ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ САЛАСЫНЫҢ ƏСЕРІН ЗЕРТТЕУ: ТЕНДЕНЦИЯЛАР, ҚИЫНДЫҚТАР МЕН МҮМКІНДІКТЕР

Зерттеу мақсаты. Ауыл шаруашылығына  мемлекет экономикасының дамуына септігін тигізетін сала ретінде көзқарас тудырып, оның маңызын айқындап, көмірқышқыл газы шығарындыларының кем тұстарын көрсету зерттеу жұмысының негізгі мақсаты. Сонымен қатар аграрлық сектордағы мəселелерді шешу кезінде ауылдың тұрғындарын хабардар етудің маңыздылығы анықталған.

Əдіснамасы. Зерттеу жұмысында регрессиялық əдіс қолданылған. Бұл талдау шаруашылықтың айнымалылары мен жалпы ішкі өнімнің өсімі арасындағы тəуелділікті анықтауға бағытталады. Барлық мағлұматтар ҚР ресми статистикалық сайты мен Дүниежүзілік банктің ресми желісінен алынды. Регрессиялық талдау ауыл шаруашылығы секторының əртүрлі бір-біріне тəуелді емес айнымалылардан тұрады, ал жалпы ішкі өнім  өсімінің қызметі – тəуелді айнымалы  болу. Алынған нəтижелердің нақтылығын бекіту үшін статистикалық  тəжірибелер, толық диагностика жүргізілген болатын.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Мақалада авторлармен келтірілген жаңа дəлелдер ҚР экономикасының ауыл шаруашылық секторынан тəуелділігін айқын көрсетеді. Жұмыстың ерекшелігі – ауыл шаруашылық секторының басты проблемалары мен оны шешу жолдары ұсынылған, көмірқышқыл газының  шығарындылары мен ауыл тұрғындарын жұмыспен қамту мəселелерін қарастыру зерттеу жұмысына ғылыми тұрғыда ерекше терең реңк береді.

Зерттеу нəтижелері. Жүргізілген регрессиялық талдау нəтижесінде ҚР-ның ЖІӨ өсуіне тікелей əсер ететін факторлар туралы деректер белгілі болды. Сонымен қатар, R-квадрат тəуелді айнымалыдағы дисперсияның едəуір бөлігін таңдалған тəуелсіз айнымалылармен түсіндіруге болатындығын көрсетеді, бұл модельдің ауылшаруашылық өнімділігінің негізгі детерминанттарын анықтаудағы тиімділігін көрсетеді. Зерттеу нəтижесінен байқағанымыздай, Қазақстанның ауыл шаруашылық секторы өнеркəсіп саласына қарағанда көп көңіл бөлуді қажет етеді. Жалпы ішкі өнімнің өсуі мен экономикалық өнімділікке осы сектор жауап береді. Бұл туралы эмпирикалық дəлелдер бар. Аграрлық саланың саясаты мен инвестицияларға қолдау білдіру арқылы кедейлікпен күресуге, ауыл халқын тұрақты түрде дамытуға көмек көрсетуге болады.

1. Egert B., Leonard C. S. Dutch disease scare in Kazakhstan: Is it real? //Open Economies Review. – 2008. – Т. 19. – С. 147-165.

2. Айнагуль Елюбаева, 2021 https://kapital.kz/economic/93827/svyshe-4-trln-tenge-planiruyut-privlechv-apk.html Свыше 4 трлн тенге планируют привлечь в АПК. О задачах до 2025 года рассказал премьер – министр Аскар Мамин. Доступно по ссылке: https://kapital.kz/economic/93827/svyshe-4-trln-tengeplaniruyut-privlech-v-apk.html (Accessed: 21.05.2024).

3. Lio M., Liu M. C. Governance and agricultural productivity: A cross-national analysis //Food Policy. –2008. – Т. 33. – №. 6. – С. 504-512.

4. Aliev T. Kazakhstan: Resource Curse or Dutch Disease? Voprosy Ekonomiki. 2013;(6):120-141. (InRussian) https://doi.org/10.32609/0042-8736-2013-6-120-141

5. Всемирный банк. ООН. Экономические и отраслевые исследования. Глобальная стратегия сельскохозяйственной и сельской статистики. – URL: https://www.fao.org/4/am082r/am082r.pdf

6. North D. C. Agriculture in regional economic growth //Journal of Farm Economics. – 1959. – Т. 41. – №. 5. – С. 943-951.

7. Семенова Е. И. Влияние занятости в сельском хозяйстве на экономический рост //Вестник Чувашского университета. – 2007. – №. 4. – С. 441-444.

8. Chang T. Y. The infl uence of agricultural policies on agriculture structure adjustment in Taiwan: An analysis of off ‐farm labor movement //China Agricultural Economic Review. – 2011. – Т. 3. – №. 1. – С. 67-79.

9. Prokhorova V. V. et al. Prospects of the agro-industrial complex development: economic diversifi cation, business development, mono-industry town strengthening and expansion //International review of management and marketing. – 2016. – Т. 6. – №. 6. – С. 159-164.

10. Gylfason T. Nature, power and growth // Scottish Journal of Political Economy. – 2001. – Т. 48. – №. 5. – С. 558-588.

11. Statistics of national accounts. GDP by method of production January-June 2023. – URL: https://stat.gov.kz/en/industries/economy/national-accounts/publications/90387/ (Accessed: 09.06.2024).

12. World Bank Data. Kazakhstan (n.d.). – URL: https://data.worldbank.org/country/Kazakhstan. (Accessed: 09.06.2024).

13. Ayyildiz M., Erdal G. The relationship between carbon dioxide emission and crop and livestock production indexes: a dynamic common correlated eff ects approach //Environmental Science and Pollution Research. – 2021. – Т. 28. – №. 1. – С. 597-610.

14. Seyfried W. Examining the relationship between employment and economic growth in the ten largeststates //Southwestern Economic Review. – 2011. – Т. 32. – С. 13-24.

15. Sarkodie S., Owusu P. The relationship between carbon dioxide, crop and food production index inGhana: By estimating the long-run elasticities and variance decomposition //Environmental Engineering Research. – 2017. – Т. 22. – №. 2.

16. Hasanov F. J. et al. Does CO2 emissions–economic growth relationship reveal EKC in developingcountries? Evidence from Kazakhstan //Environmental Science and Pollution Research. – 2019. – Т. 26. – №. 29. – С. 30229-30241.