ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫНЫҢ ТРАНСФОРМАЦИЯСЫН ТАЛДАУ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі қазақстандықтардың экономикалық мінез-құлқының өзгеру үрдістерін талдау қажеттілігімен анықталған. Қазіргі өмір сүру жағдайларының жүріп жатқан геосаяси, экономикалық, табиғи катаклизмдерге тәуелділігінің жоғары деңгейі адамдардың төтенше жағдайларға белгілі бір психологиялық және қаржылық дайындығын, туындайтын мәселелерді шешудегі тәуелсіздікті арттыру, масылдық мінез-құлықтан ауытқу, мінез-құлықтың ысырапшылдық сипатынан неғұрлым ұтымды және үнемді мінез-құлыққа көшу бағытында қоғам санасының өзгеруін қажет етеді.
Зерттеудіңң мақсаты – халықтың өмір сүру деңгейінің көрсеткіштерін, шағын кәсіпкерлікті дамыту бағыттарын және Global Entrepreneurship Monitor (GEM) сараптамалық бағаларын талдау негізінде қазақстандық қоғамның экономикалық санасы мен мінез-құлқының даму үрдістерін түсіндіру.
Мақсатты іске асыру зерттеудің негізгі міндеттерін айқындады: халықтың қазіргі заманғы экономикалық және саяси сын-тегеуріндерге тұрақтылығын арттыратын ұтымды экономикалық мінезқұлықты қалыптастырудың теориялық аспектілерін қарастыру; қазақстандықтардың экономикалық мінез-құлқының даму үрдістерін сипаттайтын халықтың өмір сүру деңгейінің, шағын кәсіпкерлікті дамытудың негізгі статистикалық көрсеткіштерін нақтылау және сипаттау; адамдардың кәсіпкерлікке қарым-қатынасы сипатындағы өзгерістерді дербес қызмет тәсілі ретінде анықтау және тұрақты табыс.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізі әлеуметтік процестерді тану әдіснамасының бағыты ретінде құрылымдық-функционалдық, жүйелік және кешенді тәсілдер болып табылады. Жұмыста көп өлшемді статистикалық талдау әдісі, визуализация әдістері қолданылды. Бастапқы статистикалық ақпарат Excel бағдарламасында өңделді.
Зерттеудің бірегейлігі статистикалық деректер мен сараптамалық бағалаулардың талдауы негізінде қазақстандық қоғамның экономикалық мінез-құлқының дамуына түсініктеме берілгендігінде.
Зерттеу нәтижелері – 2010-2020 жылдардағы қазақстандықтардың нақты өмір сүру деңгейін, олардың жинақтарды қалыптастыру мүмкіндіктерін, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға қатынасын талдау қазақстандықтардың санасының өзгеру үрдістерін және экономикалық мінез-құлқының дамуын анықтауға мүмкіндік берді.

1. Pavlidis P. Social consciousness, education and transformative activity // Journal for Critical Education Policy Studies. – 2015. – № 13(2). – P. 1-37.

2. Putnam R. D. The City Reader 6th Edition. – London: Routledge, 2015. – 800 p. – DOI: 10.4324/9781315748504.

3. Bernburg J. G., Thorlindsson T., Sigfusdottir I. D. Relative Deprivation and Adolescent Outcomes in Iceland: A Multilevel Test // Social Forces. – 2009. – № 87(3). – P. 1223-1250. – DOI: 10.1353/sof.0.0177.

4. Plenty S. Too much or too little? A short-term longitudinal study of youth's own economic resources and risk behavior // Journal of Adolescence. – 2018. – № 66. – Р. 21-30. – DOI: 10.1016/j.adolescence.2018.04.005.

5. Razen M., Huber J., Hueber L., Kirchler M., Stefan M. Financial literacy, economic preferences, and adolescents’ field behavior // Finance Research Letters. – 2021. – № 40. – Article 101728. – DOI: 10.1016/j.frl.2020.101728.

6. Varlamova J., Larionova N. The Trends of Household Economic Behavior in International Comparison // Procedia Economics and Finance. – 2013. – № 5. – Р. 737-746.

7. Mokdad A. H., et al. Global burden of diseases, injuries, and risk factors for young people's health during 1990-2013: A systematic analysis for the global burden of disease study 2013 // The Lancet. – 2016. – № 387(10036). – Р. 2383-2401. – DOI: 10.1016/S0140-6736(16)00648-6.

8. Beaglehole R., et al. Priority actions for the non-communicable disease crisis // Lancet. – 2011. – № 377. – Р. 1438-1447. – DOI: 10.1016/S0140-6736(11)60393-0.

9. Fisher M. B., Roth R.M. Structure: An Essential Framework for Research // The Personnel and Guidance Journal. – 1961. – № 39(8). – Р. 639-644. – DOI: 10.1002/j.2164-4918.1961.tb02030.x.

10. Белехова Г. В. Индикаторы сберегательной активности населения (на примере Вологодской области // Проблемы и перспективы экономики и управления: материалы II Междунар. науч. конф., Санкт-Петербург. – 2013. — С. 119-122.

11. Крюкова Ю. В., Сорина Г. В. Социальные нормы в обществе как неотъемлемый фактор формирования и оценки репутации индивида // Профессиональное образование в современном мире. – 2018. – № 8( 3). – С. 2113-2119. – DOI: 10.15372/PEMW20180320.

12. Гаврилюк А. Г. Влияние социокультурных факторов на предпринимательскую активность // Российское предпринимательство. – 2018. –№ 12. – С. 3913-3924. – DOI: 10.18334/rp.19.12.39681.

13. Сабден О. С., Токсанова А. Н. Управление малым предпринимательством: вопросы теории и практики. – Астана: Елорда, 2001. – 307 с.

14. Тулепов А. Малый и средний бизнес как основа среднего класса в Казахстане: монография. – Алматы: Экономика, 2020. – 194 с.

15. Кайгородцев А., Бордияну И. В., Мадиярова Э. С. Перспективные направления развития малого и среднего бизнеса в Республике Казахстан // Вестник КазУЭФиМТ. – 2020. – №3. – С. 16-24.

16. Gereffi G., Lee J. Economic and Social Upgrading in Global Value Chains and Industrial Clusters: Why Governance Matters // Journal of Business Ethics. – 2016. – № 133(1). – Р. 25-38. – DOI: 10.1007/s10551-014-2373-7.

17. Battilana J., Casciaro, T. Change Agents, Networks, and Institutions: A Contingency Theory of Organizational Change // Academy of Management Journal. – 2012. – № 55. – Р. 381-398. – DOI: 10.5465/amj.2009.0891

18. Ribeiro-Soriano D. Small business and entrepreneurship: their role in economic and social development // Entrepreneurship & Regional Development. – 2017. – № 29(1-2). – Р. 1-3. – DOI: 10.1080/08985626.2016.1255438.

19. Stel A., Carree M., Thurik R. The Effect of Entrepreneurial Activity on National Economic Growth // Small Business Economics. – 2005. – № 24(3). – Р. 311-321. – DOI: 10.1007/s11187-005-1996-6.

20. GEM Global Reports 2014 [Электронный ресурс] // «Глобальный мониторинг предпринимательства» (Global Entrepreneurship Monitor) [web-портал]. – URL: https://www.gemconsortium.org/report/gem-2014-global-report (Дата обращения: 12.05.2022).

21. Индексы цен и тарифов на потребительские услуги [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-портал]. – URL: https://www.stat.gov.kz/official/industry/26/statistic/8 (Дата обращения: 25.07.2022).

22. Harvey R. Comparison of household saving ratios: Euro area/United States/Japan [Электронный ресурс] // Statistics Brief. OECD. – 2004. – № 8. – URL: http://www.oecd.org/std/na/32023442.pdf (Дата обращения: 30.07.2022).

23. Григорьев Л. М., Макарова Е. А. Норма накопления и экономический рост: сдвиги после Великой рецессии // Munich Personal RePEc Archive. No. 102524. – 2020. – 25 p.

24. Уровень жизни населения в Казахстане: статистический сборник [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-портал]. – URL: https://stat.gov.kz/official/industry/64/publication (Дата обращения: 25.07.2022).

25. Lusardi A., Olivia S. M. The Economic Importance of Financial Literacy: Theory and Evidence // Journal of Economic Literature. – 2014. – № 52(1). – Р. 5-44. – DOI: 10.1257/jel.52.1.5.

26. Сколько казахстанцев умеют обращаться с деньгами. – [Электронный ресурс] // Журнал Forbes Kazakhstan [web-портал]. – 2020. – URL: https://forbes.kz/finances/finance/skolko_kazahstantsev_umeyut_obraschatsya_s_dengami?ysclid=l64mw0a857682153604 (Дата обращения: 28.07.2022).

27. Почему важно развивать финансовую грамотность с детства. Интервью с председателем правления КСЖ Freedom Life Азаматом Ердесовым – [Электронный ресурс] // Газета Курсив [web-портал]. – 2022. – URL: https://kz.kursiv.media/2022-06-17/pochemu-vazhno-razvivat-finansovuju-gramotnost-s-detstva/?ysclid=l64mwb9ziw224689932 (Дата обращения: 27.07.2022).

28. Количество активных субъектов малого и среднего предпринимательства [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-портал]. – URL: https://stat.gov.kz/official/industry/139/statistic/7 (Дата обращения: 26.07.2022).

29. GEM Global Reports 2015, 2016, 2020, 2021 [Электронный ресурс] // «Глобальный мониторинг предпринимательства» (Global Entrepreneurship Monitor) [ web-портал]. – n.d. – URL: https://www.gemconsortium.org/report/gem (Дата обращения: 12.05.2022).

30. Hryniewicz K. Motivation and Action Control in a Saving Lifestyle // WSB Journal of Business and Finance. – 2019. – № 53(1). – Р. 144-160. – DOI: 10.2478/WSBJBF-2019-0014.