Еуразиялық экономикалық одақ елдерінде импорттық операциялар есебінің әдістемелік аспектілері

Зерттеудің мақсаты. Экономиканың құрылымдық және халықаралық деңгейде дамуы тұсында Қазақстан Республикасының экономикасында импорттық сауда операциялары ерекше орын алады. Соңғы кездері отандық ұйымдар мен компаниялар сыртқы сауда қызметтеріне жоғары деңгейде интеграциялану үрдісі байқалып отыр. Отандық өндіріс пен қызмет көрсету бизнесін қажетті шикізат ресурстарымен қамтамасыз ету алыс-жақын елдерден импорттау арқылы жүзеге асырылып отырғаны бәрімізге мәлім. Импорттық операцияларды жүзеге асыру және бухгалтерлік есеп пен салық есебінде дұрыс көрсету тәжірибесінің әлі де болса да дұрыс болмауына байланысты бизнес субъектілері импорттық операцияларды бухгалтерлік есепте жүргізуге байланысты белгілі бір қиындықтарға тап болып отырады.
Жалпы импорттық сауда операцияларының бухгалтерлік есебінің дұрыс ұйымдастырылған әдістемесі компанияның қаржылық нәтижесіін және есепті кезең ішіндегі болған операциялар мен олардың нәтижелерін сенімді, дұрыс және объективті көрсетуге бағытталуы тиіс.
Сонымен, зерттеудің мақсаты экономиканың күрделі әрі құбылмалы даму кезінде бухгалтерлік есеп тәжірибесінде өте күрделі және пікірталас тудыратын есеп объектілерінің бірі импорттық операцияларды есепке алу аспектілерін халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының (бұдан әрі ХҚЕС) талаптарына және салық кодексінің ерекшеліктеріне қарай зерттеу арқылы, тиімді әдістерін анықтау болып саналады.
Зерттеудің әдіснамасы. Мақаланы орындау кезінде монографиялық зерттеу әдістері, бухгалтерлік есептің әдістері, экономикалық талдау әдістері қолданылды.
Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Бұл тақырыпты зерттеудің нәтижесі ЕАЭО елдерінен алынған шикізаттар мен материалдар, тауарлар мен активтерді есепте бастапқы тану, бағалау, кейінгі бағалау, өндіріске жіберу, сату бойынша нәтижелерді қаржылық есеп пен салық есебінде дұрыс көрсету әдістерімен ерекшеленеді.

Зерттеудің нәтижелері. Зерттеу жұмысының әдебиеттерге шолу бөлімінде импорттық операциялар туралы отандық және шетелдік ғалым тәжірибешілердің еңбектері зерттеліп, импорттық операцияларға авторлық ұсыныстар беріледі. Мақаланың негізгі бөлігінде импортталатын тауарлар мен шикізттардың, автивтердің бастапқы мойындалуы мен бағалану тәртіптері, олардың бағаларын анықтау рәсімдері, импорт бойынша қосылған құн салығын есепке алу тәртіптері анықталады.

1. О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс) Кодекс Республики Казахстан от 25 декабря 2017 года № 120-VI (с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.01.2025 г.) [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2017. - URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36148637 (дата обращения: 04.01.2025) (Electronic source).

2. Қазақстан Республикасында экспорттық-импорттық валюталық бақылауды жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2023 жылғы 29 қыркүйектегі № 78 және Қаржы министрінің 2023 жылғы 4 қазандағы № 1054 бірлескен қаулысы мен бұйрығы [Электрондық ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2023. - URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2300033512 (қарау уақыты: 04.01.2025) (Electronic source).

3. «Валюталық бағам өзгерісінің әсері» 21 (IAS) Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарты [Электрондық ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2014. - URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31247406 (қарау уақыты: 04.01.2025) (internet source).

4. Ржаницына В.С. Учет и налогообложение оперций с иностранными контрагентами // Журнал: Бухгалтерский учет. - №18. – 2014. – С. 45-46. (journal).

5. Rivera-Batiz, Francisco L (1985), International Finance and Open Economy Macroeconomics // New York : Macmillan; London: Collier Macmillan [Electronic textbook] // https://archive.org/details/internationalfin0000rive_l0j8 (date of request: 04.01.2025) (internet source).

6. Понаморенко В.Л. Валютное регулирование и валютный контроль: учебное пособие: Изд.: «Омега-Л», 2012. – 80 с. (book).

7. Сыртқы, өзара сауда және тауар нарықтары статистикасы [Электронный ресурс] // Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы [webсайт]. – 2025. – URL: // https://stat.gov.kz/industries/economy/foreign-market/publications/ (қарау уақыты: 04.01.2025) (Electronic source).

8. Основные торговые партнеры Казахстана по итогам 2023 года / Центр деловой информации: Kapital.kz [Электронный ресурс] [web-сайт]. – 2023. - URL: // https://kapital.kz/economic/123324/osnovnyye-torgovyye-partnery-kazakhstana-po-itogam-2023-goda.html (қарау уақыты: 05.01.2025) (internet source).

9. Tran Tan Tai, Chi Dan «The role of international trade in a world economy» / International Journal of Advanced Multidisciplinary Research and Studies. – 2022. - 2 (6). – P. 717-726 [Electronic resource] [webсайт]. – 2022. - URL: // https://www.researchgate.net/publication/366087372 (date of request: 01.05.2025) (Electronic source).

10. Мельник М.В. Анализ и контроль в коммерческой организации: учебник.- М.: Эксмо, 2012. – 560 с. (book).

11. «Об экспортном контроле» Закон Республики Казахстан от 21 июля 2007 года № 300-III (с изменениями и дополнениями по состоянию на 15.11.2020 г.) // Әділет [web-сайт]. – 2020 https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30116376 (дата обращения: 05.01.2025) (Electronic source).

12. «О таможенном регулировании в Республике Казахстан» Кодекс Республики Казахстан от 26 декабря 2017 года № 123-VI (с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.01.2025 г.) // Әділет [web-сайт]. – 2025. - URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=39082703 (дата обращения: 05.01.2025) (Electronic source).

13. Таможенный кодекс Евразийского экономического союза (приложение № 1 к Договору о Таможенном кодексе Евразийского экономического союза от 11 апреля 2017 года) (с изменениями от 29.05.2019 г.) // Әділет [web-сайт]. – 2019. - URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36041210 (қарау уақыты: 06.01.2025) (internet source).

14. Лавриненко И.С. Особенности учёта импортных операций //Журнал Молодой ученый. - 2022. - № 20 (415). - С. 484-486 (journal).

15. Soliev D.J., Kuchkarov B.K., Abdullaev B. D.U. (2022) Issues of improving accounting for exportimport operations at enterprises / Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2022. - №2 (6). – Pp. 565-578. - URL: https://www.oriens.uz/media/journalarticles (date of request: 06.01.2025) (journal).

16. О валютном регулировании и валютном контроле Закон Республики Казахстан от 2 июля 2018 года № 167-VІ ЗРК // Әділет [web-сайт]. – 2018. - URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1800000167 (қарау уақыты: 06.01.2025) (Electronic source).

17. Калденбергер А. Международные отношения: учет и налогообложение /Электронный журнал: Бухгалтерский учет на практике.- №11. – 2018 [web-сайт]. – 2018. - URL: https://cdb.kz/sistema/biblioteka-bukhgaltera/articles/mezhdunarodnye-otnosheniya-uchet-i-nalogooblozhenie/ (дата обращения: 06.01.2025) (internet source).

18. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы № 234 Заңы // Әділет [web-сайт]. – 2007. - URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000234_ (қарау уақыты: 07.01.2025) (Electronic source).

19. «Об утверждении Перечня товаров, на которые распространяется обязанность по оформлению сопроводительных накладных на товары, а также Правил оформления сопроводительных накладных на товары и их документооборот» Приказ Первого заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан – Министра финансов Республики Казахстан от 26 декабря 2019 года № 1424 // Әділет [webсайт]. – 2019. - URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1900019784 (дата обращения: 07.01.2025).

20. «Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар» 16-шы Қаржылық Есептіліктің Халықаралық Стандарты (IAS 16) // Әділет [web-сайт]. – 2014. - URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31468856 (қарау уақыты: 07.01.2025).