қазақстандағы мемлекеттік сатып алулар жағдайы: екі жылдағы терең шолу

Зерттеу мақсаты. Қазақстандағы мемлекеттік сатып алу нарығын талдау, негізгі тенденцияларды, келісімшарттардың орындалмауына әсер ететін факторларды және сатып алу тәжірибесіндегі аймақтық айырмашылықтарды анықтау болып табылады.

Әдіснамасы. Біз нарық сипаттамаларын қарастыру үшін сипаттамалық статистиканы және келісімшарттың сәтсіздігіне әсер ететін факторларды анықтау үшін жалпылама сызықтық модельді регрессия талдауын қолданып, шамамен 3,9 миллион сатып алу келісімшартын зерттедік. Зерттеу жергілікті өндіріс үлесі, келісімшарт сомасы, сатып алу әдісі және аймақ сияқты айнымалыларға назар аударды.

Зерттеудің бірегейлігі/ құндылығы. Бұл зерттеу Қазақстандағы сатып алу ландшафтының жанжақты талдауын ұсына отырып, дамушы елдердегі мемлекеттік сатып алулар бойынша шектеулі әдебиетке ықпал етеді. Ол саясаткерлер мен тәжірибешілер үшін құнды ақпарат береді, елдің сатып алу жүйесін әлеуетті жақсарту бағыттарын көрсетеді.

Зерттеу нәтижелері. Зерттеу бірнеше негізгі қорытындыларды анықтады: (1) «өзгертілді» деп белгіленген келісім-шарттардың жоғары үлесі, мүмкін нақты өзгертулерден гөрі бағдарламалық құрал құрылымына байланысты; (2) 4% келісім-шарттың орындалмауы, үлкенірек келісім-шарттарда сәтсіздік жиі кездеседі; (3) бәсекелес сауда-саттыққа ауысуды көрсететін сатып алудың басым әдісі ретінде пайда болатын ұсыныстарға сұраныстар (келісімшарттардың 52%); (4) бір көзден алу тәсілімен сатып алудың ең аз өсімі, үкіметтің ашықтығын қамтамасыз ету жөніндегі күш-жігерге сәйкес; (5) отандық өнім берушілер келісім-шарттың тұрақтылығына ықпал етеді деген гипотезаны қолдайтын жергілікті өндіріс үлесі мен келісімшарттың орындалмауы арасындағы теріс корреляция; (6) бір көзден алынатын келісім-шарттардағы сәтсіздіктердің күтпеген төмендеуі, жеткізушілермен танысу және алдын ала келіссөздер тәуекелдерді азайтуды ұсынады; жне (7) жергілікті кімшілік жне нарықтық серлерді көрсететін келісім-шарттардың орындалмауындағы елеулі аймақтық диспропорциялар. Бұл тұжырымдар бір көзден алынатын келісім-шарттардың сәтті болуына ықпал ететін факторларды зерделеу және бәсекеге қабілетті сауда-саттықты одан әрі зерттеу қажеттілігін көрсетеді.

1. Casady C., Petersen O., Brogaard L. Public procurement failure: The role of transaction costs and government capacity in procurement cancellations // Public Management Review. – 2023. – № 1. – С. 1–28.

2. Boykin E.A. Public procurement and European Union integration: a systematic review // Journal of European Integration. – 2023. – Т. 45. – № 4. – С. 613–632.

3. Flammer C. Competing for Government Procurement Contracts: The Role of Corporate Social Responsibility // Strategic Management Journal. – 2018. – Т. 39.

4. Kochanova A., Hasnain Z., Larson B. Does E-Government Improve Government Capacity? Evidence from Tax Compliance Costs, Tax Revenue, and Public Procurement Competitiveness // The World Bank Economic Review. – 2020. – Т. 34. – № 1. – С. 101–120.

5. Tas B. et al. Does the WTO Government Procurement Agreement Deliver What It Promises? // World Trade Review. – 2018. – Т. 18. – С. 1–26.

6. Schmidt M. Price Determination in Public Procurement: A Game Theory Approach // European Financial and Accounting Journal. – 2015. – Т. 2015.

7. Law on public procurement of the Republic of Kazakhstan 2023. Информационная система ПАРАГРАФ [Electronic source] // zakon.kz [website]. – 2023. – URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34050877 (accessed: 10.10.2024).

8. Послание Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана «Экономический курс Справедливого Казахстана» [Electronic source] // Официальный сайт Президента Республики Казахстан Akorda.kz [website]. – URL: https://www.akorda.kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomarta-tokaeva-narodu-kazahstana-ekonomicheskiy-kurs-spravedlivogo-kazahstana-18588 (accessed:25.10.2024).

9. Fadic M. Letting Luck Decide: Government Procurement and the Growth of Small Firms // The Journal of Development Studies. – 2019. – Т. 56. – С. 1–14.

10. Ravenda D. et al. Effects of the Award of Public Service Contracts on the Performance and Payroll of Winning Firms // Industrial and Corporate Change. – 2022. – Т. 31. – С. 186–214.

11. Thai K.V. Public procurement re-examined // Journal of Public Procurement. – 2001. – Т. 1. – № 1. – С. 9–50.

12. Zhang Y. Construction of Bid Evaluation Index System in Government Public Project Green Procurement in China Based on D-S Evidence Theory // Sustainability. – 2020. – Т. 12. – № 2. – С. 651.

13. Carril R., Duggan M. The impact of industry consolidation on government procurement: Evidence from Department of Defense contracting // Journal of Public Economics. – 2020. – Т. 184. – С. 104141.

14. Mulabdic A., Rotunno L. Trade barriers in government procurement // European Economic Review. – 2022. – Т. 148. – С. 104204.

15. Khamitov Z., Knox C., Junusbekova G. Corruption, public procurement and political instability in Kazakhstan // Central Asian Survey. – 2023. – № 1 (42). – С. 89–108.

16. Fazekas M., Tóth I., King L. An Objective Corruption Risk Index Using Public Procurement Data // European Journal on Criminal Policy and Research. – 2016. – Т. 22. – С. 369–397.