Қазақстанның зейнетақы жүйесі: қазіргі жағдайы мен реформалау бағыттары

Мемлекеттік әлеуметтік саясаттың негізгі құрамдас бөліктерінің бірі – зейнетақымен қамсыздандыру сапасы. Бұл көрсеткіш биліктің еңбекке жарамдылық қабілетін жасы немесе денсаулығына байланысты жоғалтқан азаматтарды қорғау жөніндегі жауапкершілік деңгейі мен мүмкіндігін айқындайды.
Зерттеудің мақсаты. Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандырудың негізгі аспектілерін талдау, бар мәселелерді анықтау, олардың зейнетақы жүйесінің тұрақтылығы мен жеткіліктілігіне әсерін бағалау, сондай-ақ оны реформалаудың қажеттілігін негіздеу.
Зерттеу әдіснамасы. Мақалада танымның жалпығылыми әдістері қолданылды: логикалық және тарихи тәсілдер, салыстырмалы талдау, ұқсастықтар әдісі, сондай-ақ ғылыми абстракция әдісі.

Зерттеу нәтижелері. Қазақстанның қазіргі зейнетақы жүйесіне жүргізілген талдау барысында зейнетақыны тағайындау мен төлеудің жеткіліктілігіне, міндетті зейнетақы жарналарын басқарудың тиімділігіне қатысты негізгі тәуекелдер мен мәселелер анықталды. Зейнетақымен қамсыздандырудың қазіргі моделінің институционалдық кемшіліктері анықталды, бұл зейнетақы реформасының тұжырымдамалық негіздерін іске асырудағы өзгерістермен байланысты.
Зерттеудің бірегейлігі мен практикалық маңыздылығы. Жүргізілген талдау негізінде зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы бар мәселелердің бұрын қарастырылмаған себеп-салдарлық байланыстары анықталды. Авторлар бірнеше ұйымдық және жүйелік мәселелер бойынша ұсыныстар әзірледі, олардың жүзеге асырылуы Қазақстан зейнетақы моделінің тұрақтылығы мен жеткіліктілігін арттыруға ықпал етуі мүмкін.

1. Holzmann R. Global pension systems and their reform: Worldwide drivers, trends and challenges // International Social Security Review. – 2013. – Т. 66. – №. 2. – С. 1-29 - https://doi.org/10.1111/issr.12007

2. Jimon S. A., Dumiter F.C., Baltes N. Financial Sustainability of Pension Systems. Empirical Evidence from Central and Eastern European Countries. - Springer Cham, 2021 – Р. 229 - https://doi.org/10.1007/978-3-030-74454-0

3. Котликофф Л., Бернс С. Пенсионная система перед бурей: То, что нужно знать каждому о финансовом будущем своей страны. Пер. с англ. М.: Альпина Бизнес Букс, 2005.

4. Barr N., Diamond P. Reforming pensions: Principles, analytical errors and policy directions //International social security review. – 2009. – V. 62. – №. 2. – С. 5-29 - https://doi.org/10.1111/j.1468-246X.2009.01327.x

5. Елемесов Р. Е., Жолдасбай Ж. Б., Оспанбаев Ж. А. Становление и развитие пенсионной системы Казахстана: ретроспективный анализ. - Российский внешнеэкономический вестник – 2021 - №3 – С. 7–17 - https://doi.org/10.24412.2072-8042-2021-3-7-17

6. Г.Тусибаева К.Балгинова «Современные подходы модернизации системы пенсионного обеспечения в Республике Казахстан» «Мемлекеттик аудит – Государственный аудит 2023 59(2):19-27

7. Е.В. Егоров, А.М. Бакытжанова Тенденции развития и направления совершенствования пенсионной системы в Республике Казахстан вестн. Моск. ун-та. Сер. 21. Управление (государство и общество). 2020. № 3

8. Закирова Ю.С. «Пенсионное обеспечение в Республике Казахстан: оценка и перспективы развития». Экономика нового мира: научный журнал 2021г. Том 6 № 2 (вып.21) с.50

9. Бекбосинова А.С., Ошанова К.Е., Хасенова К.К., Алпысбаева А.К., Молдашева А.Б. Преимущества и недостатки досрочного изъятия пенсионных накоплений: экспертная оценка. Economy: strategy and practice. 2022;17(3):242-258. https://doi.org/10.51176/1997-9967-2022-3-242-258

10. Соловьев А.К. Институциональные основы рыночной пенсионной реформы: Мир новой экономики: научный журнал 2013. № 3-4

11. Д.Темирбаев "Необходимо исключить конфликт интересов в управлении пенсионными накоплениями" 22.10.2020 https://inbusiness.kz/ru/news/

12. М.Ж.Жаумитова «Совершенствование пенсионного обеспечения граждан в Республике Казахстан» Академия государственного управления при Президенте Республики Казахстан 2021 Нур-Султан http://repository.apa.kz/xmlui/handle/123456789/572

13. Джарикбаева Д.Т., Селезнёва И. В., Маркелова М. А., Абдильдин С.С. Пенсионная система Казахстана: анализ накоплений, обзор инвестиционного портфеля и перспективы увеличения доходности. //Вестник университета Туран. – 2024 - № 3 – С. 166-178 - https://doi.org/10.46914/1562-2959-2024-1-3-166-178

14. Жамалов А. «Пенсия или разочарование: как реформировать пенсионную систему?» газета «Казахстанская правда» 29.08.2024г. https://kazpravda.kz/n/pensiya-ili-razocharovanie-kak-reformirovatpensionnuyu-sistemu/

15. Аналитический отчет о бюджетных рисках и долгосрочной устойчивости государственных финансов до 2050 года. // Министерство экономики РК. [web-портал] Нур-Султан - 2022г. – С.67-[Электронный ресурс]-URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/economy/documents/details/362610?lang=ru

16. OECD Tax Policy Reviews: Kazakhstan 2020. OECD Tax Policy Reviews. OECD Publishing. [webпортал] – 2020 – Paris – Р. 142. [Электронный ресурс] - URL: https://doi.org/10.1787/872d016c-en.

17. Группа Всемирного банка. Доклад об экономике Казахстана, зима 2023-2024: Формирование завтрашнего дня: Реформы для долгосрочного процветания. – WBG - Macroeconomics, Trade & Investment [web-портал] – 2024. [Электронный ресурс] - URL: https://www.vsemirnyjbank.org/ru/country/kazakhstan/publication/economic-update-winter-2023-24

18. Концепция управления государственными финансами Республики Казахстан до 2030 года. Утвержден Указом Президента РК от 10.09.2022г. № 1005. С изменениями и дополнениями по состоянию на 29.06.2024 г.// Online.zakon.kz [web-портал] – [Электронный ресурс] - URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35886354

19. Социальная статистика. Демографическая статистика. // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. [web-портал] – 2024. [Электронный ресурс] - URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/social-statistics/demography/

20. Официальный сайт ЕНПФ «статистика и аналитика». Раздел: активные вкладчики https://www.enpf.kz/ru/indicators/pensionnye-nakopleniya-i-scheta/aktivnye-vkladchiki.php

21. Информационное сообщение. https://www.enpf.kz/upload/iblock/6c3/sx4cllqcjhkkf8bg4w6f34pt3xg0n65s.pdf

22. Informburo.kz “Пенсии только на 42% замещают доход казахстанцев – Нацбанк» https://informburo.kz/novosti/pensii-tolko-na-42-zameshhaiut-doxod-kazaxstancev-nacbank

23. Официальный сайт ЕНПФ «Демографические тренды в Казахстане: итоги 2024 года и прогнозы» https://www.enpf.kz/ru/press-center/news/191021/

24. Годовой актуарный отчет ЕНПФ 2023. [Электронный ресурс] // Единый накопительный пенсионный фонд [web-портал] – С. 42. – URL: https://www.enpf.kz/ru/indicators/aktuarnye-raschety-i-prognozy/actuarial.php