Қазақстан Республикасының инновациялық дамуы контекстінде «бес еселенген спираль» моделі мен esg қағидаттарының өзара байланысы

Зерттеудің өзектілігі екі даму концепциясының интеграциясын зерттеуге байланысты: «бестік спираль» және esg тұрақты бизнесті дамыту тұжырымдамасы. Тұжырымдамалар, сөзсіз, бизнеспроцестердің өсуіне пайдалы, өйткені бұл модельдерде жүйелік талдау үшін негіз бар. Мақалада тұжырымдалған ғылыми нәтижелердің негізділігі мен сенімділігі зерттелетін тақырып бойынша отандық және шетелдік әдебиеттерді сыни, бірақ объективті талдаумен расталады; баспасөздегі ғылыми жарияланымдарды апробациялау және зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізу.

Зерттеудің мақсаты. Басқарудың n-моделін дамытудың алғышарттарын әзірлеумен «бес спираль» және esg қалыптастыру тәсілдерін қарастыру және қайта қарастыру.

Зерттеу әдіснамасы. Мақала материалдарының құрылысы сапалы әдістерге негізделді, онда зерттеу авторлары табиғи ортадағы процестердің әрекетін бақылау арқылы ақпарат жинады, онда мақала авторлары маңыздылық деңгейін талқылады; ұлттық экономиканың дамуының екі концепциясының ортақ белгілері мен қасиеттерін анықтауға мүмкіндік беретін ғылыми таным әдісі мен теориялық зерттеу әдістерін жалпылау мақсатында «бестік спираль» және esg түрлендіру үлгілері.

Зерттеудің түпнұсқалығы (құндылығы). «Бес элементтік спираль» моделінің мәні – бір мемлекет шеңберінде оның барлық элементтерімен білім алмасу процесін түсіну, оның мақсаты – бүкіл жүйенің тұрақты дамуы; esg тұжырымдамасының мәні қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарау, жоғары әлеуметтік жауапкершілік және корпоративтік басқару сапасы қағидаттарына негізделген кәсіпкерлік қызметті тұрақты дамыту болып табылады. Екі концепцияның өзара тәуелділігінің құндылығы басқарушылық сапаның төмен деңгейімен, тұтынушылардың мүдделерін дұрыс есепке алмаған агрессивті маркетинг құралдарының болуымен және ойластырылған шешім қабылдау жүйелерінің болмауынан туындайды.

Зерттеу нəтижелері. Бағалау нəтижелері бойынша екі ұғымның өзара тəуелділігі менеджменттің n-моделі дамуы түрінде берілген жəне инновациялық процеске қатысушылар арасындағы қарымқатынастардың сапалық өзгерістерін білдіреді.

1. Отчёт о глобальных рисках, 2013 г. – World economic forum [web-сайт]. – 2013. – Url: https://www.Weforum.Org/publications/ (дата обращения: 6.05.2025).

2. Послание президента республики казахстан от 1 сентября 2021 г. «Единство народа и системные реформы – прочная основа процветания страны» [электронный ресурс] // ак орда [web-сайт]. – 2021. – Url: https://www.Akorda.Kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomarta-tokaeva-narodu-kazahstana-183048 (дата обращения: 6.05.2025).

3. Инициатива «новый казахстан: путь обновления и модернизации». Послание главы государства касым-жомарта токаева народу казахстана от 16 марта 2022 года [электронный ресурс] // ак орда [webсайт]. – 2022. – Url: https://www.Akorda.Kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomarta-tokaeva-narodu-kazahstana-1623953 (дата обращения: 6.05.2025).

4. Global innovation indexes 2024 [электронный ресурс] // eri [web-сайт]. – 2024. – Url: https://eri.Kz/ru/novosti_instituta/id=6717 (дата обращения: 6.05.2025).

5. Syaglova yu. V., Chetin a. M. Application of esg factors in the education system due to the changing conditions of the digital economy // ekonomika. Nalogi. Pravo = economics, taxes & law. – 2023. – № 16 (2). – С. 68–76. – Doi: 10.26794/1999-849x-2023-16-2-68-7.

6. Implementation and enrichment of esg principles in the concept and practice of management of the transformative (creative-innovative) university / alexander p. Gorbunov // environmental footprints and eco-design of products and processes (efepp). – 2023.

7. Schmuck r. Comparison of the esg guidelines used in the european higher education sector with the principles of the iso 9001:2015 quality management standard // quality – access to success. – 2021. – Vol. 22, No. 181. – April.

8. Chiu wang-kin, fong ben yuk fai. Recent trends of research and education in esg and sustainability // sustainable development goals series (sdgs). – 2023. – Doi: 10.1007/978-981-99-7210-8_2.

9. Uskelenova a. T., Nikiforova n. Regional development of kazakhstan: theoretical premises and reality // regional science policy and practice. – 2024. – Т. 16, № 3. – С. 12616. – Doi: 10.1111/Rsp3.12616.

10. Akimov n., Kurmanov n., Uskelenova a., Raimbekov b., Utegenova z. Components of education 4.0 In open innovation competence frameworks: systematic review // journal of open innovation: technology, market and complexity. – 2023. – Т. 9, № 2. – Doi: 10.1016/J.Joitmc.2023.100037. – Url: https://www.Researchgate.Net/publication/369952364_components_of_education_40_in_open_innovation_competence_frameworks_systematic_review (дата обращения: 6.05.2025).

11. Ускеленова а. Т., Толысбаев б. С., Курманов н. А., Байдаков а. К. Формирование модели компетенций менеджера инновационной деятельности // вестник университета «туран». – 2020. – № 4 (88). – Doi: 10.46914/1562-2959-2020-1-4-89-95.

12. Ускеленова а. Т., Ахметжанова а. Х., Бейсеков ж. Ы. Научные ресурсы и инновационная деятельность в казахстане // статистика, учёт и аудит. – 2020. – Т. 1 (76). – Url: https://aesa.Kz/upload/iblock/b4e/b4e9e9b885480af4007ca61b77b0d4e4.Pdf (дата обращения: 6.05.2025).

13. Ускеленова а. Т., Байдаков а. К., Сейтжанов с. С. Факторы формирования «экономики знаний» в призме моделей экономического роста // вестник университета «туран». – 2020. – № 1 (85). – Url: https://vestnik.Turan-edu.Kz/jour/article/view/1106 (дата обращения: 6.05.2025).

14. Ускеленова а. Т. Управление знаниями в образовании в условиях обеспечения сбалансированного развития национальной экономики казахстана // вестник кыргызского экономического университета им. М. Рыскулбекова. – 2016. – № 4 (38). – Url: https://drive.Google.Com/file/d/1cwvj6nrdcbhwo8erwclxzzbc96jarvcq/view (дата обращения: 6.05.2025).

15. Валентинов а. Что ждёт экономику казахстана в 2024, 2025 и 2026 годах – прогнозы аналитиков [электронный ресурс] // zakon.Kz [web-сайт]. – 2024. – Url: https://www.Zakon.Kz/finansy/6444440-chtozhdet-ekonomiku-kazakhstana-v-2024-2025-i-2026-godakh--prognozy-analitikov.Html (дата обращения: 6.05.2025).

16. Об утверждении стратегии достижения углеродной нейтральности рк до 2060 года. Указ президента рк от 2 февраля 2023 г. № 121 [Электронный ресурс] // әділет [web-сайт]. – 2023. – Url: https://adilet.Zan.Kz/rus/docs/u2300000121 (дата обращения: 6.05.2025).

17. Рейтинг лучших казахстанских компаний по раскрытию esg-информации в 2021 году [электронный ресурс] // the ecolomst [web-сайт]. – 2021. – Url: https://www.Pwc.Com/kz/en/assets/pdf/top-50.Pdf (дата обращения: 6.05.2025).

18. Послание президента республики казахстан от 1 сентября 2021 г. «Единство народа и системные реформы – прочная основа процветания страны» [электронный ресурс] // ак орда [web-сайт]. – 2021. – Url: https://www.Akorda.Kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomarta-tokaeva-narodu-kazahstana-183048 (дата обращения: 6.05.2025).

19. Государственная программа «цифровой казахстан» утверждена постановлением правительства рк от 12 декабря 2017 г. № 827 [Электронный ресурс] // әділет [web-сайт]. – 2017. – Url: https://adilet.Zan.Kz/rus/docs/p1700000827 (дата обращения: 6.05.2025).

20. Schmuck r. Comparison of the esg guidelines used in the european higher education sector with the principles of the iso 9001:2015 quality management standard; chiu wang-kin, fong ben yuk fai. Recent trends of research and education in esg and sustainability // sustainable development goals series. – 2023.

21. Carayannis e. G., Campbell d. F. J. «Mode 3» and «quadruple helix»: toward a 21st century fractal innovation ecosystem // international journal of technology management. – 2009. – № 3–4 (46). – С. 201–234.

22. Сабден о. Концепция будущего и парадигма управления общественным строем на основе 4-ной спирали (государство, наука, бизнес и общество) // экономика. Избранные труды. – Алматы: иэ кн мон рк, 2017. – Т. Xxv. – 532 С.

23. Развитие инновационной системы казахстана в условиях модернизации 3.0: Институты и механизмы. Коллективная монография / под ред. А. А. Сатыбалдина. – Алматы: иэ кн мон рк, 2017. – 412 С.

24. Никифорова н., Смыкова м. И др. Современное состояние и тенденции инновационного развития мегаполиса // вестник казну. Серия экономическая. – 2018. – № 4 (126). – С. 82–94.

25. Жанбырбаева с. М., Зурбаева а. Б. Проблемы внедрения и реализации системы kpi в высших учебных заведениях республики казахстан // известия нан рк. Серия общественных и гуманитарных наук. – 2016. – № 6. – Url: https://clck.Ru/bmcju (дата обращения: 6.05.2025).

26. Кичатинова е. Л., Олейников и. В. Концепция «четверной спирали» и инновационное развитие регионов // известия иркутского государственного университета. Серия «политология. Религиоведение». – 2019. – Т. 29. – С. 53–62. – Url: http://izvestiapolit.Isu.Ru/ru (дата обращения: 6.05.2025).

27. Slonimskaja m. A. Practically oriented applications of the quadruple helix model to the network forms of innovation and economic interactions // ekonomicheskiy rost respubliki belarus’: globalizatsiya, innovatsionnost’, ustoychivost’. – 2016. – Т. 1. – С. 230–231.

28. Sablin k. S. Problema implementacii mehanizma chetvernoy spirali v resursnih regionah rossii // molodezh evropy i rossii. – 2018. – С. 134–139.

29. Стратегический план развития республики казахстан до 2025 года [электронный ресурс] // әділет [web-сайт]. – 2018. – Url: https://adilet.Zan.Kz/rus/docs/u1800000636 (дата обращения: 6.05.2025).

30. Послание президента республики казахстан – лидера нации н. А. Назарбаева народу казахстана. Стратегия «казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства [электронный ресурс] // ак орда [web-сайт]. – 2012. – Url: https://www.Akorda.Kz (дата обращения: 6.05.2025).

31. Об утверждении национального плана развития рк до 2029 года и признании утратившими силу некоторых указов президента рк. Указ президента рк от 30 июля 2024 г. № 611 [Электронный ресурс] // әділет [web-сайт]. – 2024. – Url: https://adilet.Zan.Kz/rus/docs/u2400000611 (дата обращения: 6.05.2025).

32. Formica c. A proposito di terza missione: una nuova versione del modello di tripla elica // terza missione. Parametro di qualità del sistema universitario. – Napoli: giapeto editore, 2021. – С. 11–38.