Дамыған және дамушы елдерде мобильді банкингтің дамуын салыстырмалы талдау

Зерттеу мақсаты. Дамыған және дамушы елдерде мобильді банкингтің дамуына салыстырмалы талдау жүргізу, сондай-ақ оны енгізу мен қабылдаудың сәтті болуына әсер ететін факторларды анықтау.

Əдіснамасы. Мақала Scopus деректер базасында жарияланған жоғары дәйексөз алынған ғылыми мақалалар мен мобильді банкинг туралы деректерді талдауға негізделеді. Бұл әдіс әдебиеттерге жүйелі шолу жасауды, сондай-ақ енгізу факторларына, іс-шаралар мен кедергілеріне салыстырмалы талдауды қамтиды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Бұл зерттеу мобильді банкингті дамыту жөніндегі әдебиеттерге үлес қосады және әртүрлі экономикалық жағдайларда мобильді банкингті енгізу факторларына, ісшаралары мен кедергілеріне салыстырмалы талдау жүргізеді. Сонымен қатар, оның жетістігіне ықпал ететін немесе шектейтін экономикалық, технологиялық, мәдени және басқа факторлар мен ісшараларды қарастырады және мобильді банкинг қызметтерін енгізу бойынша тәжірибелік ұсыныстар жасайды. Зерттеу нəтижелері.

Зерттеу нәтижелері мобильді банкинг қызметтерін әртүрлі нарықтарға енгізу кезінде түрлі мәселелер туындауы мүмкін екенін көрсетті; дамушы экономикаларда бұл транзакциялық шығындар мен қаржылық қолжетімділіктің дамуына кедергі келтіретін қызметтер мен Интернетке шектеулі қолжетімділік болуы мүмкін. Дамушы елдерде тұтынушылар ыңғайлы, практикалық қосымшаларды қалайды. Экономикалық жағдайлардағы, технологияларға қолжетімділік пен реттеуші тәсілдердегі айырмашылықтар мобильді банкингтің сәтті болуын анықтайды, әрі тиімді жүзеге асыру үшін бейімделген стратегияларды қажет етеді.

1. Countries classification by UNCTADstat Data Center, available at: https://unctadstat.unctad.org/EN/ Classifications.html (accessed date: November 15, 2024).

2. Choudrie J., Junior C.O., McKenna B., & Richter S. Understanding and conceptualising the adoption, use and diffusion of mobile banking in older adults: A research agenda and conceptual framework // Journal of Business Research Journal of Business Research – 2018. – № 88. – P. 449–465. – DOI: 10.1016/j.jbusres.2017.11.029

3. Oh Y.K., Kim J.M. What Improves Customer Satisfaction in Mobile Banking Apps? An Application of Text Mining Analysis // Asia Marketing Journal. – 2021. – Vol. 23. – № 4. – P. 28–37. – DOI: 10.53728/2765-6500.1581

4. Riquelme H.E., Rios R.E. The moderating effect of gender in the adoption of mobile banking // International Journal of Bank Marketing. – 2010. – № 5(28). – P. 328–341. – DOI: 10.1108/02652321011064872

5. Wessels L., Drennan J. An investigation of consumer acceptance of M-banking // International Journal of Bank Marketing. – 2010. – № 7(28). – P. 547–568. – DOI: 10.1108/02652321011085194

6. Koenig-Lewis N., Palmer A., Moll A. Predicting young consumers’ take up of mobile banking services // International Journal of Bank Marketing. – 2010. – № 5(28). – P. 410–432. – DOI: 10.1108/02652321011064917

7. Susanto A., Chang Y., Ha Y. Determinants of continuance intention to use the smartphone banking services: An extension to the expectation-confirmation model // Industrial Management and Data Systems. – 2016. – № 3(116). – P. 508–525. – DOI: 10.1108/IMDS-05-2015-0195

8. Lee K.C., Chung N. Understanding factors affecting trust in and satisfaction with mobile banking in Korea: A modified DeLone and McLean’s model perspective // Interacting with Computers. – 2009. – № 5–6(21). – P. 385–392. – DOI: 10.1016/j.intcom.2009.06.004

9. Tam C., Oliveira T. Understanding the impact of m-banking on individual performance: DeLone & McLean and TTF perspective // Computer Human Behavior. – 2016. – № 61. – P. 233–244. – DOI: 10.1016/j.chb.2016.03.016

10. Laukkanen T. Consumer adoption versus rejection decisions in seemingly similar service innovations: The case of the Internet and mobile banking // Journal of Business Research. – 2016. – № 7(69). – P. 2432– 2439. – DOI: 10.1016/j.jbusres.2016.01.013

11. Baabdullah A.M. et al. Consumer use of mobile banking (M-Banking) in Saudi Arabia: Towards an integrated model // International Journal of Information Management. – 2019. – № 44. – P. 38–52. – DOI: 10.1016/j.ijinfomgt.2018.09.002

12. Hornuf L., Safari K., Voshaar J. Mobile fintech adoption in Sub-Saharan Africa: A systematic literature review and meta-analysis // Research in International Business and Finance. – 2025. – №73. – DOI: 10.1016/j.ribaf.2024.102529

13. Sharma S.K., Sharma M. Examining the role of trust and quality dimensions in the actual usage of mobile banking services: An empirical investigation // International Journal of Information Management. – 2019. – № 44. – P. 65–75. – DOI: 10.1016/j.ijinfomgt.2018.09.013

14. Geebren A., Jabbar A., Luo M. Examining the role of consumer satisfaction within mobile eco-systems: Evidence from mobile banking services // Computer Human Behavior. – 2021. – № 114. – DOI: 10.1016/j.chb.2020.106584

15. Poon W.C. Users’ adoption of e-banking services: The Malaysian perspective // Journal of Business and Industrial Marketing. – 2008. – № 1(23). – P. 59–69. – DOI: 10.1108/08858620810841498

16. Al-Jabri I.M., Sohail M.S. MOBILE BANKING ADOPTION: APPLICATION OF DIFFUSION OF INNOVATION THEORY // Journal of Electronic Commerce Research. – 2012. – № 4(13). – P. 379-391 – URL: SSRN: https://ssrn.com/abstract=2523623

17. Farah M.F., Hasni M.J.S., Abbas A.K. Mobile-banking adoption: empirical evidence from the banking sector in Pakistan // International Journal of Bank Marketing. – 2018. – № 7(36). – P. 1386–1413. – DOI: 10.1108/IJBM-10-2017-0215

18. Sushil M., Panthi P. CUSTOMER SATISFACTION TOWARDS MOBILE BANKING SERVICE QUALITY // Global Scientific Journal. – 2023. – № 3(11). – P. 767-778.

19. Jack W., Suri T. Risk Sharing and Transactions Costs: Evidence from Kenya’s Mobile Money Revolution // American Economic Review. – 2014. – №1(104) – P. 183–223 – DOI: http://dx.doi.org/10.1257/aer.104.1.183

20. Central Bank of Kenya (2021) 2021 FinAccess Household Survey. Kenya Bureau of National Statistics & FSD Kenya. – URL: https://www.centralbank.go.ke/wp-content/uploads/2022/08/2021-Finaccesss-SurveyReport.pdf.

21. Shareef M.A. et al. Consumer adoption of mobile banking services: An empirical examination of factors according to adoption stages // Journal of Retailing and Consumer Services. – 2018. – № 43. – P. 54–67. – DOI: 10.1016/j.jretconser.2018.03.003

22. Picoto W.N., Pinto I. Cultural impact on mobile banking use – A multi-method approach // Journal of Business Research. – 2021. – № 124. – P. 620–628. – DOI: 10.1016/j.jbusres.2020.10.024

23. Song K., Wu P., Zou S. The adoption and use of mobile payment: Determinants and relationship with bank access // China Economic Review. – 2023. –№ 77. – DOI: 10.1016/j.chieco.2022.101907

24. Cruz P. et al. Mobile banking rollout in emerging markets: Evidence from Brazil // International Journal of Bank Marketing. – 2010. – № 5(28). – P. 342–371. – DOI: 10.1108/02652321011064881

25. Suominen L. (2024) Building digital public infrastructure: Lessons learned from Kazakhstan. Report of Center for strategic & international studies. https://csis-website-prod.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2024-11/241127_Suominen_Building_DPI.pdf?VersionId=UtjEFDeV8asX6vSDwC_CSywwcIiGgRpB

26. Rybina L. Factors affecting usage of mobile payments by youth in Kazakhstan // Innovative Marketing. – 2021. – №17(4). – P. 103-110. – DOI:10.21511/im.17(4).2021.09

27. Mamadiyarov Z. Comparative Analysis of Digital Banking Adoption in Central Asia: Opportunities and Barriers // EXCELLENCIA: INTERNATIONAL MULTI-DISCIPLINARY JOURNAL OF EDUCATION. – 2024. - №2(8). – P. 452-458. – DOI: https://doi.org/10.5281/

28. Telecompaper. (2017, October 26). Kazakhstan bank launches mobile payments over QR-codes. https://www.telecompaper.com/news/kazakhstan-banklaunches-mobile-payments-over-qrcodes—1217800

29. Moldabekova S. (2021) Technology investment decision-making. Case studies of the implementation of contactless and QR payments in commercial banks of Kazakhstan [Doctoral dissertation, The University of Edinburgh]. Edinburgh Research Achieve. – DOI: http://dx.doi.org/10.7488/era/2777

30. Akturan U., Tezcan N. Mobile banking adoption of the youth market: Perceptions and intentions // Marketing Intelligence and Planning. – 2012. – № 4(30). – P. 444–459. – DOI: 10.1108/02634501211231928

31. Shankar A., Jebarajakirthy C., Ashaduzzaman M. How do electronic word of mouth practices contribute to mobile banking adoption? // Journal of Retailing and Consumer Services. – 2020. – № 52. – DOI: 10.1016/j.jretconser.2019.101920

32. Kala Kamdjoug J.R. et al. Determining factors and impacts of the intention to adopt mobile banking app in Cameroon: Case of SARA by afriland First Bank // Journal of Retailing and Consumer Services. – 2021. – № 61. – DOI: 10.1016/j.jretconser.2021.102509