Логистикалық процесстерді тәуекел жағдайында модельдеу: жүйелік тәсіл және даму ерекшеліктері

Тәуекел тұрақсыз нарықтық жағдайда жұмыс істейтін кез келген ұйымның ажырамас элементі болып табылады. Қазіргі үрдістер логистикалық процестерді сипаттайтын болжамдық модельдерде қолданылатын деректердің көлемі мен түрлерін арттырып, тәуекелдерді, тәжірибені және даму ерекшеліктерін зерделеудің өзектілігін күшейтеді.

Зерттеудің мақсаты – тәуекел жағдайында логистикалық процестерді модельдеуді талдау. Экономикадағы өзгерістер шетелден тауар жеткізу үшін жеткізу тізбектерін қайта құруды талап етіп, көптеген кәсіпорындарды жаңа жеткізушілер іздеуге мәжбүрледі. Мұндай қайта құрылым логистикалық тәуекелдердің өсуіне әкеліп, оларды уақтылы және кешенді талдаудың өзектілігін арттыра түседі.

Зерттеу әдістемесі. Зерттеудің әдіснамалық негізі ретінде динамика қатарларын талдау әдісі және теориялық жалпылау әдісі сияқты ғылыми таным әдістері қолданылды. Қазақстандық ғалымдардың жеткізу тізбегін басқару саласындағы зерттеулерінде тәуекел жағдайында логистикалық процесті модельдеуге қатысты тәсілдер талданып, теориялық тұрғыдан жалпыланды. Логистикалық тәуекелдерді модельдеудің шектеулілігі негізделіп, ғылыми ізденістердің негізгі бағыттары анықталды.

Зерттеудің түпнұсқалығы (құндылығы) логистикалық тәуекелдерді бағалаудың негізгі сапалық және сандық әдістерін сипаттау мен олардың қолдану ерекшеліктерін көрсетуде көрініс табады.

Зерттеу нәтижелері. Сипаттамалар негізінде логистикалық процестердің идеалды моделіне қойылатын талаптар әзірленіп, қолданыстағы тәсілдердің артықшылықтарын біріктіретін және кемшіліктерін жоятын кешенді құрылым ұсынылды. Модельдің бірегейлігі тәуекел факторларын интеграциялап, жүйенің тұрақтылығы мен бейімделгіштігін сандық бағалау мүмкіндігінде көрінеді. Ғылыми жаңалығы – жаңа әдіснамалық байланыстар арқылы параметрлерді толықтыру нәтижесінде логистикалық тізбектерді белгісіздік жағдайында дәлірек болжау мүмкіндігі. Практикалық құндылығы – өндірістік және көлік-логистикалық жүйелерде тәуекел аймақтарын анықтап, ресурстарды оңтайландыру мен шығындарды азайтуға мүмкіндік беруі. Түпкі мақсаты – логистикалық процестердің сенімді және тәуекелге төзімді жұмысын қамтамасыз ететін әмбебап инновациялық модель қалыптастыру.

1. Всемирный банк. Доклад об экономике Казахстана – Весна 2023: полугодовой обзор: Восстановление экономики в сложный период / Всемирный банк. – 25 апреля 2023. – Режим доступа: https://www.vsemirnyjbank.org/ru/country/kazakhstan/publication/economic-update-spring-2023

2. Waters, D. (Ed.). Global Logistics: New Directions in Supply Chain Management. 5th ed. London: Kogan Page, 2014. 592 p.

3. Ghadge, A., Kara, M. E., Moradlou, H. Big data analytics in supply chain risk management // Computers & Operations Research. – 2019. – Vol. 98. – P. 301–313. – DOI: 10.1016/j.cor.2017.09.017

4. Tubis, A. A. The New Paradigm of Risk in Internal Transport Supporting Logistics 4.0 System. – Cham: Springer, 2024. – XI, 239 p. (Lecture Notes in Intelligent Transportation and Infrastructure). – ISBN 978-3-031-64919-6.

5. Правительство РК. Постановление от 31 декабря 2019 года № 1055 «Об утверждении Государственной программы инфраструктурного развития „Нұрлы жол“ на 2020–2025 годы. Утратил силу постановлением Правительства РК от 30 декабря 2022 года № 1116». – режим доступа: https://www.gov.kz/memleket/entities/transport/projects/details/722?lang=ru

6. Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі. 2020 – 2024 жылдарға арналған даму жоспары. – режим доступа: https://www.gov.kz/memleket/entities/transport/documents/details/350848?lang=ru

7. Fitch Solutions. Kazakhstan Logistics Risk Report, Q3 2021: Индекс логистических рисков. – 2021. – Отчёт агентства Fitch Solutions. – В рейтинге «Индекс логистических рисков» транспортная сеть Казахстана занимает 121-е место из 201 страны.

8. KPMG в Казахстане и Центральной Азии. Стратегическое значение риск-менеджмента // Управление рисками как основной инструмент борьбы с неопределённостью. – 2014. – С. 7. – Режим доступа: https://assets.kpmg.com/content/dam/kpmg/pdf/2016/06/kz-research-S.Zhumashev_final.pdf

9. Uskelenova A., Filimonova Y., Zhanbyrbayeva S., Zhakypbek L., Dossymova O. Stages and Features of the Implementation of Public-Private Partnership in Kazakhstan // Public Policy and Administration. – 2022. – Vol. 21, No. 5. – P. 556–568. – DOI: 10.13165/VPA-22-21-5-03. – Режим доступа: https://ojs.mruni.eu/ojs/public-policy-and-administration/article/view/7371

10. Николайчук В. Е. Логистический менеджмент: Учебник / Николайчук В.Е., 2-е изд. – Москва: Дашков и К, 2017, 980 с.

11. Norbert Wiener. Cybernetics or Control and Communication in the Animal and the Machine. (Hermann & Cie Editeurs, Paris, The Technology Press, Cambridge, Mass., John Wiley & Sons Inc., New York, 1948)

12. Моргенштерн О. О точности экономико-статистических наблюдений. – М.: Статистика, 1968. – 293 с. (англ. On the accuracy of economic observations, 1950)

13. Knight F. From risk, uncertainty, and profit // The Economic Nature of the Firm: A Reader, Third Edition, 2012, страницы 52–57. – режим доступа: https://www.econlib.org/library/Knight/knRUP.html

14. Ахметкалиева С. К., Тышканбаева М. Б. Распределительная логистика: учебное пособие / Казахский национальный университет имени аль-Фараби; автор и составитель С. К. Ахметкалиева, М. Б. Тышканбаева. – Алматы: Қазақ университеті, 2017. – 223 с.: ил. – Библиогр.: с. 222–223. – ISBN 978- 601-04-2938-3. – Режим доступа: http://elib.kaznu.kz/order-book

15. Ахметқалиева С. Қ., Оразымбетова А. Ш. Тауар қозғалысының логистикасы: оқу құралы / ӘлФараби атын. ҚазҰУ. – Алматы: Қазақ университеті, 2020. – 155, [1] б. – Библиогр.: 154–155 б. – ISBN 978-601-04-4547-5. – Режим доступа: http://elib.kaznu.kz/order-book

16. Молдaбекова А., Бейферт А., Сабден О. Logistics Service Quality of Dry Ports Within Land-Based Transport Corridors: A Case Study “Khorgos Gateways” // Lecture Notes in Networks and Systems. – 2020. – Vol. 117. – P. 213-222. – Режим доступа: https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-44610-9_21

17. Raimbekov Z., Sładkowski A., Syzdykbayeva B., Azatbek T., Sharipbekova K. Improving the Efficiency of Transportation and Distribution of Goods in Modern Conditions // Modern Trends and Research in Intermodal Transportation: Monograph / A. Sładkowski (ed.) – Cham : Springer, 2022. – Vol. 400. – P. 197–276. – Режим доступа: https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-87120-8_4

18. Сигель Э. Просчитать будущее: Кто кликнет, купит, соврёт или умрёт - М.: Альпина Паблишер, 2014, 374 с.

19. Belov M., Shcherbatov I., Agibalov V., Dolgushev A., Ziazev S. Software Development for Building Simulation Models of Digital Twins of TPP Equipment in Diagnostic Systems. // Proceedings of the 2022 4th International Youth Conference on Radio Electronics, Electrical and Power Engineering, REEPE 2022, 2022. – режим доступа: https://www.researchgate.net/publication/363083763_Software_Development_for_Building_Simulation_Models_of_Digital_Twins_of_TPP_Equipment_in_Diagnostic_Systems

20. Ospanov M.M., Uskelenova A.T., Shadiyev K.K. Correlation calculation of forming the model energyefficient production. // Industrial Engineering and Management Systemsthis link is disabled, 2020, 19(1), страницы 59–69. – режим доступа: http://iemsjl.org/journal/article.php?code=70545&ckattempt=1

21. Бенке И.Ю., Ильчиева Г.Н. Японское искусство торговать – в практику Казахстана. – Алматы: Классика, 1999.- 340 с., с.184

22. Джеймс С.Джонс, Дональд Ф.Вуд, Даниел Л.Вордлоу, Поль Р. Мэрфи, Современная логистика. – М. СПБ.-Киев: Прогресс, 2002. – 807 с., с.108

23. Основы логистики: Учебное пособие / под ред. Л.Б. Миротина и В.И. Сергеева. – М.: Инфра-М, 2002, - 200 с., с.43

24. Ускеленова А. Т., Никифорова Н. «Regional development of Kazakhstan: Theoretical premises and reality» // Regional Science Policy & Practice. – 2022. – Vol. 16. – Article No., pp. (1)-(?) – Режим доступа: https://www.researchgate.net/publication/366328046_Regional_development_of_Kazakhstan_theoretical_premises_and_reality

25. Albekov A.U., Parkhomenko T.V., Polubotko A.A., Terziev V.K. New Trends in the Sustainable Development of Logistics Systems During the Impact of COVID-19. // Climate-smart Innovation: Social Entrepreneurship And Sustainable Development In The Environmental Economy, 2023, страницы 319–328. – режим доступа: https://www.researchgate.net/publication/372490882_Chapter_20_New_Trends_in_the_Sustainable_Development_of_Logistics_Systems_During_the_Impact_of_COVID-19

26. Bowersox D.J., Stank T.P., Daugherty P.J. Lean launch: Managing product introduction risk through response-based logistics. // Journal of Product Innovation Managementthis link is disabled, 1999, 16(6), страницы 557–568. – режим доступа: https://www.academia.edu/1578251/Lean_Launch_Managing_Product_Introduction_Risk_Through_Response_Based_Logistics

27. Вельможин А.В., Гудков В.А. Миротин Л.Б., Теория, организация и управление перевозками. – Волгоград: Политехник, 2001. – 425 с.

28. Об утверждении Концепции развития транспортно-логистического потенциала Республики Казахстан до 2030 года. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2022 года № 1116. – режим доступа: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2200001116

29. Руководство ЦАРЭС №1 по инженерному обеспечению безопасности дорожного движения «Аудит безопасности дорожного движения», март 2018 г. – режим доступа: https://www.adb.org/ru/publications/carec-road-safetyengineering-manual-1-road-safety-audit.

30. Годовой отчёт АО «Аграрная кредитная корпорация» за 2022 г. Приложение № 15 к протоколу заседания Правления АО "Национальный управляющий холдинг "Байтерек" № 30/23 от "15" августа 2023 г.