Қазақстан жастарының сыртқы білім миграциясын мемлекеттік басқару

Зерттеудің мақсаты. Зерттеудің мақсаты – Қазақстан жастарының сыртқы және өңірлік білім беру көші-қонының ауқымы мен ерекшеліктерін айқындау, сондай-ақ білім беру ұтқырлығын орнықты даму факторы ретінде қалыптастыруға мүмкіндік беретін мемлекеттік саясат шараларын ғылыми негіздеу.

Әдістеме. Зерттеуде өңірлер мен мамандықтар бөлінісіндегі көші-қон статистикасын салыстырмалы және құрылымдық талдау әдістері, сондай-ақ Қазақстандағы көші-қон, білім беру және жастар саясатын реттейтін мемлекеттік бағдарламалар мен нормативтік құжаттарға контенттік талдау әдісі қолданылды.

Зерттеудің ерекшелігі мен құндылығы. Алғаш рет Қазақстан жастарының сыртқы және өңірлік көші-қоны біртұтас талдау шеңберінде қарастырылды. Бұл тәсіл ел ішіндегі аумақтық теңсіздіктер мен шетелге кетіп жатқан «мидың ағуы» ауқымы арасындағы байланысты айқындауға мүмкіндік береді. Жұмыстың құндылығы – көші-қон статистикасының сандық талдауын мемлекеттік саясатты институционалдық талдаумен ұштастыруында.

Зерттеу нәтижелері. Техникалық, экономикалық және педагогикалық бағыттағы мамандар арасында, әсіресе солтүстік және шығыс өңірлерде жастардың ең көп кетуі тіркелді. Керісінше, екі оңтүстік және екі батыс аймақ жастар үшін салыстырмалы тартымдылығын көрсетеді. Мемлекеттік бағдарламаларды салыстыру жастар саясатының жаңа сын-қатерлерге бейімделіп келе жатқанын дәлелдесе де, стратегиялық маңызды салалардың мамандарын ұстап қалуда олқылықтар сақталуда.

1. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. Численность населения Республики Казахстан по полу и типу местности (на 1 июля 2025 г.). 2025.

2. UNESCO. Higher Education Policy Observatory: Kazakhstan – Higher education snapshot and international student mobility. 2024.

3. UNESCO Institute for Statistics. Net flow of internationally mobile students (inbound – outbound), both sexes, Kazakhstan. 2025.

4. Zhalnina K. International Educational Migration: Case of Kazakhstan // Eurasian J. Econ. Bus. Stud. University of International Business, 2021. Т. 3, № 61.

5. Burnashev R., Chernykh I. Kazakhstan in the Eurasian migration system: key trends for the early 2020s // Int. Relat. Int. Law J. al-Farabi Kazakh National University, 2024. Т. 106, № 2. С. 19–31.

6. Kabiyev D. Kazakhstan & Central Asia: Brain Drain or Brain Gain? 2025.

7. Bokayev B., Torebekova Z., Davletbayeva Z. Preventing Brain Drain: Kazakhstan’s Presidential “Bolashak” Scholarship and Government Regulations of Intellectual Migration // Public Policy Adm. Kaunas University of Technology (KTU), 2020. Т. 19, № 3. С. 25–35.

8. De Haas H. A theory of migration: the aspirations-capabilities framework // Comp. Migr. Stud. Springer Science and Business Media LLC, 2021. Т. 9, № 1.

9. Robertson S., Harris A., Baldassar L. Mobile transitions: a conceptual framework for researching a generation on the move // J. Youth Stud. Informa UK Limited, 2018. Т. 21, № 2. С. 203–217.

10. Tsaurkubule Z. и др. Assessment of competitiveness of regions of the Republic of Kazakhstan // Insights Reg. Dev. UAB Sustainability for Regions, 2020. Т. 2, № 1. С. 469–479.

11. Zaynieva L. The importance of the international scholarship «Bolashak» in the formation of the personnel reserve of the Republic of Kazakhstan // Bull. Ser. Hist. Socio-Polit. Sci. Abai Kazakh National Pedagogical University, 2023. Т. 74, № 3(2023).

12. Kappassova G. и др. Migration Processes in the Republic of Kazakhstan: Regularities, Problems, and Prospects // Two Homel. The Research Center of the Slovenian Academy of Sciences and Arts (ZRC SAZU), 2024. № 59.

13. Lee E.S. A theory of migration // Demography. Duke University Press, 1966. Т. 3, № 1. С. 47–57.

14. Castles S. Understanding Global Migration: A Social Transformation Perspective // J. Ethn. Migr. Stud. Informa UK Limited, 2010. Т. 36, № 10. С. 1565–1586.

15. Portes A. Migration and Social Change: Some Conceptual Reflections // J. Ethn. Migr. Stud. Informa UK Limited, 2010. Т. 36, № 10. С. 1537–1563.

16. Van Hear N. Theories of Migration and Social Change // J. Ethn. Migr. Stud. Informa UK Limited, 2010. Т. 36, № 10. С. 1531–1536.

17. Flöthmann E.-J. Migration and the Life Course // Bull. Sociol. Methodol. Méthodologie Sociol. SAGE Publications, 1993. Т. 39, № 1. С. 45–58.

18. Horowitz J., Entwisle B. Life Course Events and Migration in the Transition to Adulthood // Soc. Forces. Oxford University Press (OUP), 2021. Т. 100, № 1. С. 29–55.

19. Karachurina L., Mkrtchyan N. The Up and Down Migration at Various Life‐Course Stages: Russia Case Study // Popul. Space Place. Wiley, 2025. Т. 31, № 6.

20. Cresswell T. On the Move: Mobility in the Modern Western World. 0 изд. Routledge, 2012.

21. Lo L., Li W., Tan Y. Students on the move? Intellectual migration and international student mobility // J. Ethn. Migr. Stud. Informa UK Limited, 2023. Т. 49, № 18. С. 4621–4640.

22. Vertovec S. Super-diversity and its implications // Ethn. Racial Stud. Informa UK Limited, 2007. Т. 30, № 6. С. 1024–1054.

23. Mazzucato V., Haagsman K. Transnational youth mobility: new categories for migrant youth research // J. Ethn. Migr. Stud. Informa UK Limited, 2022. Т. 48, № 11. С. 2473–2492.

24. Cao C. China’s brain drain at the high end: Why government policies have failed to attract first-rate academics to return // Asian Popul. Stud. Informa UK Limited, 2008. Т. 4, № 3. С. 331–345.

25. Abdramanova U.E. и др. The economic consequences of youth migration in Kazakhstan: an analysis of the loss of human capital // Bull. Turan Univ. Turan University, 2024. № 4. С. 186–199.

26. Massey D.S. The perils of seeing twenty‐first century migration through a twentieth‐century lens // Int. Soc. Sci. J. Wiley, 2018. Т. 68, № 227–228. С. 101–104.

27. Iskakova D. и др. Regulation of Educational and Labour Migration of Kazakhstan Youth Abroad // Migr. Lett. 2022. Т. 19, № 5.

28. Ledeneva V.Yu. и др. Educational Policy of Kazakhstan in the Context of Youth Migration // Vysshee Obraz. V Ross. High. Educ. Russ. 2021. Т. 30, № 6. С. 156–168.

29. Serikzhanova S.S., Zhanuzakova A.A. Motives of internal migration in Kazakhstan: a comparative analysis on the example of three large cities // J. Psychol. Sociol. al-Farabi Kazakh National University, 2022. Т. 81, № 2.

30. Tatibekov B.L., Reuel H., Sabdenaliyev B. Migration in the north and the south capitals of Kazakhstan: theory, factors and econometric analysis // Stat. Uč Audit. Almaty Academy of Economy and Statistic, 2024. Т. 94, № 3. С. 101–113.

31. Kurmangalieva A., Abdrakhmanova G. Миграционные, карьерные и образовательные стратегии сельских школьников Казахстана // Vopr. Obraz. Educ. Stud. Mosc. National Research University, Higher School of Economics (HSE), 2013. № 2. С. 121–139.

32. Бокаев Б.Н., Ахметова Г.Б. Образовательная мобильность как инструмент экономического регулирования внутренней миграции в Республике Казахстан // J. Econ. Res. Bus. Adm. al-Farabi Kazakh National University, 2024. Т. 149, № 3. С. 174–188.

33. OECD. The Road to Integration: Education, Migration and Social Cohesion. OECD, 2019.

34. Li W., Lo L., Lu Y. Introduction: the intellectual migration analytics // J. Ethn. Migr. Stud. Informa UK Limited, 2023. Т. 49, № 18. С. 4577–4597.

35. International Centre for Migration Policy Development. Migration Outlook: Eastern Europe and Central Asia 2024: Report. Vienna: ICMPD, 2024.

36. UNESCO International Institute for Higher Education in Latin America and the Caribbean (IESALC). Higher Education Policy Observatory: Kazakhstan Country Profile: Report. Caracas: UNESCO IESALC, 2025.

37. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. Миграция населения Республики Казахстан (2024 г.): Statistical Report. Астана: Бюро национальной статистики РК, 2025.

38. Amrin A.K., Kaliyeva S.A., Alzhanova F.G. Migration Processes in Kazakhstan in the Context of the Formation of the Silk Road Economic Belt // J. Popul. Soc. Stud. Institute for Population and Social Research, 2020. Т. 28, № 2. С. 156–174.

39. Gaysina S.N., Chulanova Z.K., Dzhumashev N.M. Socio-Economic Risks of Internal Migration Processes and Their Impact on the Socio-Territorial Mobility of the Population of Kazakhstan // Econ. Strategy Pract. The economy: strategy and practice, Institute of Economics Science of the Republic of Kazakhstan, 2023. Т. 18, № 3. С. 174–188.

40. Kõu A. и др. A Life Course Approach to High-skilled Migration: Lived Experiences of Indians in the Netherlands // J. Ethn. Migr. Stud. Informa UK Limited, 2015. Т. 41, № 10. С. 1644–1663.

41. Правительство Республики Казахстан. Об утверждении Комплексного плана по поддержке молодежи Республики Казахстан на 2021–2025 годы. 2020.

42. Правительство Республики Казахстан. Об утверждении Концепции государственной молодежной политики Республики Казахстан на 2023–2029 годы. 2023.

43. Nyusupova G.N. и др. Migration trends in Kazakhstan related to geopolitical situations // J. Geogr. Environ. Manag. al-Farabi Kazakh National University, 2025. Т. 77, № 2.

44. Бокаев Б.Н., Ахметова Г.Б. Образовательная мобильность как инструмент экономического регулирования внутренней миграции в Республике Казахстан // J. Econ. Res. Bus. Adm. 2024. Т. 149, № 3. С. 174–188.

45. Kazakhstan P.R. Postanovlenie No. 918 ot 29 dekabrya 2020 g. «O Kompleksnom plane po podderzhke molodezhi na 2021–2025 gody». 2020.

46. Kazakhstan P.R. Zakon «O vnesenii izmenenii i dopolnenii v nekotorye zakonodatel’nye akty Respubliki Kazakhstan po voprosam molodezhnoi politiki». 2022.

47. Kazakhstan P.R. Postanovlenie No. 247 ot 28 marta 2023 g. «O Kontseptsii gosudarstvennoi molodezhnoi politiki Respubliki Kazakhstan na 2023–2029 gody». 2023.

48. Kazakhstan P.R. Postanovlenie No. 185 ot 13 aprelya 2023 g. «O Gosudarstvennoi programme razvitiya obrazovaniya i nauki Respubliki Kazakhstan». 2023.

49. Kazakhstan P.R. Postanovlenie No. 249 ot 25 aprelya 2025 g. «O vnesenii izmenenii v Kompleksnyi plan po podderzhke molodezhi». 2025.

50. Kazakhstan P.R. Postanovlenie No. 2569 ot 2 maya 2025 g. «O vnesenii izmenenii v Gosudarstvennuyu programmu razvitiya obrazovaniya i nauki». 2025.

51. Ledeneva V.Yu. и др. Educational Policy of Kazakhstan in the Context of Youth Migration // Vysshee Obraz. V Ross. High. Educ. Russ. Moscow Polytechnic University, 2021. Т. 30, № 6. С. 156–168.