ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАҢАРТЫЛАТЫН ЭНЕРГИЯ КӨЗДЕРІН ПАЙДАЛАНУҒА ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ ИНТЕГРАЦИЯЛАУ МҮМКІНДІКТЕРІ

Зерттеу мақсаты – Қазақстанда жаңартылатын энергия көздерін пайдалану кезінде жасанды интеллектінің мүмкіндіктерін зерттеу, осы салада əлеуетті артықшылықтарды, ел экономикасы мен энергетикалық секторына əсерлерін анықтау жəне дамып келе жатқан бұл салаға жаңа көзқарас ұсыну. Осы зерттеу жүйелі шолуды да, кешенді зерттеу əдістерін де қамтитын аралас əдісті қолданады. Деректер академиялық деректер базалары, журналдар, əдебиеттерді талдау жəне Қазақстандағы жасанды интеллект басқаратын жаңартылатын энергия жобаларының қолданылуы мен нəтижелерін практикалық түсінуді ұсынатын кейс-зерттеулер арқылы жиналды.
Əдіснамасы. Бұл зерттеу Қазақстан контекстінде жасанды интеллект пен жаңартылатын энергияның қиылысуына баса назар аударуымен бірегей. Ол жаңа технологиялардың дамушы елдегі экономикалық өсуді жəне тұрақтылықты қалай ынталандыра алатыны туралы қорытындылар ұсынады жəне осы мүмкіндіктерді пайдалану үшін практикалық стратегияларды ұсынады. Зерттеу осы интеграциямен байланысты экономикалық салдарлар мен стратегиялық мүмкіндіктердің терең жəне жан-жақты талдауын ұсына отырып, əдебиетке елеулі үлес қосады.
Зерттеу нəтижелері. Зерттеу нəтижелері Қазақстанда жаңартылатын энергия көздеріне жасанды интеллектті қолдану энергия тиімділігін айтарлықтай арттырып, шығындарды азайтып, энергиямен жабдықтаудың сенімділігін арттыра алатынын көрсетеді. Сонымен қатар, зерттеу жұмыс орындарын құру, технологиялық инновациялар жəне Қазақстанның жаңартылатын энергия саласында өңірлік көшбасшы болу əлеуетін қоса алғанда, бірнеше негізгі экономикалық мүмкіндіктерді анықтайды. Дегенмен, зерттеу инфрақұрылымға инвестиция салу, оқыту жəне реттеуші қолдаудың қажеттілігі сияқты қиындықтарды да атап көрсетеді, саясаткерлер мен салалық мамандарға арналған практикалық жол картасын ұсынады.

1. Tokayev K. President Kassym-Jomart Tokayev’s state of the Nation Address, a fair state. One nation. Prosperous Society [Electronic resource] // Official website of the President of the Republic of Kazakhstan [website]. – 2023. – URL: https://www.akorda.kz/en/president-kassym-jomart-tokayevs-state-of-the-nationaddress-181857 (Accessed: 15.04.2024).

2. Kalikov M., Uteyev B.Z., Khajieva A., Torekulova U.A. Green economy as a paradigm of sustainable development of the Republic of Kazakhstan // Journal of Environmental Accounting and Management. – 2020. – 8(3). – P. 281-292.

3. Akhanova G., Nadeem A., Kim J.R., Azhar S. A multi-criteria decision-making framework for building sustainability assessment in Kazakhstan // Sustainable Cities and Society. – 2020. – 52. – Article 101842.

4. Wang X., Zheng H., Wang Z., Shan Y., Meng J., Liang X., Feng K., Guan D. Kazakhstan's CO2 emissions in the post-Kyoto Protocol era: Production-and consumption-based analysis // Journal of environmental management. – 2019. – 249. – Article 109393.

5. Mukhamediev R. I., Mustakayev R., Yakunin K., Kiseleva S., Gopejenko V. Multi-criteria spatial decision making supportsystem for renewable energy development in Kazakhstan // IEEE Access. – 2019. – 7. – P. 122275-122288.

6. Hosseini S. E., Abdul Wahid M. Effects of burner configuration on the characteristics of biogas flameless combustion // Combustion Science and Technology. – 2015. – 187(8). – P. 1240-1262.

7. Zheng M., Feng G. F., Jang C. L. and Chang C. P. Terrorism and green innovation in renewable energy // Energy Economics. – 2021. – 104. – Article 105695.

8. Wei W., Zou S., Duan W., Chen Y., Li S., Zhou Y. Spatiotemporal variability in extreme precipitation and associated large-scale climate mechanisms in Central Asia from 1950 to 2019 // Journal of Hydrology. – 2023. – 620. – Article 129417.

9. Zahraee S. M., Khademi A., Khademi S., Abdullah A., Ganjbakhsh H. Application of design experiments to evaluate the effectiveness of climate factors on energy saving in green residential buildings // Jurnal Teknologi. – 2014. – 69(5). – P. 107-111.

10. Patz J. A., Frumkin H., Holloway T., Vimont D. J., Haines A. Climate change: challenges and opportunities for global health // Jama. – 2014. – 312(15). – P. 1565-1580.

11. Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change / Core Writing Team, R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.). – IPCC, Geneva, Switzerland, IPCC, 2014. – 151 p.

12. UNFCCC. Kazakhstan, Intended Nationally Determined Contribution ‐ Submission of the Republic of Kazakhstan. – 2015. – 4 p.

13. UNFCCC. Report On the Individual Review of the Annual Submission of Kazakhstan Submitted in 2017. – 2019. – FCCC/ARR/2017/KAZ. – 148 p.

14. Russell A., Ghalaieny M., Gazdiyeva B., Zhumabayeva S., Kurmanbayeva A., Akhmetov K.K., Mukanov Y., McCann M., Ali M., Tucker A., Vitolo C. A spatial survey of environmental indicators for Kazakhstan: an examination of current conditions and future needs // International journal of environmental research. – 2018. – 12. – P. 735-748.

15. Hepbasli A., Alsuhaibani Z. Estimating and comparing the exergetic solar radiation values of various climate regions for solar energy utilization // Energy Sources, Part A: Recovery, Utilization, and Environmental Effects. – 2014. – 36(7). – P. 764-773.

16. Xin-gang Z., You Z. Technological progress and industrial performance: A case study of solar photovoltaic industry // Renewable and Sustainable Energy Reviews. – 2018. – 81. – P. 929-936.

17. Witajewski-Baltvilks J., Fischer C. Green Innovation and Economic Growth in a North-South Model // Environmental and Resource Economics. – 2023. – 85(3). – P. 615-648.

18. Alekseeva L., Azar J., Gine M., Samila S., Taska B. The demand for AI skills in the labor market // Labour economics. – 2021. – 71. – Article 102002.

19. Grashof N., Kopka A. Artificial intelligence and radical innovation: an opportunity for all companies? // Small Business Economics. – 2023. – 61(2). – P. 771-797.

20. Füller J., Hutter K., Wahl J., Bilgram V., Tekic Z. How AI revolutionizes innovation management– Perceptions and implementation preferences of AI-based innovators. Technological Forecasting and Social Change. – 2022. – 178. – Article 121598.

21. Mishra S., Ewing M.T., Cooper H. B. Artificial intelligence focus and firm performance // Journal of the Academy of Marketing Science. – 2022. – 50(6). – P. 1176-1197.

22. Frías-Paredes L., Mallor F., Gastón-Romeo M., León T. Assessing energy forecasting inaccuracy by simultaneously considering temporal and absolute errors // Energy Conversion and Management. – 2017. – 142. – P. 533-546.

23. Chen Z. M., Chen G. Q. An overview of energy consumption of the globalized world economy // Energy Policy. – 2011. – 39(10). – P. 5920-5928.

24. Sobri S., Koohi-Kamali S., Rahim N. A. Solar photovoltaic generation forecasting methods: A review // Energy conversion and management. – 2018. – 156. – P. 459-497.

25. Das U.K., Tey K.S., Seyedmahmoudian M., Mekhilef S., Idris M.Y.I., Van Deventer W., Horan B., Stojcevski A. Forecasting of photovoltaic power generation and model optimization: A review // Renewable and Sustainable Energy Reviews. – 2018. – 81. – P. 912-928.

26. Daut M.A.M., Hassan M.Y., Abdullah H., Rahman H.A., Abdullah M.P., Hussin F. Building electrical energy consumption forecasting analysis using conventional and artificial intelligence methods: A review // Renewable and Sustainable Energy Reviews. – 2017. – 70. – P. 1108-1118.

27. Bhandari B., Lee K.T., Lee G.Y., Cho Y.M., Ahn S.H. Optimization of hybrid renewable energy power systems: A review // International journal of precision engineering and manufacturing-green technology. – 2015. – 2. – P. 99-112.

28. Zhang L., Ling J., Lin M. Artificial intelligence in renewable energy: A comprehensive bibliometric analysis // Energy Reports. – 2022. – 8. – P. 14072-14088.

29. Xu J., Assenova A., Erokhin V. Renewable Energy and Sustainable Development in a Resource-Abundant Country: Challenges of Wind Power Generation in Kazakhstan // Sustainability. – 2018. – 10(9). – P. 1-21.

30. Нургисаева А.А., Таменова С.С. Государственно-частное партнерство в области «Зеленой» экономики мегаполиса // Central Asian Economic Review. – 2022. – 3. – C. 75-87. – DOI: https://doi.org/10.52821/2789-4401-2022-3-75-87.

31. Concept for transition of the Republic of Kazakhstan to Green Economy. Contents, approved by Decree of the President of the Republic of Kazakhstan on 20 May 2013 № 557. – Astana, 2013. – 51 p.

32. PWC. Energy Transition in Kazakhstan – Back to the Sustainable Future. – PwC Kazakhstan, 2023. – 66 p.

33. Wind Energy in Emerging Markets [Electronic resource] // Global Wind Energy Council (GWEC) [website]. – 2020. – URL: https://www.gwec.net/wind-energy-emerging-markets (Accessed: 28.05.2024).

34. AI and the Future of Energy [Electronic resource] // International Energy Agency (IEA) [website]. – 2021. – URL: https://www.iea.org/ai-future-energy (Accessed: 28.05.2024).

35. Company history [Electronic resource] // First Wind Power Station [website]. – 2024. – URL: https://pves.kz/en/company/story (Accessed: 28.05.2024).

36. Integration of Renewable Energy in Kazakhstan [Electronic resource] // National Renewable Energy Laboratory (NREL) [website]. – 2016. – URL: https://www.nrel.gov/docs/fy19osti/74216.pdf (Accessed: 28.05.2024).

37. Development of renewable energy sources [Electronic resource] // Official website of the Ministry of Energy of the Republic of Kazakhstan [website]. – 2021. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/energo/press/article/details/47382?lang=en. (Accessed: 28.05.2024).

38. The Committee for Artificial Intelligence and Innovation Development has been established in Kazakhstan [Electronic resource] // Налоговый и юридический вестник [website]. – Special edition №233. – PWC, 2024. – URL: https://www.pwc.com/kz/en/pwc-news/ta-reports/tax-legal-alert-fy19/233-may-2024.html (Accessed: 12.05.2024).

39. Zhazetova Zh. Every fifth public service in Kazakhstan is going to be provided with the help of AI by 2029 [Electronic resource] // Kursiv [website]. – 2024. – URL: https://kz.kursiv.media/en/2024-03-18/every-fifthpublic-service-in-kazakhstan-is-going-to-be-provided-with-the-help-of-ai-by-2029/#:~:text=Kazakhstan%20is%20going%20to%20adopt,year%20to%2020%25%20by%202029 (Accessed: 12.05.2024).

40. Zhou Y. Artificial intelligence in renewable systems for transformation towards intelligent buildings // Energy and AI. – 2022. – 10. – Article 100182.

41. Chatterjee J., Dethlefs N. Scientometric review of artificial intelligence for operations & maintenance of wind turbines: The past, present and future // Renewable and Sustainable Energy Reviews. – 2021. – 144. Article 111051.

42. Zhang G., Jin Y., Wang B. Application of artificial intelligence and communication technology to water and energy balance models // Water Supply. – 2023. – 23(7). – P. 2847-2864.

43. Khare V., Bhuiyan M. A. Tidal energy-path towards sustainable energy: A technical review // Cleaner Energy Systems. – 2022. – 3. – Article 100041.

44. Liao M., Yao Y. Applications of artificial intelligence‐based modeling for bioenergy systems: A review // GCB Bioenergy. – 2021. – 13(5). – P. 774-802.

45. Moraga J., Duzgun H.S., Cavur M., Soydan H. The geothermal artificial intelligence for geothermal exploration // Renewable Energy. – 2022. – 192. – P. 134-149.