ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТАЛЫҚ БАНКТІҢ ЦИФРЛЫҚ ВАЛЮТАСЫНА (CBDC) СҰРАНЫСТЫ БОЛЖАУ

Зерттеудің мақсаты. Ұсынылған зерттеудің мақсаты - үй шаруашылықтарына жүргізілген сауалнама нәтижелеріне сүйене отырып, CBDC-ге деген сұранысты жобалау, сондай-ақ қолма-қол ақша мен депозиттерге сұраныстың логит-моделін құру және логит-модель шеңберінде CBDC-ге сұранысты анықтау.

Әдіснамасы. Зерттеудің әдіснамасы құрылымдық сұраныс моделі негізінде Цзяци Ли әзірлеген фреймворкті пайдалана отырып, Қазақстандағы CBDC-ге оның жақын баламаларымен салыстырғанда әлеуетті сұранысты болжау мақсатында ағымдағы макроэкономикалық жағдайды талдауды қамтиды. CBDC әлеуетті сұранысын бағалау, CBDC банк өнімдеріне тигізер әсерін және Қазақстанда CBDC қолданудың мүмкіндіктерін түсіну үшін маңызды [1].

Зерттеудің бірегейлігі/ құндылығы. Таңдалған зерттеу тақырыбының өзектілігі цифрлық технологиялардың қарқынды дамуына және көптеген елдердің орталық банктің (CBDC) цифрлық валютасын енгізуіне байланысты. CBDC пайда болуы фиат ақшасының дамуын анықтайтын әлеуметтікэкономикалық процестермен тығыз байланысты.

Ұзақ уақыт бойы қолма-қол ақша фиат ақшасының кеңінен пайдаланылатын формасы болып келді. Дегенмен, соңғы жылдары әлемнің көптеген мемлекеттерінде төлем құралы ретінде қолма-қол ақшаға сұраныстың төмендеу үрдісі байқалуда. Бұл 2000-шы жылдары банктерге қолма-қол ақшасыз төлемдерді тезірек, ыңғайлы, қауіпсіз және әмбебап ететін жаңа төлем құралдары мен технологияларын енгізуге мүмкіндік беретін ақша саласын кеңінен цифрландыруға байланысты. Соңғысы, әсіресе электрондық коммерция мен мобильді коммерция желілеріндегі есептеулер үшін өте маңызды.

Зерттеу нәтижелері. Зерттеу нәтижелері мыналарды қамтиды: үй шаруашылықтарының веб-сауалнамасы (2024) арқылы «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің төлем және қаржы технологияларын дамыту орталығы» АҚ үшін «NAC Analytica» КҚ жинаған сауалнама деректерін пайдалана отырып, CBDC сұранысын болжау. Сондай-ақ, бұл зерттеудің маңызды нәтижесі-үй шаруашылықтарының сауалнамасы негізінде CBDC-ге сұранысты бағалау, қолма-қол ақша мен депозиттерге сұраныстың логит-моделін құру, логит-модель шеңберінде CBDC-ге сұранысты анықтау [2].

1. Цзяци Ли. Прогнозирование спроса на цифровую валюту центрального банка: структурный анализ с использованием данных опроса // Журнал денежной экономики, Elsevier. – 2021. – № 134. – C. 73-85. – DOI: 10.1016/j.jmoneco.2022.11.007

2. Прогнозирование спроса ЦВЦБ с использованием данных опроса [Электронды ресурс] // Центр обследований КФ «NAC Analytica» [web-сайт]. – 2024. – URL: https://www.nacanalytica.com/issledovatelskie-tsentry/tsentr-razvitiya-ekonomicheskogo-modelirovaniya.html#sppb-tab3-4 (қарау уақыты: 25.07.2024).

3. Bindseil U. Tiered CBDC and the Financial System // European Central Bank, Working Paper Series. – 2020. – № 2351. – P. 42. – URL: 10.2139/ssrn.3513422 (қарау уақыты: 25.07.2024).

4. Boar C., Wehrli A. Ready, Steady, Go? — Results of the Third BIS Survey on Central Bank Digital Currency. Bank for International Settlements // BIS Papers. – 2021, January. – № 114. – P. 23. – URL: https://www.bis.org/publ/bppdf/bispap114.htm (қарау уақыты: 25.07.2024).

5. Кочергин Д.А. Современные модели систем цифровых валют центральных банков // Вестник Санкт-Петербургского университета. Экономика. – 2021. – Т. 37, № 2. – С. 205–240. – DOI: 10.21638/11701/spbu05.2021.204.

6. Grishchenko V.O. Fiat Money: Analytic Note. August [Электронды ресурс] // Central Bank of the Russia [web-сайт]. – 2019. – URL: https://cbr.ru/Content/Document/File/79860/analytic_note_20190829_ddkp.pdf (қарау уақыты: 26.06.2024).

7. Ingham G. The Money. (What is Political Economy?). London, Polity. – 2020. – С. 80. URL: https://www.amazon.com/Money-Political-Economy-Geoffrey-Ingham/dp/150952682X

8. Engert W., Fung B. Central Bank Digital Currency: Motivations and Implication. Bank of Canada. Staff Discussion. – 2017. – C. 26. – DOI: https://doi.org/10.34989/sdp-2017-16

9. Kumhof M., Noone C. Central Bank Digital Currencies: Design Principles and Balance Sheet Implications // Bank of England. Working Paper Series. – 2018. – № 725. – 54 с.

10. Серикбаева Ж.Д, Касенова Г.Е, Парманова Р.С. Внедрение национальных цифровых валют: потенциальное влияние на финансовую систему и перспективы интеграции с международными платежными системами // Central Asian Economic Review. – 2024. – № 3(156). – C. 211. – DOI: https://doi.org/10.52821/2789-4401-2024-3-211-222

11. Digital Currencies. A question of trust . OMFIF Report, Official Monetary and Financial Institutions Forum [Электронды ресурс] // OMFIF [web-сайт]. – 2020. – URL: https://www.omfif.org/wp-content/uploads/2020/02/Digital-currencies-A-question-of-trust-1.pdf (қарау уақыты: 25.07.2024).

12. Bijlsma M., Cruijsen C., Jonker N., Reijerink J. What triggers consumer adoption of CBDC? De Nederlandsche Bank Working Paper. – № 709. – April 2021. – URL: https://www.dnb.nl/media/amwfjgey/working_paper_no-_709.pdf (қарау уақыты: 25.07.2024).

13. Abramova S., Böhme R., Elsinger H., Stix H., Summer M. What can CBDC designers learn from asking potential users? Results from a survey of Austrian residents // Oesterreichische Nationalbank Working Paper. – 2022. – № 241. – 41 с.

14. Study on new digital payment methods // Kantar Public - commissioned by the European Central Bank. – 2022. – 169 с. – URL:https://www.ecb.europa.eu/euro/digital_euro/timeline/profuse/shared/pdf/ecb.dedocs220330_report.en.pdf (қарау уақыты: 25.07.2024).

15. Li J. Predicting the Demand for Central Bank Digital Currency: A Structural Analysis with Survey Data // Conditionally accepted by Journal of Monetary Economics. – 2021. – DOI: 10.1016/j.jmoneco.2022.11.007