Қазақстанда логистика қағидаттары негізінде жүк тасымалдау жүйесін әзірлеу

Зерттеудің мақсаты. Қазақстанның көлік-логистикалық жүйесінде автокөлікпен жүк тасымалдаудағы бірнеше таңдап алынған көрсеткіштерді (маршруттардың тиімділігі, логистикалық хабтардың өткізу қабілеті, екі сатылы қызмет көрсету сапасы) теориялық және әдіснамалық тұрғыдан терең зерттеп, цифрлық және әлемдік жарияланымдарға негізделген жаңа модель әзірлеу.

Зерттеу міндеттері:

Әлемдік және отандық ғылыми әдебиетті (М. Christopher, Simchi‑Levi, Гаджинский, Миротин и т.б.) екі сатылы логистикалық модельдің негізгі индикаторлары (маршрут ұзындығы, жүгіріс шегіне әсері, хаб өткізу қабілеті) бойынша терең талдау;

Мәліметтер базасынан алынған нақты көрсеткіштер (жол жұмыстарының уақыты, ағын көлемі, кідірістер, қызмет көрсетудің өткізу қуаты) негізінде модельдің практикалық жөнделуі мен бағалануы;

Қазақстандағы таңдалған өңірлік жол инфрақұрылымына цифрлық үлгілер енгізу, жолдардың сапасын, тәулік маусымдық өзгерістерді есепке алу арқылы модельді нақтылау;

Алынған нәтижелер негізінде локальды пилоттық қолдану үшін математикалық модель ұсынып, транспорттық және логистикалық көрсеткіштердің өзгерісін бағалау (шығындар, кідірістер, өткізу қабілеті, қарқындылық).

Әдіснамасы. Жүйелерді басқару теориясы жүйеде қатынастарды қалыптастыруды талап етеді. Логистикалық жүйелердің құрылымын талдау кезеңінде жүйелік тәсіл қолданылды — элементтердің өзара әрекеттесуін сипаттау және жүк тасымалдау процесінің тұтас моделін қалыптастыру.

Есептерді жалпылау және ұтымды шешу әдістері кәсіпорындарды біріктіру және логистикалық операцияларды жоспарлау бойынша әмбебап шешімдерді шығаруда қолданылды. Маршруттардың экономикалық тиімділігін зерттеу және жол жұмыстарының кезектілік моделін құру кезек теориясын қолданды, бұл көлік ағындарының инфрақұрылымға әсерін бағалауға және логистикалық операциялардың реттілігін негіздеуге мүмкіндік берді. Зерттеу объектісінің сапалық және сандық сипаттамасы жүргізіледі және жүк көлігі жүйесіндегі элементтердің өзара әрекеттесу заңдылықтары анықталады. Көлік-логистикалық алмасудың жұмыс істеу процесінде автомобиль жолының жабдықтаудағы рөлі және оның жолдың өзіне әсері анықталады.

Нәтижелер. Таңдау критерийі бойынша жол жүк тасымалдау жүйесінің элементі ретінде көрінеді, бұл көлік-логистикалық кеңістіктің үнемі өзгеріп отыратын жағдайында оның экономикалық тар тымдылығын арттыруға және материалдық ағынды ынталандырудың жалпы шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Автокөлікпен жүк тасымалдаудың логистикалық жүйелерін жетілдірудің теориялық және әдіснамалық негіздемесі, жүктерді тасымалдауға байланысты шығындарды азайтуға мүмкіндік беретін тиімді басқару элементі ретінде логистиканы пайдалану негіздемесі. Ол жол жұмыстарын жүргізу уақыты мен тәртібін есептеудің ғылыми негізделген әдістерін, жүк тасымалдаумен айналысатын кәсіпорындардың логистикалық интеграциясын, материалдық және сабақтас ағындардың құрылымы мен көлемін, сондай-ақ тасымалдаудың логистикалық тізбегін құруды әзірленді. Мақала нәтижесі ретінде:

– қайта өңделген модель (жол саласының екі сатылы логистикалық моделі) ұсынылған;

– модель Қазақстандық нақты мәліметтермен дәлелденіп, зерттелген индикаторлардың өзгеру динамикасы көрсетілген;

– цифрландыру және шешім қабылдау үдерістеріндегі тиімділік дәрежесі (шығын, күту уақыты, өткізу қабілеті) сандық түрде ұсынылған;

– теориялық әдіснама мен практикалық қолдануға негіз болатын ұсыныстар, МЖӘ-мен инвестиция механизмдері бойынша нақты қадамдар енгізілген.

Ғылыми жаңалық. Жол материалдық ағындарды құру мен басқарудың бірыңғай процесінің байланысы арқылы ұсынылған. Автокөлік компоненттерін құру, оларды жүктерді автокөлікпен тасымалдаудың бірыңғай жүйесіне одан әрі интеграциялау ұсынылады. Жүйе элементтерінің өзара байланысы екі сатылы кезек жүйесі түрінде қалыптасады. Жүйенің әр элементі өзінің сипаттамалары бойынша бағаланады.

Әлемдік ғылыми жарияланымдарға негізделген индикаторлар мен нақты мәліметтер бойынша тексерілген, дәлелденген екі сатылы логистикалық модель ұсынылды. Қуат сипаттамасы, кідіріс факторлары, жол-логистикалық хабтардың өткізу қабілеті көрсеткіштері алғаш рет Қазақстан контекстінде математикалық тұрғыдан негізделеді.

Практикалық маңыздылығы. Зерттеу нәтижелерін көлік кәсіпорындарының, өнімді өндіру мен тасымалдауды қамтамасыз ететін кәсіпорындар қызметтерінің, жол ұйымдарының қызметкерлері жол жұмыстары бағдарламасын әзірлеу кезінде ғылыми негізделген шешімдер қабылдау және жүктерді тасымалдауды ұтымды ұйымдастырудың балама мүмкіндіктерін қамтамасыз ету үшін пайдалана алады.

1. Қазақстанның көліктік-логистикалық кешенін 2030 жылға дейін дамытудың кешенді жоспарын қалыптастыру бойынша талдау шолу және тұжырымдамалық ұсыныстар. – Нұрсұлтан : KAZLOGISTICS, 2022.

2. Домнина С. В., Федоренко А. И. Развитие рынка транспортно-логистических услуг в странах – членах Евразийского экономического союза // Логистика сегодня. – 2014. – № 6. – С. 25–43.

3. Зак Ю. А. Транспортная задача в условиях стохастических данных о стоимости поставки грузов // Логистика сегодня. – 2017. – № 2. – С. 18–27.

4. Ивуть Р. Б., Зубрицкий А. Ф., Зиневич А. С. Развитие транзитного потенциала Республики Беларусь в условиях формирования ее транспортно-логистической системы // Новости науки и технологий. – 2015. – № 1 (32). – С. 19–33.

5. Колодізєва Т. О., Руденко Г. Р. Методичне забезпечення оцінки ефективності логістичної діяльності підприємств : монографія. – Харків : Вид-во ХНЕУ, 2012. – 292 с.

6. Кузнецова О. В. Цепи поставок и функции логистики в управлении ими на предприятиях [Электронный ресурс] / Дальневост. гос. ун-т путей сообщения. – URL: http://www.dvgups.ru/science-andinnovation/conferences/m-e-r-v-k-g/2090-kuznecova-ov (дата обращения: 15.03.2025).

7. Терешкина Т. Р., Баранова Л. Е., Войнова Л. В. [и др.]. Логистика и управление цепями поставок : монография. – Санкт-Петербург : СПбГТУРП, 2011. – 155 с.

8. Багинова В. В. [и др.]. Логистика : монография. – Москва : РУСАЙНС, 2016. – 272 с.

9. Матюшин Л. Н. Современные проблемы логистики в транспортной сфере // Логистика. – 2016. – № 11. – С. 44–47.

10. Кравченко С. Е. [и др.]. Содержание и ремонт автомобильных дорог : пособие начальнику линейной дорожной дистанции и дорожному мастеру по ремонту и содержанию автомобильных дорог. – Минск : БНТУ, 2013. – 239 с.

11. Connecting to Compete 2014: Trade Logistics in the Global Economy: The Logistics Performance Index and Its Indicators [Электронный ресурс]. – URL: http://worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/Trade/LPI2014.pdf (дата обращения: 15.03.2025).

12. Ivuts R., Tsarenkova I. Economic ways of increasing efficiency of road-building planning.

13. Isaac P., Campbell A. M. Shortest path problem with arc failure scenario // EURO Journal on Transportation and Logistics. – 2017. – Vol. 6. – Iss. 2. – P. 139–163. – DOI: 10.1007/s13676-015-0092-6.

14. AutoReport.kz [Электронный ресурс]. – URL: https://autoreport.kz (дата обращения: 15.03.2025).

15. Автомобиль жолдары туралы : Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 17 шілдедегі № 245 Заңы.

16. Казакова М. В., Поспелова Е. А. Качество инфраструктуры как одно из ограничений экономического роста: сравнительный анализ России и стран мира // Экономические отношения. – 2017. – Т. 7. – № 3. – С. 247–268.

17. Прусова В. И., Безновская В. В., Прозументова В. В. Роль транспортного комплекса в экономике РФ // Экономика и бизнес: теория и практика. – 2017. – № 4-1. – С. 138–143.