Семей өңіріндегі білім беруге саяси-экономикалық талдау: ерекше қажеттіліктері бар балаларға білім беру мəселелері

Зерттеудің мақсаты – Мақала Семей өңірінде ядролық сынақ салдарынан зардап шеккен азаматтардың балалары мен немерелеріне білім алу мəселелерін шешуге, атап айтқанда сапалы білімді іске асырудағы бұзушылықтардың мəнін зерделеуге бағытталған.

Зерттеу əдіснамасы – Мақала Назарбаев Университеті, Сассекс университеті (Ұлыбритания) жəне Алстер университеті (Ұлыбритания) арасындағы халықаралық ғылыми əріптестік негізінде «Семей өңірі балаларының жоғалған ұрпағы (1991-2021)» тақырыбында бірлесіп жүргізген ғылыми зерттеуі шеңберінде жазылды. Зерттеу барысында талданатын деректердің дұрыстығын қамтамасыз ету үшін авторлар тақырыптық дедуктивті анализді негізге алды. Жалпы зерттеу барысында анализдің 2 түрі қолданылды. Алғашқысы – тақырыптық анализ. Оның негізінде зерттеу барысында алынған 30 интервью кодталды. Екіншісі – 4RS фреймворк əдісін қолданумен деректерді талдау. Бұл əдіс бұрынғы Семей өңірі, қазіргі Абай облысы контекстінде білім берудің саяси-экономикалық анализін жасауға мүмкіндік берді. Зерттеу барысында барлық этикалық қағидаларға сүйенген интервью əдісі қолданылды. Деректерді жинау барлық этикалық қағидаларды сақтай отырып, сұхбат беру арқылы жүргізілді. Зерттеу Назарбаев Университеті мен Ольстер университетінің (Ұлыбритания) этикалық комитетінің этикалық келісімінен өтті. Сондай-ақ зерттеу тақырыбына сəйкес əдебиеттер, нормативтік құқықтық құжаттар жəне статистикалық деректер зерделенді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – Аталған құжаттарды зерделеу барысында полигоннан зардап шеккен азаматтардың балалары мен немерелерінің білім алуына қатысты мəселелердің жіті қарастырылмағандығы анықталды. Сондай-ақ басқа да əдебиеттер, өңірлердегі интервью нəтижесінде авторлар өңірде балалар үшін білім беру саласында жағдайлардың жеткілікті деңгейде жасалмағандығына, полигон салдарынан орын алған экономикалық дағдарыстың, жұмыссыздықтың кейбір балалардың төмен деңгейдегі білім алуына немесе мүлдем алмауына əкелгеніне, сəйкесінше сапалы білімге қолжетімділік мəселелерін шешу қажеттілігіне тоқталды. Мұның бəрі саяси, экономикалық жəне əлеуметтік тұрғыда жүйелі, бірізді сипатты қажет етеді.

Зерттеу нəтижесі – Аталған мəселелерді шешу үшін мақала авторлары Қазақстанда білім беру реформасын жаңғыртуда өңірдің спецификалық ерекшеліктерін ескеру қажеттілігін, өңірде психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация желісін кеңейту, педагогтердің инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс істеу бойынша құзыреттіліктерін арттыру, өңірдегі медициналық қызметті заманауи талаптарға сай жаңарту, қоғамда стигматизация жəне радиофобия мəселелерін шешу қажеттілігін ұсынады.

1. Цели ООН в области устойчивого развития [Электронды ресурс] // Организация Объединенных Наций [web-портал]. – 2015. – URL: https://www.un.org/sustainabledevelopment/ru/education/ (қарау уақыты: 12.12.2023).

2. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің «Бала құқықтары туралы Конвенцияны ратификациялау туралы» 1994 жылғы 8 маусымдағы қаулысы [Электронды ресурс] // Əділет [webпортал]. – 1994. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/B940001400_ (қарау уақыты: 12.12.2023).

3. Қазақстан Республикасының Конституциясы [Электронды ресурс] // Əділет [web-портал]. – 1995. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K950001000_ (қарау уақыты: 12.12.2023).

4. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319 Заңы [Электронды ресурс] // Əділет [web-портал]. – 2007. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z070000319_ (қарау уақыты: 12.12.2023).

5. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» 2002 жылғы 8 тамыздағы № 345 Заңы [Электронды ресурс] // Əділет [web-портал]. – 1995. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z020000345_ (қарау уақыты: 12.12.2023).

6. Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауы [Электронды ресурс] // Əділет [web-портал]. – 2021. – URL: https://akorda.kz/ru/glava-gosudarstva-vystupil-s-poslaniem-narodu-kazahstana-181421 (қарау уақыты: 12.12.2023).

7. Бозтаев К. Б. Синдром Кайнара. – Алматы, 1994. – 166 с.

8. Бозтаев К. Б. Семипалатинский полигон. – Алматы, 1992. – 294 с.

9. Сейсенұлы Д. Семей елі, Семей жері. – Семей: «Семей Полиграфия» АҚ, 2000. – 400 б.

10. Сейсенұлы Д. Ядролық сынақ аймағы: кеше жəне бүгін. – Новосібір: «Эврика» бапасы, 2011. – 236 б.

11. Қасенова Т. Атом улаған дала: Қазақстанның бомбадан бас тарту жолы. – Алматы: Фридрих Эберт атындағы қордың Қазақстандағы өкілдігі, 2022. – 368 б.

12. Bauer S., Gusev B., Belikhina T., Moldagaliev T., Apsalikov K. Chapter 14 – The Legacies of Soviet Nuclear Testing in Kazakhstan: Fallout, Public Health and Societal Issues, Editor(s): Deborah Oughton, Sven Ove Hansson // Radioactivity in the Environment, Elsevier. – 2013. – № 19. – P. 241-258. – DOI: https://doi.org/10.1016/B978-0-08-045015-5.00014-9.

13. Bauer S. et al. Radiation exposure due to local fallout from Soviet atmospheric nuclear weapons testing in Kazakhstan: solid cancer mortality in the Semipalatinsk historical cohort, 1960–1999 // Radiation research. – 2005. – № 164(4). – P. 409-419. – DOI: 10.1667/RR3423.1.

14. Magdalena E. Stawkowski. Radiophobia had to be reinvented // Radiophobia had to be reinvented, Culture, Theory and Critique. – 2017. – № 58(4). – P. 357-374. – DOI: 10.1080/14735784.2017.1356740.

15. Yelissinova A. et al. Do children with disabilities in Kazakhstan live in different families than healthy children? // The European Journal of Public Health. – 2013. – № 23(suppl_1). – Article: ckt124.028. – DOI: 10.1093/eurpub/ckt124.028.

16. Werner C., Purvis-Roberts K. After the Cold War: international politics, domestic policy and the nuclear legacy in Kazakhstan // Central Asian Survey. – 2016. – № 25(4). – P. 461-480. – DOI: 10.1080/02634930701210542.

17. Постановление Веpховного Совета Казахской ССР от 30 ноябpя 1990 года «О ядерном полигоне в Семипалатинской области» [Электронды ресурс] // Əділет [web-портал]. – 1990. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/B900002600_ (қарау уақыты: 12.12.2023).

18. «Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды əлеуметтік қорғау туралы» Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 18 желтоқсан N 1787-ХІІ Заңы [Электронды ресурс] // Əділет [web-портал]. – 1992. – URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z920003600_ (қарау уақыты: 12.12.2023).

19. «Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонында 1949-1990 жылдары ядролық сынаулар салдарынан зардап шеккен халықты медициналық оңалту бағдарламасы туралы» Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1997 жылғы 17 наурыздағы N 336 Қаулысы [Электронды ресурс] // Əділет [web-портал]. – 1997. – URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P970000336_ (қарау уақыты: 12.12.2023).

20. «Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарға бiржолғы мемлекеттiк ақшалай өтемақы төлеудiң жəне оларға куəлік берудің кейбiр мəселелерi туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 20 ақпандағы № 110 Қаулысы. [Электронды ресурс] // Əділет [web-портал]. – 2006. – URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P060000110_ (қарау уақыты: 12.12.2023).

21. Braun V., Clarke V. Using thematic analysis in psychology // Qualitative Research in Psychology. – 2006. – № 3(2). – Р. 77-101. – DOI: 10.1191/1478088706qp063oa.

22. Novelli, Mario, Mieke TA Lopes Cardozo, and Smith A. The 4Rs framework: Analyzing education’s contribution to sustainable peacebuilding with social justice in conflict-affected contexts // Journal on Education in Emergencies. – 2017. – № 3(1). – P. 14-43.

23. Торжество исторической справедливости – Токаев об образовании Абайской области [Электронный ресурс] // Сетевое издание «www.kazpravda.kz» [web-портал]. – 2022. – URL: https://kazpravda.kz/n/torzhestvo-istoricheskoy-spravedlivosti-tokaev-ob-obrazovanii-abayskoy-oblasti/ (қарау уақыты: 13.12.2023).

24. Строительство современной ТЭЦ оздоровит экологию Семея – Глава государства. [Электронды ресурс] // Международное информационное агентство «Казинформ» [web-сайт]. – 2022. – URL: https://www.inform.kz/ru/stroitel-stvo-sovremennoy-tec-ozdorovit-ekologiyu-semeya-glava-gosudarstva_a3985216 (қарау уақыты: 13.12.2023).

25. Глава государства провел встречу с общественностью области Абай. [Электронды ресурс] // Официальный сайт Президента Республики Казахстан [web-портал]. – 2022. – URL: https://www.akorda.kz/ru/glava-gosudarstva-provel-vstrechu-s-obshchestvennostyu-oblasti-abay-3085041 (қарау уақыты: 13.12.2023).

26. Атчабаров Б. Заблуждения, ложь и истина по вопросу оценки влияния за здоровье людей испытания атомного оружия на Семипалатинском ядерном полигоне. – Алматы: Qarzhy-Qarazhat, 2002. – 195 c.

27. Super C. M., Herrera M. G., Mora J. O. Long-term effects of food supplementation and psychosocial intervention on the physical growth of Colombian infants at risk of malnutrition // Child Dev. – 1990. – № 61(1). – P. 29-49.

28. Варгас-Барон Э., Планирование политики в области развития детей раннего возраста: Практическое руководство. – ЮНИСЕФ, ЮНЕСКО, 2006. – 133 c.

29. Хаарр Р. Н. Мониторинг развития детей раннего возраста в Казахстане в 2021-2022 гг. Исследование знаний, отношения и практики. – ЮНИСЕФ, 2022. – 236 c.

30. Soriano V. (ed.). Early childhood intervention – progress and developments 2005–2010. – European Agency for Development in Special Needs Education, 2005. – 60 p.

31. Houston S. Towards a critical ecology of child development in social work: aligning the theories of Bronfenbrenner and Bourdieu // Families, relationships and societies. – 2017. – № 6(1). – P. 53-69.

32. Mendes J. A. A., Ormerod T. The best interests of the child: An integrative review of English and Portuguese literatures //Psicologia em Estudo. – 2019. – Т. 24. – Article: e45021.

33. Семей вошел в программу «Зелёные города» [Электронды ресурс] // Информационное агентство «Объектив Восток» [web-портал]. – 2021. – URL: http://surl.li/rsaec (қарау уақыты: 13.12.2023).