Криптовалюта зағиптарды әлеуметтік қорғау тетігі ретінде: Қазақстан кейсі

Зерттеудің мақсаты – бұл жұмыстың негізгі мақсаты Қазақстандағы зағиптарды әлеуметтік қолдау жүйесін трансформациялау үшін блокчейн технологиясының әлеуетін және "әлеуметтік әмиян" тұжырымдамасын зерделеу болып табылады. Зерттеу алушылардың ашықтығын, тиімділігін және қаржылық дербестігін арттыратын модель жасауға бағытталған.

Зерттеу әдістемесі – әлеуметтік қамсыздандыру теориясын біріктіретін пәнаралық талдауды, блокчейнге негізделген технологиялық шешімдерді тұжырымдамалық модельдеуді (ақылды келісімшарттар, DID, DAO) және экономикалық талдауды қамтиды. Қазақстандағы әлеуметтік төлемдер мен нарықтық бағалар туралы жария деректерді пайдалана отырып, "әлеуметтік әмиянның" (Stotal=B+D+G) қаржы ағындарының моделі әзірленді және сандық расталды.

Зерттеудің өзіндік ерекшелігі / құндылығы – жұмыстың өзіндік ерекшелігі Қазақстан контекстіндегі зағиптарды әлеуметтік қорғаудың ерекше мәселелерін шешу үшін блокчейн технологиясын қолданудың алғашқы кешенді моделін әзірлеуден тұрады. Зерттеудің құндылығы пилоттық жобалар мен әлеуметтік саясатты реформалау үшін негіз бола алатын практикалық, инклюзивті құралды ("әлеуметтік әмиян") ұсынудан және оның өміршеңдігінің сандық негіздемесінен тұрады.

Зерттеу нәтижелері – нәтижелер ұсынылған блокчейн жүйесінің қаражатты бөлудің ашықтығы мен есептілігін түбегейлі арттыруға, бағдарламаланатын смарт-келісімшарттар арқылы мақсатсыз пайдалану тәуекелдерін жоюға және бенефициарларға бұрын-соңды болмаған қаржылық бақылау деңгейін қамтамасыз етуге қабілетті екенін көрсетеді. Сандық талдау қаржы ағындарының моделі іс жүзінде жүзеге асырылатындығын және мемлекеттік, жеке және мақсатты кірістерді тиімді басқара алатындығын растады. Жүйені пилоттық енгізудің жоғары орындылығы туралы қорытынды жасалды.

1. Nakamoto S. Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System [Electronic source] // bitcoin.org. – 2008. – URL: https://bitcoin.org/bitcoin.pdf (accessed: 02.09.2025).

2. Buterin V. A Next-Generation Smart Contract and Decentralized Application Platform: Ethereum White Paper[Electronic source] // ethereum.org. – 2014. – URL: https://ethereum.org/en/whitepaper/ (accessed: 02.09.2025).

3. World Bank. Disability Inclusion and Accountability Framework [Electronic source] // World Bank. – 2021. – URL: https://www.worldbank.org/en/topic/disability/publication/disability-inclusion-andaccountability-framework (accessed: 02.09.2025).

4. United Nations. Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD) [Electronic source] // UN.org. – 2006. – URL: https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-ofpersons-with-disabilities.html(accessed: 02.09.2025).

5. De Filippi P., Wright A. Blockchain and the Law: The Rule of Code. – Cambridge: Harvard University Press, 2018. – 320 p.

6. Kazakh Ministry of Labor and Social Protection. National Strategy for Social Inclusion of Persons with Disabilities [Electronic source] // gov.kz. – 2023. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/enbek/documents (accessed: 02.09.2025).

7. GIZ. Blockchain for Development: Use Cases and Opportunities [Electronic source] // GIZ. – 2020. – URL: https://www.giz.de/en/worldwide/103138.html (accessed: 02.09.2025).

8. Open Society Foundations. Decentralized Identities and Inclusion: A Global Overview [Electronic source] // opensocietyfoundations.org. – 2022. – URL: https://www.opensocietyfoundations.org/publications/decentralized-identities-and-inclusion (accessed: 02.09.2025).

9. UNICEF. Using Blockchain to Strengthen Social Protection [Electronic source] // UNICEF. – 2019. – URL: https://www.unicef.org/innovation/stories/using-blockchain-strengthen-social-protection (accessed: 02.09.2025).

10. Buterin V. Soulbound Tokens: Identity and Community in Web3 [Electronic source] // vitalik.ca. – 2022. – URL: https://vitalik.ca/general/2022/01/26/soulbound.html (accessed: 02.09.2025).

11. World Bank. Digital Financial Inclusion: Blockchain for Social Impact [Electronic source] // www.worldbank.org. – 2022. – URL: https://www.worldbank.org/en/publication/digital-financial-inclusionblockchain-social-impact (accessed: 02.09.2025).

12. Deloitte. Blockchain: Opportunities for Social Impact [Electronic source] // Deloitte Insights. – 2021. – URL: https://www2.deloitte.com/us/en/insights/topics/financial-services/blockchain-opportunities-for-socialimpact.html (accessed: 02.09.2025).

13. Atzori M. Blockchain Technology and Decentralized Governance: Is the State Still Necessary? // Journal of Governance and Regulation. – 2017. – Vol. 6, Iss. 2. – P. 45-62.

14. Tapscott D., Tapscott A. Blockchain Revolution. – New York: Penguin, 2016. – 368 p.

15. National Bank of Kazakhstan. Fintech Development Report [Electronic source] // nationalbank.kz. – 2023. – URL: https://www.nationalbank.kz/en/news/fintech/rubrics/2539 (accessed: 02.09.2025).

16. UNDP Kazakhstan. Digital Inclusion for Persons with Disabilities [Electronic source] // www.undp.org/kazakhstan. – 2022. – URL: https://www.undp.org/kazakhstan/publications/digital-inclusion-personsdisabilities (accessed: 02.09.2025).

17. European Commission. Blockchain and the Future of Social Services [Electronic source] // ec.europa. eu. – 2021. – URL: https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/b4e6a88e-5b87-11ec-91ac-01aa75ed71a1 (accessed: 02.09.2025).

18. Kazakhstan Society of the Blind. KSB Annual Report 2023: Internal Documentation. – Almaty, 2023. – 45 p.

19. W3C. Decentralized Identifiers (DIDs) v1.0: Core Architecture [Electronic source] // www.w3.org. – 2022. – URL: https://www.w3.org/TR/did-core/ (accessed: 02.09.2025).