ҚАЗАҚСТАН ӨНЕРКӘСІП САЛАЛАРЫНЫҢ ШОҒЫРЛАНУЫ

Өндірістің шоғырлануы экономика салаларын монополиялаумен, әртараптандырумен тығыз байланысты және тұтастай алғанда өндірістің тиімділігі мен ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігіне әсер етеді. Қазақстан жағдайында өнеркәсіп салаларының шоғырлануының өсуі өндіруші салалар есебінен жүреді, сондықтан экологиялық ахуалды да нашарлатады.
Зерттеу мақсаты. Бұл мақалада біз шоғырланудың өзгеру тенденцияларын анықтау, өнеркәсіптегі басым салаларды, олардың өндіріс құрылымына және өнеркәсіп шоғырлануына әсерін, сондай-ақ осы салалардың арқасында елдің инновациялық дамуы үшін алғышарттар жасалып жатқанын анықтау үшін өнеркәсіп салаларының немесе Қазақстан экономикасының нақты секторы деп аталатын (1992-2021) шоғырлануын талдау мақсатын қойдық.
Әдіснамасы. Талдау барысында біз Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросының материалдары бойынша статистикалық көрсеткіштерді сандық және сапалық талдау, формальды логика әдістерін қолдандық.
Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Салалардың шоғырлануын есептеу үшін біз Герфиндаль-Хиршман нарықтарының шоғырлану индексін қолдандық. Шоғырланудың қандай да бір деңгейіне жатқызу критерийлері Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің бұйрығымен бекітілген тауар нарықтарындағы экономикалық шоғырлануды бағалау әдістемесіне сүйене отырып айқындалған. Содан кейін басым секторлар анықталды және осы салалардың үлесінің өзгеруінің өзара тәуелділігі және 30 жылдағы өнеркәсіптің шоғырлану индексінің өзгеруі көрсетілді (1992-2021).
Зерттеу нәтижелері өнеркәсіп концентрациясының 2011 жылға дейін жоғары концентрацияланған мәнге дейін өскенін, содан кейін төмендегенін көрсетті. Мұнай мен газ өндірумен байланысты сектор басым сала болды.

1. Челнокова О. Ю. Моделирование использования индекса Херфиндаля-Хиршмана при анализе степени концентрации фирм на отраслевом рынке // Профессиональная ориентация. - 2018. - № 2. - С. 54-58

2. Bajgar, M., Berlingieri, G., Calligaris, S., Criscuolo, C. and Timmis, J. (2019). Industry concentration in Europe and North America. OECD Productivity Working Papers. No. 18. OECD Publishing, Paris, 53 p., DOI: https://doi.org/10.1787/24139424.

3. Любященко С. Н., Мамонов В. И. Рыночная концентрация группирования предприятий и экономическая эффективность // Вестник НГУЭУ. - 213. - № 3. С. 92-106

4. Lanier Benkard, C., Yurukoglu, A. and Lee Zhang, A. (2021). Concentration in Product Markets. Working Paper 28745. National Bureau of Economic Research, 59 p.

5. Mulyaningsih T., Daly A. Сompetitive conditions in banking industry: an empirical analysis of the consolidation, competition and concentration in the Indonesia banking industry between 2001 and 2009 // Bulletin of Monetary Economics and Banking. – 2018. – № 14(2). – P. 141–175.

6. Bikker J. A., Haaf A. Competition, concentration and their relationship: An empirical analysis of the banking industry // Journal of Banking & Finance. – 2002. – № 26(11). – P. 2191-2214.

7. Bessen J. Industry Concentration and Information Technology // The Journal of Law and Economics. – 2020. – № 63(3). – P. 531–555. – DOI: 10.1086/708936.

8. Babina T., Fedyk A., He A., Hodson J. Artificial Intelligence, Firm Growth, and Industry Concentration. – 2020. – 100 p. – DOI: 10.2139/ssrn.3651052.

9. Пономарева Е. А., Ярошевич Н. Ю. Оценка уровня концентрации отраслей высокого технологичного уровня экономики России // Journal of Economy and Business. – 2020. – № 3-2(61). – С. 166-170.

10. Ахмет С. Развитие и защита конкуренции через контроль экономической концентрации: анализ опыта зарубежных стран // Экономика и статистика. – 2017. – № 4. – С. 49-57.

11. Растворцева С. Н., Терновский Д. С. Факторы концентрации экономической активности в регионах России // Экономические и социальные перемены: факты, тенденции, прогноз. – 2016. – № 2(44). – С. 153-170.

12. Основные социально-экономические показатели Республики Казахстан [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-сайт]. – 2022. – URL: https://www.stat.gov.kz/for_users/dynamic (Дата обращения: 28.10.2022).

13. Занятое население по основным видам экономической деятельности [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-сайт]. – 2022. – URL: https://stat.gov.kz/official/industry/25/statistic/7 (Дата обращения: 28.10.2022).

14. Об утверждении Методики оценки экономической концентрации на товарных рынках. Приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 14 декабря 2017 года № 416 [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2017. – URL: https: //adilet.zan.kz/rus/docs/V1700016161 (Дата обращения: 26.10.2022).

15. Объемы продукции (товаров, услуг) в действующих ценах по видам экономической деятельности [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-сайт]. – 2022. – URL: https://www.stat.gov.kz/official/industry/151/statistic/8 (Дата обращения: 25.10.2022).