СЫРТҚЫ БІЛІМ КӨШІ-ҚОНЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ДАМУЫНЫҢ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ

Зерттеудің мақсаты. Білім беру көші-қоны мен республиканың экономикалық дамуындағы қалыптасқан тенденцияларды талдау негізінде студенттердің сыртқы көші-қонының Қазақстан экономикасына әсері.

Әдіснамасы. Осы жұмыстың аясында келесі зерттеу әдістері қолданылды: құрылымдықфункционалдық, экономикалық-статистикалық және категориялық талдау, дәлелді тәсіл: салыстырмалы талдау әдісі, сараптамалық қорытынды материалдары және шешім қабылдау. Бастапқы деректер ретінде Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) нақты деректері және Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының деректері пайдаланылды.

Зерттеудің түпнұсқалығы/құндылығы. Елдердің экономикалық жағдайларының маңызды екенін ескере отырып, көптеген студенттер жұмысшыларға қолайлы жағдай ұсынатын экономикалық дамушы мемлекеттерді таңдайды. Авторлар жан басына шаққандағы ЖІӨ, халық саны мен жұмысшылардың орташа жылдық жалақысын, сондай-ақ шетелдік студенттердің үлесін қамтитын негізгі макроэкономикалық параметрлерді зерттеді. Сонымен бірге, зерттеуде авторлар Қазақстанның экономикалық қызметіне оның моделін қалыптастыру түрінде әсер ететін студенттердің білім беру миграциясын бағалау және модельдеу бойынша жұмыс жүргізді. Сондай-ақ, статистикалық деректерге сүйене отырып, АҚШ, Австрия, Австралия, Қытай, Чехия, Жапония сияқты әлемнің дамыған елдері болып табылатын студенттер білім алуға ағылатын негізгі елдерге кесте жасалды.

Құрылған сызықтық теңдеу негізінде шетел студенттерінің үлесін бағалай отырып, оның негізінде Қазақстан Республикасында белгілі бір деңгейде елден шетелдік миграцияны анықтауға болады.

Зерттеу нәтижелері. Қорытындылай келе, Қазақстаннан студенттердің білім көші-қонын азайту бойынша негізгі шаралар мен ұсыныстар берілген.

1. The total Outbound student mobility for all countries in 2020 was 6,361,962,60,179. [Электронный ресурс] // The UNESCO Institute for Statistics (UIS) [web-сайт]. – 2020. – URL: http://data.uis.unesco.org (дата обращения: 18.04.2024) .

2. Гурьева М. Студенческая иммиграция и миграция - что это? [Электронный ресурс] // Studyamerica [web-сайт]. – н.д. – URL: https://study-america.org/bazaznaniy/studencheskaya-immigracziya (дата обращения: 18.04.2024).

3. Rachel Brooks. Higher education mobilities: a cross-national European comparison//Geoforum. – July 2018. – Volume 93. – P. 87-96. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2018.05.009

4. Liping Li, Wenqin Shen, Ailei Xie. Why students leave Chinese elite universities for doctoral studies abroad: Institutional habitus, career script and college graduates’ decision to study abroad // International Journal of Educational Development. – July 2021. – Volume 84. – 102408. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.ijedudev.2021.102408

5. Wen Wen, Die Hu, Jie Hao. International students’ experiences in China: Does the planned reverse mobility work?// International Journal of Educational Development. – July 2018. – Volume 61. – P. 204-212. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.ijedudev.2017.03.004

6. Cary Wu, Rima Wilkes. International students’ post-graduation migration plans and the search for home// Geoforum. – March 2017. – Volume 80. – P. 123-132. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2017.01.015

7. Silvia Marcu. Mobility as a support strategy: Linked lives through the life course among Eastern Europeans in Spain // Geoforum. – December 2018. – Vol. 97. – P. 335-342. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2018.09.034

8. Dandi Merga Gutema, Sukrit Pant, Shahrokh Nikou. Exploring key themes and trends in international student mobility research – A systematic literature review // Journal of Applied Research in Higher Education. – 11 August 2023. –https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/JARHE-05-2023-0195/full/html

9. Леденева В.Ю., Ломакина О. В., Джунусов А. М., Бегасилов Б. Т. Образовательная политика Казахстана в условиях миграции молодёжи // Высшее образование в России. – M.: Московский политехнический университет, 2021. – Т. 30. – № 6. – С. 156-168. – DOI: https://doi.org/10.31992/0869-3617-2021-30-6-156-168

10. «The OECD unemployment rate was stable at 4.8 % in December 2023, having remained below 5.0 % throughout 2023» [Электронный ресурс] // OECD [web-сайт]. – 2024. – URL: https://www.oecd.org/sdd/labour-stats/unemployment-rates-oecd-updated-february-2024.htm (дата обращения: 18.04.2024).

11. Джусибалиева А.К., Искакова Д.М., Дуйсенбаева Б.Б., Тлеубердиева С.С., Искакова Д.Б. Экономические аспекты и факторы образовательной и трудовой миграции молодежи Казахстана за рубеж // Economics: the strategy and practice. – 2022. – № 17(2). – C.126-145. – DOI: https://doi.org/10.5n76/1997-9967-2022-2-126-145

12. Статистика миграции [Электронный ресурс] // Министерство внутренних дел Республики Казахстан [web-сайт]. – 2023. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/qriim/press/article/details/13120?lang=ru (дата обращения: 18.04.2024).

13. Прием иностранных студентов по стране происхождения [Электронный ресурс] // Организация экономического сотрудничества и развития [web-сайт]. – 2023. – URL: https://stats.oecd.org/viewhtml.aspx?datasetcode=EDU_ENRL_MOBILE&lang=en (дата обращения: 18.04.2024).

14. Число иностранных студентов в России за три года выросло на 26 тысяч [Электронный ресурс] // Министерства науки и высшего образования Российской Федерации [web-сайт]. – 2024. – URL: https://www.minobrnauki.gov.ru/press-center/news/mezhdunarodnoe-sotrudnichestvo/46158/ (дата обращения: 18.04.2024).

15. Внешняя молодежная миграция в странах Центральной Азии: анализ рисков и минимизация негативных последствий// Международная организация по миграции (МОМ). – Астана. – 2019. – 92 с. – URL: https://publications.iom.int/system/files/pdf/external_youth_migration_ru.pdf

16. Россия в цифрах. Краткий статистический сборник // Федеральная служба государственной статистики. – М.: Росстат, 2020. – 550 с. – URL: https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/GOyirKPV/ Rus_2020.pdf

17. Рыскулбекова А. Образовательные проекты Китая как инструмент мягкой силы в Казахстане [Электронный ресурс] // Central Asian Bureau for Analytical Reporting [web-сайт]. – 2023. – URL: https://cabar.asia/ru/obrazovatelnye-proekty-kitaya-kak-instrument-myagkoj-sily-v-kazahstane (дата обращения: 18.04.2024).

18. Кемер Д. Учиться, чтобы не вернуться: казахстанскую молодёжь хотят оставить дома [Электронный ресурс] // Forbes Kazakhstan [web-сайт]. – 2023. – URL:https://forbes.kz/process/education/uchitsya_chtobyi_ne_vernutsya_kazahstanskuyu_molodej_hotyat_ostavit_doma/ (дата обращения 18.04.2024).

19. Насимова Г., Каплан С., Смагулов К., Карташов К. Причины и факторы образовательной миграции из Казахстана // Институт центральноазиатских и кавказских исследований Швеции. – URL: https://ca-c.org.ru/journal/2020/journal_rus/cac-03/13.shtml

20. Обзор по Казахстану [Электронный ресурс] // Всемирный банк в Казахстане [web-сайт]. – 2023.– URL: https://www.vsemirnyjbank.org/ru/country/kazakhstan/overview (дата обращения: 18.04.2024).

21. Габдрахманов Н.К., Орлова В. В., Александрова Ю.К. Миграционное поведение студентов российских вузов на основе данных цифровых следов // Вестник Томского государственного университета. – 2021. – № 467. – С. 106-114. – DOI: 10.17223/15617793/467/14