Жаһандық экономикалық өзгерістердің Қазақстанның бюджет саясатына әсері

Зерттеудің мақсаты – энергия тасымалдаушылары бағасының ауытқуы, халықаралық санкциялар, әлемдік саудадағы өзгерістер және жаһандық дағдарыстар сияқты негізгі жаһандық факторларды, сондай-ақ олардың елдің бюджет саясатына әсерін талдау.

Әдіснамасы – зерттеу барысында әртүрлі әдіснамалық тәсілдер мен талдау әдістері қолданылды. Қазақстанның мемлекеттік бюджетінің соңғы бес жылдағы кірістері мен шығыстарына қатысты статистикалық деректер жиналып, талдау жүргізілді. Бұл әдіс жаһандық экономикалық факторлардың, атап айтқанда COVID-19 пандемиясының, энергия тасымалдаушылары бағасының ауытқуының және халықаралық санкциялардың бюджет көрсеткіштерінің динамикасы мен бюджет кірістерінің құрылымына әсерін бағалауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, Қазақстанның жаһандық экономикалық өзгерістер жағдайындағы бюджет саясатына қатысты зерттеулер, аналитикалық есептер және заңнамалық құжаттарды қамтитын әдебиеттерге контент-талдау жүргізілді.

Зерттеудің құндылығы – жұмыстың түпнұсқалығы жаһандық факторлардың Қазақстанның бюджет саясатына әсерін жан-жақты талдауда жатыр, бұл олардың әсерінің тұтас көрінісін алуға және жаһандық тұрақсыздық жағдайында бюджет саясатының икемділігін арттыруға арналған практикалық ұсыныстар әзірлеуге мүмкіндік берді. Бұл зерттеу дамушы елдердің жаһандық өзгерістерден зардап шеккен қаржылық жоспарлау және басқару механизмдерін түсінуге елеулі үлес қосады. Зерттеудің практикалық құндылығы жаһандық тұрақсыздық жағдайында Қазақстанның бюджет саясатын түзету бойынша ұсыныстар әзірлеуде жатыр.

Зерттеу нәтижелері – қаржылық жоспарлауды жақсарту және жаһандық экономикалық өзгерістердің теріс салдарын азайтуға арналған стратегияларды әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін, бұл елдегі қаржылық тұрақтылықты және тұрақты экономикалық өсуді қолдауға ықпал етеді.

1. Селищева Т.А. Влияние пандемии COVID-19 на экономику стран-членов Евразийского экономического союза и перспективы ее восстановления // Известия Санкт-Петербургского государственного экономического университета. – 2021. – № 3(129). – С. 36–42.

2. Бекбосинова А.С. и др. Взаимосвязь между налогами и инфляцией в Республике Казахстан // Qainar Journal of Social Science. – 2024. – Т. 2. – № 4. – С. 64–79.

3. Жакупова М.М., Ханетова А.Б. Параметры фискальной политики Казахстана. – 2023. – 29 с.

4. Юнисов Е.Р. Сравнительный анализ финансовых рынков Центральной Азии: казахстанский опыт // Научные исследования сегодня: сборник статей. – Петрозаводск: МЦНП «Новая наука», 2024. – С. 33–34.

5. Европейский банк реконструкции и развития, PricewaterhouseCoopers. Возможные последствия для бюджета в связи с общемировой тенденцией перехода к более «зеленой» глобальной экономике // Доклад о фискальных рисках. – 2023. – С. 9–43.

6. Bekbusinova G.K. et al. State tax audit in the tax policy of the Republic of Kazakhstan, Vestnik NAN RK. – 2021. –№ 6. – P. 99–106. – DOI: 10.32014/2021.2518-1467.208

7. Tagabay B., Zhagyparova A. The features of the government budget management in Kazakhstan, Economic Series of the Bulletin of the LN Gumilyov ENU. – 2022. – № 4. – P. 193–201. – DOI: https://doi.org/10.32523/2789-4320-2022-4-193-201

8. Chugunov I., Markuts Y. Budgetary policy of the emerging countries in conditions of institutional transformations, Problems and Perspectives in Management. – 2019. – Vol. 17. – № 4. – Р. 252. – DOI: http://dx.doi.org/10.21511/ppm.17(4).2019.21

9. Оразбаева Д.К. Налоговая система в энергетической отрасли Казахстана: общий обзор // Universum: экономика и юриспруденция. – 2024. – Т. 112. – № 2. – С. 48–56. – DOI: 10.32743/UniLaw.2024.112.2.16719

10. Джангарашева А.Р., Омарова А.К. Корпоративный подоходный налог и механизмы его поступления в бюджет Республики Казахстан // Сборник материалов международной научно-практической конференции «Финансовая система в условиях создания модели устойчивого экономического развития Казахстана». – 2023. – С. 5–9.

11. Балташев Д.С. Анализ функционирования налоговой системы Республики Казахстан на современном этапе // Сборник материалов XVIII Международной научной конференции студентов и молодых ученых «Gylym jáne bilim - 2023». – Астана, 2023. – С. 4051–4055.

12. Конырбеков M. и др. Роль и значение налогового стимулирования в деловой активности субъектов предпринимательства и увеличении бюджета страны // Кронос: экономические науки. – 2020. – № 1(26). – С. 35–39.

13. Салимбаева Ш.Д. Анализ экономического содержания расходов бюджета Республики Казахстан // Вестник Алтайской академии экономики и права. – 2022. – С. 4–21.

14. Baimagambetov A.A. et al. Progressive Tax Scale as a Factor of Economic Stability of the Budget System of the Republic of Kazakhstan, Public Policy and Administration. – 2021, vol. 20, no. 5, pp. 622–633. – DOI: 10.13165/VPA-21-20-5-06

15. Ismailova R. et al. An Innovative Approach to the Development of Local Self-Government in Kazakhstan: Decentralization of the Budget System. – 2023. – 16 p.

16. Moldabekova G. et al. The impact of oil prices on the macroeconomic indicators of Kazakhstan and the consequences for the formation of social policy, International Journal of Energy Economics and Policy. – 2022, vol. 12, no. 4, pp. 447–454 – DOI: https://doi.org/10.32479/ijeep.13132

17. Sembiyeva L. et al. The role of budget planning in improving the efficiency of economic policy in Kazakhstan, Perspektywy Kultury. – 2020, vol. 28, no. 1, pp. 43–68. – DOI: 10.35765/pk.2020.2801.07

18. Alpysbayeva S.N. et al. Formation of Long-Term Fiscal Sustainability of Kazakhstan Using the Rule Structural Budget Balance, Economics: the strategy and practice. – 2021, vol. 16, no. 3, pp. 117–127. – DOI: 10.51176/1997-9967-2021-3-117-127

19. Акмади М. А. Социально-экономические последствия пандемии COVID-19 и её влияние на инициативу «один пояс, один путь» в странах Центральной Азии // Эпоха науки. – 2020. – №. 24. – С. 275- 283. – DOI: 10.24411/2409-3203-2020-12457