ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ САЛАЛАРЫНЫҢ ИМПОРТҚА ТƏУЕЛДІЛІК ДƏРЕЖЕСІН ТАЛДАУ ЖƏНЕ ИМПОРТҚА ТƏУЕЛДІЛІКТІ ТӨМЕНДЕТУ ƏЛЕУЕТІН БАҒАЛАУ

Зерттеу мақсаты. Бұл мақалада Қазақстан экономикасы салаларының импортқа тəуелділік дəрежесіне талдау жүргізіліп, импорты жергілікті өндіріспен алмастырылуы мүмкін тауарлар топтары қосымша айқындалсын.

Əдіснамасы. Сандық зерттеу талдауы деректер жиынтығын жəне Біріккен Ұлттар Ұйымының кең экономикалық категорияларын жіктеудің заманауи əдістемесін қолдану арқылы жүзеге асырылады. Роттердам моделінің коэффициенттерін есептеу айқын байланыссыз регрессия əдісін қолдана отырып жүргізілді. Шығындарды азайту тауарлар өндірісінің едəуір өсуіне əкеледі, осылайша импортты алмастыратын экономикалық қызметті анықтайды деп болжануда.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Қазақстан импортты алмастыра алатын экономикалық қызметтің нақты түрлерін айқындау бойынша терең зерттеулердің болмауымен расталады. Сонымен қатар, бұл зерттеу практикалық тұрғыдан мемлекеттік қолдау шараларын қажет ететін салаларды анықтау бойынша септігін тигізеді.

Зерттеу нəтижелері. Мақаланың негізгі тұжырымдары импорты отандық өндіріспен алмастырылуы мүмкін анықталған 29 экономикалық қызметті қамтиды. Бұл таңдалған салалар үшін импорттық тауарлардың бағасы бойынша отандық тауарлар өндірісінің айқас икемділік коэффициенттері маңызды болды. Роттердам моделінің нəтижелері импорттық тауарлар бағасының 1 % - ға өсуі осы анықталған салаларда отандық өнімге сұраныстың 0,09-дан 4,99 % - ға дейін артуына əкелетінін көрсетті.

1. Syzdykova, A., Abubakirova, A., Kelesbayev, D., Omarova, A., Amaniyazova, G., Saubetova, B., & Anshayeva, D. (2019). The effect of exports and imports on national income in Kazakhstan: Econometric analysis. Revista Espacios, 40(35), 22-36.

2. Felipe, J., & Hidalgo, C. (2015). Economic diversification implications for Kazakhstan. In Development and Modern Industrial Policy in Practice: Issues and Country Experiences, 160-196.

3. Persky, J., Ranney, D., & Wiewel , W. (1993 ). Import substitution and local economic development. Economic Development Quarterly, 7(1), 18-29.

4. Aksenov, I., Koryakov, A., Dubovik, M., & Hajizada, S. (2023). Economic Policy of the CIS Countries: Standard Import Substitution Instruments. Public Integrity, 4(26), 379-397.

5. Isakova, A., & Plekhanov, A. (2012). Customs union and Kazakhstan's imports (No. 442). CASE Network Studies & Analyzes. 29 p.

6. Tasbulatova, D. (2019). Assessment of the condition of the processing industry in the republic of Kazakhstan. Scientific journal «Reports of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan», (3), 214-221.

7. Zamanbekov, S. Z. (2013). Cluster development concept of Kazakhstan engineering on innovative basis. Life Science Journal, 10(4), 1030-1035.

8. Tadjiev, S., & Donze, P. Y. (2021). The Development of the Automotive Industry in Post-Soviet Countries Since 1991. Eurasian Journal of Business and Management, 9(2), 164-183.

9. Yerseitova, A., Issakova, S., Jakisheva, L., Nauryzbekova, A., & Moldasheva, A. (2018). Efficiency of using agricultural land in Kazakhstan. Entrepreneurship and Sustainability Issues, 6(2), 558-576.

10. Starostin, V. S., Chernova, V. Y., & Fedorenko, E. A. (2019). Potential of export-oriented import substitution in the Eurasian Economic Union: The case study of the agro-industrial complex. WSEAS Transactions on Business and Economics, 16, 145-152.

11. Nassyrova, A., Yessymkhanova, Z., Issayeva, B., Omarkhanova, Z., Niyazbekova, S., Berzhanova, A.,... & Kunanbayeva, K. (2020). Kazakhstan meat industry analysis: import substitution, delivery and statistics. Entrepreneurship and Sustainability Issues, 8(1), 640-655.

12. Konurbayeva, Z., Denissova, O., Rakhimberdinova, M., & Zakimova, A. (2018). Food Security as a Formation Factor of the Import Substitution Potential of the Economy. Journal of Applied Economic Sciences, 13(8), 2251-2260.

13. Elena, P., Anna, S., Zhanibek, Z., & Olefirenko, O. (2016). Towards Economic Security Through Diversification: Case Of Kazakhstan. Journal of Security & Sustainability Issues, 5(4), 509-518.

14. Aubakirova, G. M., & Isatayeva, F. M. (2021). New approaches to the construction of a diversified economy: The experience of Kazakhstan. Studies on Russian Economic Development, 32(6), 712-718.

15. The United Nations Broad Economic Categories (UN BEC) classification (2023). UN Comtrade Database source. Retrieved December 23, 2023, from https://comtradeplus.un.org/DataAvailability.

16. Export and Import Data (2023). International Trade Center: Trade Map. Retrieved December 23, 2023, from https://www.trademap.org/Index.aspx.