Қазақстанның астық саласының қазіргі жағдайы мен жұмыс істеу мәселелері

Зерттеу мақсаты Қазақстанның астық саласы дамуының қазіргі жай-күйіне талдау жүргізу, олардың өсуін тежейтін факторларды айқындау және осы салада жоғары нәтижелерге қол жеткізу жөніндегі ұсынымдарды негіздеу болып табылады.

Әдіснамасы. Осы зерттеудің әдіснамалық негізі Қазақстанның астық саласын дамыту проблемалары мен перспективаларын жан-жақты және объективті талдауды қамтамасыз ететін өзара толықтыратын ғылыми тәсілдер кешені болды. Жүйелік тәсілді таңдау қарастырылып отырған мәселенің көп қырлылығын ескеру қажеттілігіне байланысты, өйткені жүйенің жеке элементтерін елемеу тиімсіз шешімдерге әкелуі мүмкін. Салыстырмалы талдау саланы дамыту үшін нысаналы бағдарларды белгілеуге және мемлекеттік қолдаудың неғұрлым тиімді тетіктерін анықтауға мүмкіндік берді. Диалектикалық тәсілді қолдану саланың даму динамикасын ескеруге және болашақта мүмкін болатын өзгерістерді болжауға, сондай-ақ өзгермелі жағдайларға бейімделуге қабілетті икемді стратегияларды әзірлеуге мүмкіндік берді.

Зерттеу барысында келесі көздерден алынған ресми статистикалық деректер пайдаланылды: ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросы, ҚР Ұлттық Банкі, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі, ҚР Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті, Дүниежүзілік банк және т. б. жиналған деректерді өңдеу және талдау үшін Microsoft Excel, IBM SPSS Статистика сияқты құралдар пайдаланылды.

Зерттеудің уақыт шеңбері 2019 жылдан 2024 жылға дейінгі кезеңді қамтиды. Бұл кезеңді таңдау ресми дереккөздер ұсынатын толық және сенімді статистикалық мәліметтердің болуына байланысты. Соңғы тенденцияларды талдау қажеттілігі астық саласындағы қазіргі тенденцияларды, әлемдік астық нарығындағы өзгерістерді және ресейлік өндірушілер тарапынан бәсекелестіктің күшеюін көрсетуге мүмкіндік береді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Бұл зерттеу өзіндік ерекшелігі мен құндылығының жоғары дәрежесіне ие, өйткені ол Қазақстанның астық саласының проблемаларын шешуге, оның тұрақты дамуына және әлемдік нарықта бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал ететін кешенді және ғылыми негізделген тәсілді ұсынады.

Зерттеу нәтижелері. Бұл зерттеуде Қазақстан Республикасының астық саласының қазіргі жайкүйіне кешенді талдау жүргізілді, оның тұрақты дамуын тежейтін негізгі проблемалар анықталды және оларды еңсеру бойынша ғылыми негізделген ұсынымдар әзірленді. Төмен өнімділік, климаттық жағдайларға тәуелділік, суды тиімсіз пайдалану, қаржыландыру тапшылығы және импорттық астық тарапынан бәсекелестікті күшейту мәселелеріне ерекше назар аударылды.

Қазақстанның астық саласы Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін елеулі әлеуеті мен стратегиялық маңыздылығына қарамастан, әлемдік көшбасшылардан өнімділік бойынша елеулі артта қалумен және сыртқы факторларға жоғары осалдығымен сипатталады. Инновацияларды енгізуге, өндірісті жаңғыртуға және өткізу нарықтарын әртараптандыруға кедергі келтіретін жүйелік проблемаларды шешуге кешенді тәсілдің болмауы саланың әлеуетін ашуды тежейді және оның бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы Қазақстанның астық саласының орнықты дамуын айқындайтын факторларға кешенді талдау жүргізуден; нысаналы мемлекеттік қолдауға көшу қажеттілігін негіздеуден; экспорттық нарықтарды әртараптандыру және қазақстандық астықтың бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөніндегі шаралар жүйесін әзірлеуден; жауапкершілікті бөлуді қоса алғанда, астық саласын дамытудың ұзақ мерзімді стратегиялық мақсаттарын іске асыру үшін нақты іс-шараларды ұсынудан тұрады.

Зерттеу нәтижелері аграрлық саясатты әзірлеумен және іске асырумен айналысатын мемлекеттік органдар үшін, сондай-ақ өндіріс тиімділігін арттыруға, тәуекелдерді азайтуға және өз бизнесінің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге ұмтылатын ауыл шаруашылығы өндірушілері үшін жоғары практикалық маңызға ие.

1. Ибыжанова А.Д., Таршилова Л.С. Оценка факторов развития сельского хозяйства Казахстана // Вестник КазЭУ. – 2016. – № 6 (113). – С. 142-149.

2. Мизанбекова С.К., Калыкова Б.Б., Мизанбеков И.Т. Вопросы устойчивого развития зернопродуктового подкомплекса Казахстана // Проблемы агрорынка. – 2018. – № 2. – С. 139 -147.

3. Нукешева А.Ж., Айнаканова Б.А., Казкенова А.С. Аграрлық өндірісті әртараптандырудың өзекті мәселелері // Аграрлық нарық проблемалары. – 2018. – № 4. – Б. 43-49.

4. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2021 года № 960 «Об утверждении Концепции развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021- 2030 годы» [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2013. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2100000960#z556 (дата обращения: 05.03.2025).

5. Керимова У.К., Касенбаев Г.С. Ключевые проблемы развития агропромышленного комплекса в Казахстане и пути их решения // Вестник университета «Туран». – 2021. – № 4. – С. 85-92. – DOI:10.46914/1562-2959-2021-1-4-85-92.

6. Сыздыкбаева Н.Б., Турысбекова Р.К., Абдықалық С.Е., Бастаубаев А.К. Факторы и ключевые направления модернизации агропромышленного комплекса Казахстана // Экономика: стратегия и практика. – 2021. – Том 16. – № 2. – С. 116 -133. – DOI:10.51176/1997-9967-2021-2-116-133.

7. Smagulova Sh.A., Saiymova M.D., Mukhametzhanov A.S. Grain complex of Kazakhstan on the example of grain-growing regions // Problems of AgriMarket. – 2023. – № 3. – Р. 120-130. – DOI:10.46666/2023-3.2708-9991.12.

8. Статистика сельского, лесного, охотничьего и рыбного хозяйства [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-сайт]. – 2024. – URL: https://stat.gov.kz/ru/ (дата обращения: 12.03.2025).

9. Muhammedov A., Kultan J., Nurymbetova В. Development of the agroindustrial complex in Kazakhstan // Eurasian Journal of Economic and Business Studies. – 2021. – № 4 (62). – P. 37-51.

10. Джумабаева А.М., Ордабаева Г.К., Козубекова С.Ж. Қазақстан Республикасының астық шаруашылығы: жетілдіру үрдістері мен тетіктері // Аграрлық нарық проблемалары. – 2024. – №4. – Б. 112- 122. – DOI: 10.46666/2024-4.2708-9991.10.

11. Айдынов З.П., Даухарин Ж.К., Халиуллин Ж.Ж. Қазахстан Республикасының астық секторандағы өндідірістік процестерді модельдеу: жаңа шешімдер // Аграрлық нарық проблемалары. – 2023. – № 4. – Б. 102-111. – DOI:10.46666/2023-4.2708-9991.10.

12. Смағұлова Ш.А., Кожахметова Д.Ш., Жакупова С.Т. Қазақстанның астық нарығы: конъюнктураны талдау, бәскелестік артықшылықтары // Аграрлық нарық проблемалары. – 2022. – № 3. – Б. 98- 106. – DOI: 10.46666/2022-3.2708-9991.11.

13. Итоги года: в 2024 году в Казахстане получен рекордный урожай зерна [Электронный ресурс] // Казахстанский республиканский информационно-аналитический сельскохозяйственный журнал «Аграрный сектор» [web-сайт]. – 2024. – URL:https://agrosektor.kz/agriculture-news/itogi-goda-v-2024-goduv-kazahstane-poluchen-rekordnyj-urozhaj-zerna-26-7-mln-tonn.html (дата обращения: 11.03.2025).

14. Домарев И.Е., Бейсекова П.Д. Зерновая политика зарубежных стран // Проблемы агрорынка. – 2019. – № 2. – С. 153-160.

15. Мухаммедов А.У., Тасмаганбетов А.Б., Бакирбекова А.М. Қазақстандық бидай өндірісінің экспорттық әлеуетін дамыту // Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысының экономика сериясы. – 2020. – № 3. – Б. 37-45. – DOI: 10.32523/2079-620X-2020-3-37-45.

16. Информация о мелиоративном состоянии орошаемых земель [Электронный ресурс] // Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан [web-сайт]. – 2022. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/moa/documents/details/325503 (дата обращения: 14.03.2025).

17. Какую господдержку получит растениеводческая отрасль аграрного сектора Казахстана в следующую пятилетку? [Электронный ресурс] // Казахстанский республиканский информационно-аналитический сельскохозяйственный журнал «Аграрный сектор» [web-сайт]. – 2021. – URL: https://agrosektor.kz/agriculture-news/kakuyu-gospodderzhku-poluchit-rastenievodcheskaya-otrasl-agrarnogosektora-kazahstana-v-sleduyushhuyu-pyatiletku.html (дата обращения: 12.03.2025).

18. Бейсекова П.Д., Калиева Е.В., Кирбетова Ж.С., Беделбекова Т.Н. Перспективная оценка экспортного потенциала зерновой отрасли Казахстана // Вестник университета «Туран». – 2024. – № 4. – С. 22-34. – DOI: 10.46914/1562-2959-2024-1-4-22-34.

19. Смагулова Ш.А., Кожахметова Д.Ш., Исмуратова Г.С. Экспорт казахстанского зерна: основные направления и перспективы // Проблемы агрорынка. – 2023. – № 1. – С. 50-56. – DOI:10.46666/2023-1.2708-9991.05.

20. Прямой закуп зерна Продкорпорацией направлен на поддержку малых сельхозпредприятий [Электронный ресурс] // Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан [web-сайт]. – 2024. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/moa/press/news/details/885534?lang=ru (дата обращения: 18.03.2025).

21. АО «Национальная компания «Продовольственная контрактная корпорация» [Электронный ресурс] // Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан [web-сайт]. – 2025. – URL: https://fcc.kz/ru/o-korporaczii/obshhaya-informacziya/ (дата обращения: 20.03.2025).

22. «Вопросы развития зерновой отрасли Республики Казахстан» [Электронный ресурс] // Сенат Парламента РК Комитет по аграрным вопросам, природопользованию и развитию сельских территорий 05 июня 2024 года ОЮЛ «Зерновой союз Казахстана» [web-сайт]. – 2024. – URL: https://www.grainunion.kz/upload/files/6zjhidgz51c0kgkw4www.pdf (дата обращения: 22.03.2025).