ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІРІ ҚАЛАЛАРЫНЫҢ ƏЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ БЕЙІНІ

Зерттеудің мақсаты – Қазақстанның ірі қалаларының əлеуметтік-экономикалық дамуының қазіргі жай-күйіне талдау жүргізу, проблемаларды анықтау жəне оларды дамыту жөнінде ұсыныстар əзірлеу.

Əдіснамасы. Жұмыс барысында статистикалық жəне салыстырмалы экономикалық талдау, төсеу жəне жүйелеу əдістері қолданылды. Ірі қалаларды дамытудың күшті жəне əлсіз жақтарын, қауіптері мен артықшылықтарын анықтау үшін SWOT-талдау жүргізілді. Логикалық əдістің көмегімен Қазақстанның ірі қалаларын дамытудың əлеуетті бағыттары анықталды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Зерттеу барысында ірі қалалардың əлеуметтік-экономикалық дамуына талдау жасалды, олардың дамуының күшті жəне əлсіз жақтары анықталды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының ірі қалаларының даму қаупі мен мүмкіндіктері анықталды. Жүргізілген талдау негізінде ірі қалаларды дамыту бағыттары ұсынылды.

Зерттеу нəтижелері. Ірі қалалардың əлеуметтік-экономикалық дамуын талдау барысында барлық ірі қалаларда оның дамуын анықтайтын белгілі бір фактор бар екендігі анықталды. Мысалы, Ақтау жəне Атырау қалаларында халықтың жоғары табысы тіркеледі, өйткені қалалар көмірсутек шикізатын өндіруге жəне қайта өңдеуге мамандандырылады. Ірі қалалардың дамуын тежейтін проблемалардың қатарына жұмыссыздар санының жоғары өсуі, тұрғын үй қорының жетіспеуі, коммуналдық желілердің тозуы, əлеуметтік қолдауға мұқтаж азаматтар санының ұлғаюы жəне атмосфераның ластануының жоғары деңгейі жатады. Қазақстан Республикасының ірі қалаларын дамыту бағыттары ұсынылды.

1. Кафидов В. Современные методологические подходы к стратегическому управлению и развитию городов различных типов. – М.: Litres, 2021. – 260 c.

2. Ерзнкян Б. А., Фонтана К. А. Циркулярная экономика и устойчивое развитие городов // Региональные проблемы преобразования экономики. – 2021. – № 7(129). – С. 7-22.

3. Антипина Ю. В. Сравнительный анализ экономических особенностей развития крупных городских агломераций Сибири в условиях пандемии // Возможности развития социально-экономического пространства сибирского макрорегиона в условиях глобальной нестабильности. Материалы Научных чтений памяти сибирских географов (Иркутск, 31 мая – 2 июня 2021 г.) – Иркутск, 2021. – С. 36-39.

4. Pchelintsev O. S. Problems of the Development of Large Cities // Soviet Review. – 1966. – № 7(4). – P. 15-24.

5. Gong-hao C. On development of large cities in China // Chinese Geographical Science. – 1995. – № 5. – P. 1-10.

6. Szmytkie R. The cyclical nature of the territorial development of large cities: a case study of Wrocław (Poland) // Journal of Urban History. – 2019. – № 47. – Р. 771-793.

7. Вавилонская М. А. Концепция интеллектуализации крупных городов // Градостроительство и архитектура. – 2022. – № 12(1). – С. 11–17. – DOI: 10.17673/Vestnik.2022.01.2.

8. Богомолова И. В., Машенцова Л. С. Методика оценки факторов, обеспечивающих устойчивое развитие крупных городов // Российское предпринимательство. – 2015. – № 16. – С. 2509-2520. – DOI: 10.18334/rp.16.16.609.

9. Березин А. О. Развитие инженерно-энергетической инфраструктуры крупного города: концепция издержек жизненного цикла // Вестник гражданских инженеров. – 2021. – № 1. – С. 188-193.

10. Anfilofev B. A., Privalov S. A., Kholopov Y. A. Opportunities for development of elevated electric transport in a large city // Nexo Revista Científica. – 2021. – № 36(06). – Р. 1689-1696.

11. Якимов М. Концепция транспортного планирования и организации движения в крупных городах. – М.: Litres, 2022. – 176 c.

12. Bieszk-Stolorz B., Dmytrów K. Marketplace Trade in large cities in Poland // Land. – 2021. – № 10(9). –Article 933. – DOI: 10.3390/land10090933.

13. Моноқалаларды дамытудың 2012-2020 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 мамырдағы № 683 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 28 маусымдағы № 728 қаулысымен [Электронный ресурс] // Əділет [web-сайт]. – 2012. – URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1200000683 (Дата обращения: 20.06.2022).

14. Демографическая статитистика [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики [webсайт]. – 2022. – URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/social-statistics/demography/ (Дата обращения: 20.06.2022).

15. Бюро национальной статистики, социально-экономическое развитие городов за 2015-2019 гг. [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики [web-сайт]. – 2022. – URL: https://stat.gov.kz/official/industry (Дата обращения: 20.06.2022).

16. Нурланова Н. К. Города как точки роста экономического пространства Казахстана: тенденции и перспективы развития // Проблемы развития территории. – 2016. – № 5(85). – С. 201-216.

17. Кошербаева А. Анализ развития городов Казахстана в свете управляемой урбанизации // Экономика и статистика. Регионы Казахстана: итоги и перспективы развития. – 2018. – № 4. – С. 134-140.

18. Яшков И. А. Экологическая трансформация депрессивных городов Казахстана на рубеже XXXXI веков // Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. – 2016. – № 12-3. – С. 36-45.

19. Шатманов О. Т., Сабралиев Н. С., Агабекова Д. А., Базарбекова М. Сокращение выбросов парниковых газов от автомобильного транспорта в городах Казахстана // Вестник КГУСТА. – 2018. – № 4. – С. 5-12.