Қазақстандағы мемлекеттік басқарудың трансформациясы: инклюзивтілік пен адамға бағдарлануды талдау

Қазақстандағы қазіргі мемлекеттік басқару реформалары инклюзивтілік пен адамға бағдарлану қағидаттарына бағытталғанымен, бұл ұғымдардың теориялық пайымдалуы мен практикалық іске асырылуы жеткілікті дәрежеде зерттелмеген және жүйеленбеген. Зерттеу мәселесі қазақстандық мемлекеттік басқарудағы инклюзивтілік пен адамға бағдарланудың арақатынасын жеткіліксіз теориялық пысықтау мен жүйелеуден және декларацияланатын қағидаттар мен оларды практикалық іске асыру арасындағы алшақтықтан тұрады. Мақала бұл олқылықты екі тәсілдің маңызды сипаттамаларын салыстыра отырып, олардың қазақстандық тәжірибедегі өзара іс-қимылын нақтылай отырып толтырады.

Зерттеудің мақсаты – инклюзивті және адамға бағдарлану тәсілдердің өзара байланысын анықтау, олардың қазақстандық тәжірибедегі жүзеге асырылуын бағалау және интеграциялауға арналған ұсыныстар әзірлеу.

Зерттеудің әдістемелік негізі ретінде қайталама дереккөздерді сапалық талдау, басқару модельдерін салыстырмалы талдау, қазақстандық тәжірибені зерделеу және авторлық тұжырымдамалық модельді әзірлеуді қамтиды.

Зерттеудің түпнұсқалығы (құндылығы) инклюзивтілік пен адамға бағдарлану тәсілдерінің арақатынасын ашуда, оларды қазақстандық тәжірибеге қолдануда, сондай-ақ инклюзивті мемлекеттік басқарудың авторлық моделін қалыптастыруда көрініс табады.

Зерттеу нәтижелері инклюзивті басқару қоғамның барлық топтарының кеңінен қатысуын көздейтінін, ал адамға бағдарлану тәсіл әрбір азаматтың қажеттіліктерін басым түрде ескеруге бағытталғанын көрсетеді. Бұл тәсілдер өзара бірін-бірі толықтырады. «e-Өтініш» жүйесі мен электрондық петициялар сияқты практикалық мысалдар цифрландырудың ашықтық, есептілік және азаматтардың қажеттіліктеріне бағдарлану қағидаттарын енгізудегі мүмкіндіктерін айқын көрсетеді.

1. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2024 года № 1143 «Об утверждении Концепции инклюзивной политики в Республике Казахстан на 2025 – 2030 годы» [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2024. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2400001143 (дата обращения: 01.08.2025).

2. Указ Президента Республики Казахстан от 26 февраля 2021 года № 522 «Об утверждении Концепции развития государственного управления в Республике Казахстан до 2030 года» [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2021. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/U2100000522 (дата обращения: 01.08.2025).

3. Building Trust to Reinforce Democracy: Main Findings from the 2021 OECD Survey on Drivers of Trust in Public Institutions [Electronic source] // Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) [website]. – 2022. URL: https://www.oecd.org/en/publications/building-trust-to-reinforcedemocracy_b407f99c-en.html (аccessed: 01.08.2025).

4. Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World [Electronic source] // United Nations Development Programme (UNDP) [website]. – 2022. URL: https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2021-22 (аccessed: 01.08.2025).

5. Goal 16, Sustainable Development Goals [Electronic source] // United Nations [website]. – 2015. URL: https://sdgs.un.org/goals/goal16 (аccessed: 01.08.2025).

6. GovTech: The New Frontier in Digital Government Transformation [Electronic source] // World Bank [website]. – 2020. URL: https://documents1.worldbank.org/curated/en/898571612344883836/pdf/GovTechThe-New-Frontier-in-Digital-Government-Transformation.pdf (аccessed: 01.08.2025).

7. E-Government Survey 2022: The Future of Digital Government [Electronic source] // United Nations Department of Economic and Social Affairs (UN DESA) [website]. – 2022. URL: https://desapublications.un.org/publications/un-e-government-survey-2022 (аccessed: 01.08.2025).

8. Hamliri, M., Youssef, S., & Errachidi, A. Les nouvelles dynamiques de gouvernance publique en quête d’un modèle plus inclusif et durable // International Journal of Digitalization and Applied Management. – 2025. – Т. 2. – №. 2. – С. 33-42. DOI: https://doi.org/10.23882/ijdam.25202.

9. Salm J. F., Menegasso M. E. Os modelos de administração pública como estratégias complementares para a coprodução do bem público // Revista de Ciências da Administração. – 2009. – Т. 11. – №. 25. – С. 97-120.

10. Ingram K., Nitsenko V. Comparative analysis of public management models //Scientific Bulletin of National Mining University. – 2021. – №. 4. DOI: https://doi.org/10.33271/nvngu/2021-4/122.

11. Ляликов А.А. Развитие теоретико-методологических подходов государственного управления: от «железной клетки» бюрократии до цифрового управления и клиентоцентричности // Управленческое консультирование. – 2023. – №. 11 (179). – С. 149-160. DOI: https://doi.org/10.22394/1726-1139-2023-11-149-160.

12. Ruczkowski, P. Two or three pillars of administrative sciences and the concept of inclusive administration // Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Prawnicza. Prawo. – 2019. – (27). - 150-162. DOI: https://doi.org/10.15584/znurprawo.2019.27.13.

13. van der Weert, G. Maatschappelijk relevante, inclusieve bestuurskunde: Intersectioneel feminisme inbestuurskundig onderzoek en publiek beleid // Bestuurskunde. – 2023. – 32(3). – 26-33. DOI: https://doi.org/10.5553/Bk/092733872023032003004 (in Dutch).

14. OECD Public Governance Scan of Kazakhstan: Toward a More Agile, Responsive and Effective Public Administration [Electronic source] // OECD Public Governance Reviews [website]. – 2025. URL: https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2025/05/oecd-public-governance-scan-ofkazakhstan_9fe50ba2/f8298798-en.pdf (аccessed: 01.08.2025).

15. Feldman, M.S. and Khademian, A. Inclusive Management: Building Relationships with the Public [Electronic source] // UC Irvine: Center for the Study of Democracy [website]. – 2004. URL: https://escholarship.org/uc/item/7rp1985z (аccessed: 01.08.2025).

16. Zhou, G. The challenges of public administration under inclusive models of governments: the case of Zimbabwe // International Journal of Social Science and Humanities. – 2013. – 3(12), – 154-164. URL: https://www.ijhssnet.com/journals/Vol_3_No_12_Special_Issue_June_2013/18.pdf дата обращения: 01.08.2025).

17. Licsandru, T., Meliou, E., Steccolini, I. and Chang, S. Citizens' Inclusion in Public Services: A Systematic Review of the Public Administration Literature and Reflection on Future Research Avenues // Public Administration Review. – 2025, Published online before print. DOI: https://doi.org/10.1111/padm.13049.

18. Junginger, S. Inquiring, Inventing and Integrating: Applying Human-Centered Design to the Challenges of Future Government // JeDEM-eJournal of eDemocracy and Open Government. – 2018). – 10(2), – 23-32. DOI: https://doi.org/10.29379/jedem.v10i2.520.

19. Kupriychuk, V., Ilyin, I., & Pinkevich, V. Theoretical approaches to the importance of humanization of government management in foreign and white literature // Economics. Management. Innovations. – 2025. – (1 (36)), – 48-61. DOI: https://doi.org/10.35433/ISSN2410-3748-2024-1(36)-3.

20. Nisar, A. Person-Centered Public Administration: An Ideal-Type Model of Citizen-Administrator Interactions [Electronic source] // SSRN Electronic Journal [website]. – 2021. URL: https://papers.ssrn.com/ sol3/papers.cfm?abstract_id=3886334 (аccessed: 01.08.2025).

21. Chen, X., & Xiao, J. Advantages and Disadvantages of New Public Management in Human Resources and Social Security //Academic Journal of Business & Management. - 2022. – 4(14). – 60-64. DOI: 10.25236/ AJBM.2022.041410.

22. Кодекс Республики Казахстан от 29 июня 2020 года № 350-VI «Административный процедурно-процессуальный кодекс Республики Казахстан» [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2020. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K2000000350 (дата обращения: 01.08.2025).

23. Приказ Министра культуры и информации Республики Казахстан от 6 декабря 2023 года № 490-НҚ «Об утверждении Правил регистрации и учета петиций» [Электронный ресурс] // Әділет [webсайт]. – 2023. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2300033734 (дата обращения: 01.08.2025).

24. Приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан от 4 января 2023 года № 4 «Об утверждении Правил регистрации, учета обращений, поступающих в государственные органы, органы местного самоуправления, юридические лица со стопроцентным участием государства, а также ведения информационной аналитической системы «Электронные обращения» [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2023. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2300031679#z6 (дата обращения: 01.08.2025).

25. Kazakhstan: Country profile 2003-2024. [Electronic source] // UN E-Government Knowledgebase[website]. – 2024. URL: https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Data/CountryInformation/id/87-Kazakhstan/dataYear/2024 (аccessed: 01.08.2025).

26. What does "inclusive governance" mean? Clarifying theory and practice [Electronic source] //OECD Development Policy Papers, No. 27, [website]. – 2020. URL: https://www.oecd.org/en/publications/whatdoes-inclusive-governance-mean_960f5a97-en.html (аccessed: 01.08.2025).

27. Policy Guidance: Enabling Inclusive Governance [Electronic source] //OECD Publishing [website]. – 2024. URL: https://www.oecd.org/en/publications/policy-guidance-enabling-inclusivegovernance_6d995bed-en.html (аccessed: 01.08.2025).

28. Transparent and Inclusive Stakeholder Participation through Public Councils in Kazakhstan (OECD Public Governance Review) [Electronic source] //OECD [website]. – 2020. URL: https://www.oecd.org/en/publications/transparent-and-inclusive-stakeholder-participation-through-public-councils-in-kazakhstan_d21f1e98-en.html (аccessed: 01.08.2025).