ФИСКАЛДЫҚ ОРТАЛЫҚСЫЗДАНДЫРУ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТӨРТІНШІ ДЕҢГЕЙДЕГІ БЮДЖЕТТІ БАСҚАРУ ТЕТІГІ РЕТІНДЕ

Зерттеудің мақсаты – төртінші деңгейдегі бюджетті басқару механизмі ретінде фискалдық орталықсыздандырудың рөлі мен маңыздылығын, негізгі проблемаларын анықтау. Фискалдық орталықсыздандыру көмегімен дербес бюджеттің салық салынатын базасын арттырудың мүмкін тетіктерін айқындау.
Зерттеу әдіснамасы. Жалпы зерттеу үшін теориялық зерттеу әдістері, талдау және синтез, жүйелік тәсіл қолданылды. Қазақстанда дербес бюджет кірістеріне талдау жүргізу үшін сапалы және сандық зерттеу әдістерін пайдалана отырып, экономикалық талдау (көлденең және тік талдау) пайдаланылды.
Зерттеу бірегейлігі / құндылығы. Фискалдық орталықсыздандыруды төртінші деңгейлі бюджетті басқару тетігі ретінде талдау, 2019-2021 жылдардағы Қазақстандағы төртінші деңгейдегі бюджет кірістеріне талдау жүргізілді, мемлекеттік және жергілікті басқару органдарына жүктелген басымдықтар, құзыреттер мен жауапкершіліктер қаралады. Орталықсыздандыру бойынша реформалаудың негізгі бағыттары және төртінші деңгейдегі бюджетті басқарудың тиімділігін арттыру жөніндегі ұсынымдар анықталды.
Зерттеу нәтижелері. Осы көпқырлы үрдісті жүзеге асыру нәтижелеріне негізделген нақты тұжырымдар ұсынылады. Биліктің кез-келген деңгейінің тиімді жұмыс істеуінің негізгі шарттары: есеп беру, ашықтық және бақылау; нақты анықталған өкілеттіктер мен функцияларға ие болу; тұрақты кіріс көздері бар жеке бюджеттің болуы; меншікке ие болу.

1. Послание Президента народу 1 сентября 2022 года «Справедливое государство. Единая нация. Благополучное общество» [Электронды ресурс] // Официальный сайт президента Республики Казахстан [web-сайт]. – 2022. – URL: https://www.akorda.kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomartatokaeva-narodu-kazahstana-181130 (Қарау уақыты: 11.11.2022).

2. Конституция Республики Казахстан от 30 августа 1995 года с изменениями и дополнениями [Электронды ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 1995. – URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/K950001000 (Қарау уақыты: 11.11.2022).

3. Mentor I. Decentralization and the Increased autonomy in Local Governments // Procedia - Social and Behavioral Sciences. – 2014. – № 109(2014). – P. 459-463

4. Busygina I., et al. To decentralize or to continue on the centralization track: The cases of authoritarian regimes in Russia and Kazakhstan // Journal of Eurasian Studies. – 2018. – № 9(2018). – P. 61-71.

5. Yushkov A. Fiscal decentralization and regional economic growth: Theory, empirics, and the Russian experience // Russian Journal of Economics. – 2015. – № 1. – P. 404-418.

6. Akilli H., Akilli H. S. Decentralization and recentralization of local governments in Turkey // Procedia - Social and Behavioral Sciences. – 2014. – № 140. – P. 682-686.

7. Basurto M. P., Dupas P., Robinson J. Decentralization and efficiency of subsidy targeting: Evidence from chiefs in rural Malawi // Journal of Public Economics. – 2020. – № 185. – Artcile 104047.

8. Tang W. Decentralization and development of small cites: Evidence from county-to-city upgrading in China // China Economic Quarterly International. – 2021. – № 1. – P. 191-207.

9. Marin R. The local political elites in East-Central Europe: Between the legacy of the past and the decentralization of the present // Procedia - Social and Behavioral Sciences. – 2015. – № 183. – P. 30-39.

10. Alexeev M., Mamedov A. Factors determining intra-regional fiscal decentralization in Russia and the US // Russian Journal of Economics. – 2017. – № 3. – P. 425-444.

11. Lopez N. R., et al. Evolution and latest trends of local government efficiency: Worldwide research (1928e2019) // Journal of Cleaner Production. – 2020. – № 261. – Article 121276.

12. Chen Z., He Z., Liu C. The financing of local government in China: Stimulus loan wanes and shadow banking waxes // Journal of Financial Economics. – 2020. – № 137. – P. 42-71.

13. Reesea L. A., Li X., Remer K. Local government structure: Maybe it doesn't really matter? // Cities. – 2020. – № 96. – Article 102419.

14. Aaberge R., Eika L., Langørgen A., et. al. Local governments, in-kind transfers, and economic inequality // Journal of Public Economics. – 2019. – № 180. – Article 103966.

15. Narbón-Perpiñá I., Arribasb I., Balaguer-Collc M. T., Tortosa-Ausinad E. Explaining local governments' cost efficiency: Controllable and uncontrollable factors // Cities. – 2020. – № 100. – Artilce 102665.

16. Pittaway J. J., Montazemi A. R. Know-how to lead digital transformation: The case of local governments // Government Information Quarterly. – 2020. – № 37. – Article 101474.

17. Ahrens T., Ferry L. Institutional entrepreneurship, practice memory, and cultural memory: Choice and creativity in the pursuit of endogenous change of local authority budgeting // Management Accounting Research. – 2018. – № 38. – P. 12-21.

18. Sperling K., Arler F. Local government innovation in the energy sector: A study of key actors’ strategies and arguments // Renewable and Sustainable Energy Reviews. – 2020. – № 126. – Article 109837.

19. Документы [Электронды ресурс] // Сайт Министерства национальной экономики РК [web-сайт]. – б.д. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/economy (Қарау уақыты:15.11.2022).

20. Picchio M., Santolini R. Fiscal rules and budget forecast errors of Italian municipalities // European Journal of Political Economy. – 2020. – № 64. – Article 101921.