қаржылық емес есептілікті зерттеуге үлес қосқан авторларды айқындауға мүмкіндік берді. Сондай-ақ Kazakhstan Petrochemical Industries, Jusan Bank, ҚазМұнайГаз, Қазақстан Даму Банкі және Eurasian Resources Group компанияларының қаржылық емес есептілігі талданды.

Зерттеу бірегейлігі/құндылығы. ESG қағидаттарының дамушы елдердегі компаниялардың қаржылық тұрақтылығына, инвестициялық тартымдылығына және беделіне әсерін кешенді түрде бағалау арқылы ғылыми база толықтырылды. Бұл зерттеу Қазақстандық ұйымдар басшылығын өздерінің корпоративтік есеп берулерінде ESG талаптарын орындауға назар аудару үшін үшін ғылыми басылымдарды кластерлер бойынша жүйелеуге үлес қосады.

Зерттеу нәтижелері. ESG принциптерін енгізу компаниялардың ұзақ мерзімді бәсекеге қабілеттілігін арттырып, халықаралық әріптестік орнатуға және бедел тәуекелін азайтуға мүмкіндік беретіні анықталды. Зерттеу нәтижелері ESG қағидаттарының дамушы елдердегі әлеуметтік-экономикалық даму үшін қаржылық емес ақпараттың маңызын айқындай отырып, компанияларға қолайлы стратегияларды әзірлеуге негіз бола алады.

1. A Global Reporting Initiative – GRI https://www.globalreporting.org/ 02.04.2025.

2. Sustainability Accounting Standards Board – SASB https://sasb.ifrs.org/ 02.04.2025.

3. Task Force on Climate-related Financial Disclosures – TCFD https://www.fsb-tcfd.org/ 02.04.2025.

4. Alenezi M., Alanazi F. Integrating environmental social and governance values into higher education curriculum // International Journal of Evaluation and Research in Education.‬ – 2024. – V. 13, № 5. – P. 3493-3503.

5. Khamisu M. S., Paluri R. A., Sonwaney V. Environmental social and governance (ESG) disclosure motives for environmentally sensitive industry: an emerging economy perspective // Cogent Business & Management. – 2024. – V. 11, № 1. – P. 2322027.

6. MSCI ESG Ratings https://www.msci.com/data-and-analytics/sustainability-solutions/esg-ratings 29.12.2023

7. Christensen D. M., Serafeim G., Sikochi A. Why is corporate virtue in the eye of the beholder? The case of ESG ratings // The Accounting Review. – 2022. – V. 97, № 1. – P. 147-175.

8. Darnall N. et al. Do ESG reporting guidelines and verifications enhance firms' information disclosure? // Corporate Social Responsibility and Environmental Management. – 2022. – V. 29, № 5. – P. 1214-1230.

9. Christensen H. B., Hail L., Leuz C. Economic analysis of widespread adoption of CSR and sustainability reporting standards // Available at SSRN 3315673. – 2018.

10. Arayssi M., Jizi M., Tabaja H. H. The impact of board composition on the level of ESG disclosures in GCC countries // Sustainability Accounting, Management and Policy Journal. – 2019. – V. 11, № 1. – P. 137-161.

11. Husted B. W., de Sousa-Filho J. M. Board structure and environmental, social, and governance disclosure in Latin America // Journal of Business Research. – 2019. – V. 102. – P. 220-227.

12. Li S., Long H. The impact of media coverage on the ESG performance of heavily polluting enterprises in China // Discover Sustainability. – 2024. – V. 5, № 1. – P. 228.

13. Broadstock, D. C., Chan, K., Cheng, L. T., & Wang, X. The role of ESG performance during times of financial crisis: Evidence from COVID-19 in China // Finance research letters. – 2021. – V. 38. – P.101716.

14. Исатаева Г. Б., Сейтбекова С. Т., Сейтова В.Н. Влияние прямых иностранных инвестиций на экономический рост Казахстана. // Central Asian Economic Review. – 2024. – № 4. – С. 133-145.

15. Адамбекова Ж. А., Адамбеков Н. Т., Аманкелді Н. А. Роль компаний и государственных программ в развитии трудовых ресурсов и социальной ответственности // Central Asian Economic Review. – 2024. – № 4. – С. 110-121.

16. Оразалин Н., Кожахметова А., Абдрашова К. Влияние практик ESG на финансовую устойчивость компаний: опыт развитых и развивающихся стран // Central Asian Economic Review. – 2024. – № 4. – С. 98-110.

17. Azat S., Dzhumadil'daev A., Kobdikova S. M. Eco-foresight research in shaping country’s science development strategy regarding the green economy // Bulletin of" Turan" University. – 2024. – № 1. – P. 9-22.

18. Зарубина В. Р., Зарубин М. Ю., Есенкулова Ж. Ж., Притула Р. A. Продвижение ESG-повестки для малого и среднего предпринимательства Республики Казахстан в условиях устойчивого развития / /Вестник университета «Туран». – 2024. – № 3. – С. 84-97.

19. Абдуррахман З. А., Нурмагамбетова А. З., Биктеубава А. С. Оценка ESG рейтинга банковского сектора // Вестник университета «Туран». – 2023. – № 1. – С. 172-183.

20. Krueger P., Alves R., van Dijk M. A. Drawing Up the Bill: Are ESG Ratings Related to Stock Returns Around the World? // Available at SSRN 4770546. – 2024.

21. Цодикова Я.Ю., Чеботарев П.Ю. Моделирование общества с ответственной элитой // Журнал Новой экономической ассоциации. – 2025. – Т. 66, № 1. – С. 12-35.

22. Choi S. Y., Ryu D., You W. ESG activities and financial stability: The case of Korean financial firms // Borsa Istanbul Review. – 2024. – V. 24, № 5. – P. 945-951.

23. Meehan D., Corbet S. Comparing the resilience of socially responsible and SIN investment during the COVID-19 pandemic // Research in International Business and Finance. – 2025. – V.73. – P. 1-17.

24. Benlemlih M., Bitar M. Corporate social responsibility and investment efficiency //Journal of business ethics. – 2018. – V. 148. – P. 647-671.

25. Lokuwaduge C. S. D. S., Heenetigala K. Integrating environmental, social and governance (ESG) disclosure for a sustainable development: An Australian study // Business Strategy and the Environment. – 2017. – V. 26, № 4. – P. 438-450.

26. Bhattacharya A., Bhattacharya S. Integrating ESG pillars for business model innovation in the biopharmaceutical industry // Australasian Accounting, Business and Finance Journal. – 2023. – V. 17, №. 1. – P.127-150.

27. Alkaraan F., Albitar K., Hussainey K., Venkatesh VG. Corporate transformation toward Industry 4.0 and financial performance: The influence of environmental, social, and governance (ESG) // Technological Forecasting and Social Change. – 2022. – V. 175. – P. 121423.

28. Christensen D. M., Serafeim G., Sikochi A. Why is corporate virtue in the eye of the beholder? The case of ESG ratings // The Accounting Review. – 2022. – V. 97, № 1. – P. 147-175.

29. Qureshi M. A. et al. The impact of sustainability (environmental, social, and governance) disclosure and board diversity on firm value: The moderating role of industry sensitivity // Business Strategy and the Environment. – 2020. – V. 29, № 3. – P. 1199-1214.

30. Arayssi M., Dah M., Jizi M. Women on boards, sustainability reporting and firm performance // Sustainability Accounting, Management and Policy Journal. – 2016. – V. 7, № 3. – P. 376-401.

31. Nicolò G. et al. Sustainable corporate governance and non-financial disclosure in Europe: does the gender diversity matter? // Journal of Applied Accounting Research. – 2022. – V. 23, № 1. – P. 227-249.

32. Abdi Y., Li X., Càmara-Turull X. Exploring the impact of sustainability (ESG) disclosure on firm value and financial performance (FP) in airline industry: the moderating role of size and age // Environment, Development and Sustainability. – 2022. – V. 24, № 4. – P. 5052-5079.

33. Risk Watch Initiative. Kazakhstan ESG Country Ranking 2024 https://riskwatch-initiative.org 16.06.2025

34. BES Media. Jusan Bank выдал 934 тысяч цифровых карт вместо 49 тонн пластика. https://bes.media/news/jusan-bank-vydal-934-tysyach-cifrovyh-kart-vmesto-49-tonn-plastika-1404/16.08.2025

35. ҚазМұнайГаз. Low-carbon development programme. https://ar2023.kmg.kz/kz/strategic-report/ensuring-sustainable-development/low-carbon-development-programme 16.08.2025

36. Қазақстан Даму Банкі. Жаңартылатын энергия және орнықты даму жобалары туралы баспасөз хабарламасы. https://kdb.kz/kz/pc/news/press-releases/14528/16.08.2025

37. Kazakhstan Petrochemical Industries (KPI). Environmental protection and sustainable development initiatives. https://kpi.kz/kz/activities/sustainable-development/environmental-protection/ 16.08.2025

38. Kuura O. V., Varavina Y. V., Kozlovaa M. V. ESG Transformation Factors of Kazakhstan’s Economy in the Context of Sustainable Development // Economy: strategy and practice. – 2024. – V. 19, № 2. – P. 20-40.

39. Sber. ESG Kazakhstan Report. https://sber.pro/bcp-laika-public/ESG_Kazakhstan_A3_65b0d19d82. pdf 16.08.2025

40. Cohen G. ESG risks and corporate survival // Environment Systems and Decisions. – 2023. – V. 43, № 1. – P. 16-21.