Су тасқынын мемлекеттік басқаруының халықаралық мысалдары: тәжірибе және бейімделу мүмкіндіктері

Зерттеу мақсаты – Scopus дерекқорында жарияланған ғылыми мақалаларды жан-жақты талдау негізінде су тасқыны қаупін басқарудың кең тараған тәжірибелерін және осы мәселені шешуге бағытталған ұлттық саясаттарды көрсету. Жұмыста табиғи апаттар кезінде мемлекеттік қолдау мен түрлі мүдделі тараптардың өзара әрекеттесу ерекшеліктері қарастырылып, су тасқынынан келетін зиянды азайтуға арналған негізгі бағыттар мен стратегиялар айқындалады.

Зерттеу міндеттері

1. Су тасқыны және қоғамдық тәуекелдерді басқару тақырыбындағы ғылыми басылымдардың динамикасы мен негізгі тенденцияларын анықтау.
2. Ғылыми жұмыстарда қолданылатын негізгі бағыттарды, тұжырымдамалар мен стратегияларды анықтау мақсатында Scopus басылымдарына мазмұндық талдау жүргізу.
3. Әртүрлі елдердің зерттеулерінде ұсынылған мемлекеттік қолдау және мүдделі тараптардың қатысу нысандарын бөлу.
4. Халықаралық тәжірибені жүйелеу және су тасқынына қарсы ұлттық стратегиялардың жалпы және ерекше белгілерін анықтау.
5. Су тасқынына қарсы күресті мемлекеттік басқарудың ұлттық тәжірибесінің негізгі әдістерін анықтау

Әдіснамасы – Табиғи апаттар кезінде мемлекеттік қолдаудың халықаралық тәжірибесін талдау және бағалау барысында автор келесі зерттеу әдістерін қолданды:

Мазмұндық талдау: Бұл әдіс су тасқыны кезіндегі мемлекеттік қолдауға байланысты ғылыми зерттеулердің негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік берді. Мазмұндық талдау «су тасқынына қарсы шаралар», «су тасқыны кезіндегі мемлекеттік қолдау», «мемлекеттік басқарудағы дағдарыс менеджменті» және «табиғи апаттарға төзімділік» сияқты негізгі ұғымдарды тереңірек зерттеуге ықпал етті. Сондай-ақ, бұл әдіс түрлі елдердегі қауіп-қатерді басқару тәсілдерін жүйелеуге және құрылымдауға мүмкіндік берді.

Жүйелік тәсіл: Жүйелік тәсілді қолдану су тасқыны кезіндегі қорғаныс және қалпына келтіру шараларын жүзеге асырудағы мемлекеттің және мүдделі тараптардың қатысуының негізгі санаттарын анықтауға және жіктеуге мүмкіндік берді. Бұл мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың және жеке сектордың табиғи апаттарды басқару процестеріне қатысу деңгейін талдауды қамтыды. Жүйелік тәсіл сонымен қатар авторға басқарудың әртүрлі деңгейлері арасындағы өзара байланысты және олардың қабылданған шаралардың тиімділігіне әсерін бағалауға мүмкіндік берді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы – Мақалада әртүрлі елдерде су тасқынына қарсы шараларды жүзеге асырудың және азаматтарды қолдаудың бірегей ерекшеліктері көрсетілген. Автор осы саладағы мемлекеттік көмектің негізгі санаттарын егжей-тегжейлі талдап, жіктейді, бұл әлемнің әртүрлі бөліктерінде қолданылатын әртүрлі модельдер мен стратегияларды көруге мүмкіндік береді. Автор осы саладағы мемлекеттік көмектің негізгі санаттарын бөліп, кестеде көрсетеді. Шолудың нәтижелері әртүрлі аймақтарда табиғи апаттарды басқару стратегияларын зерттеу және әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін.

Түйін сөздер: мемлекеттік басқарудағы дағдарыс менеджменті, су тасқыны кезіндегі дағдарыс менеджменті, су тасқыны, су тасқыны кезіндегі мемлекеттік қолдау, су тасқынына қарсы шаралар.

1. Dordi T., Henstra D., Thistlethwaite J. Flood risk management and governance: A bibliometric review of the literature // Journal of Flood Risk Management. – 2022. – DOI: 10.1111/jfr3.12797.

2. Laino E., Toledo I., Aragonés L., Iglesias G. A novel multi-hazard risk assessment framework for coastal cities under climate change // Science of The Total Environment. – 2024. – Vol. 954. – DOI: 10.1016/j.scitotenv.2024.176638.

3. Brown J., Hyatt K. Public participation and trust building in flood risk governance: A global review // International Journal of Disaster Risk Reduction. – 2023. – Vol. 65. – DOI: 10.1016/j.ijdrr.2023.102592.

4. Ma C., Qirui C., Lv Y. «One community at a time»: Promoting community resilience in the face of natural hazards and public health challenges // BMC Public Health. – 2023. – Vol. 23. – DOI: 10.1186/s12889-023-17458-x.

5. Fernández-Nóvoa D., González-Cao J., García-Feal O. Enhancing flood risk management: A comprehensive review on flood early warning systems with emphasis on numerical modeling // Water. – 2024. – Vol. 16, No. 10. – DOI: 10.3390/w16101408.

6. Singh M., Ramanathan R. Economic evaluation of flood risk mitigation investments: Towards resilient infrastructure planning // Journal of Environmental Management. – 2022. – Article 115170. – DOI: 10.1016/j.jenvman.2022.115170.

7. Merz R., Kreibich H., Schwarze R. Institutional challenges in flood risk management: Insights from integrated approaches // Environmental Science & Policy. – 2021. – Vol. 118. – P. 1–12. – DOI: 10.1016/j.envsci.2021.05.010

8. «Паводки в Казахстане: что известно к этому часу» [Электронный ресурс] // официальный информационный новостной портал tengrinews.kz [web-сайт] – от 07 апреля 2024, URL: https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/pavodki-v-kazahstane-chto-izvestno-k-etomu-chasu-531491/ (дата обращения: 21.06.2024)

9. Паводки в Казахстане. Спецвыпуск [Электронный ресурс] // YouTube. URL: https://www.youtube.com/watch?v=V2Wk9zE7D_4 (дата обращения: 10.08.2024).

10. «Паводки в Казахстане: главное к утру 22 апреля» [Электронный ресурс] // официальный информационный новостной портал «Informburo» [web-сайт]. – от 22 апреля 2024, URL: https://informburo.kz/novosti/pavodki-v-kazaxstane-glavnoe-k-utru-22-aprelya (дата обращения: 21.06.2024)

11. «10 лет самому разрушительному наводнению в Казахстане. Что случилось в Кызылагаше», Шолпан Оразбекова [Электронный ресурс] // информационный новостной портал currenttime.tv [web-сайт] – от 12 марта 2020 года, URL: https://www.currenttime.tv/a/qyzylagash-mamb-navodneniekazakhstan/30483467.html (дата обращения: 21.06.2024)

12. «Паводки есть – виноватых нет: хроника самых крупных наводнений в истории Казахстана», Бахытгуль Джакупова [Электронный ресурс] // информационный новостной портал [web-сайт] – от 07 апреля 2024, URL: https://golos-naroda.kz/30231-pavodki-est-vinovatykh-net-khronika-samykh-krupnykhnavodnenii-v-istorii-kazakhstana-1712312278/ (дата обращения: 21.06.2024)

13. «Хроника крупных наводнений в казахстане» [Электронный ресурс] // информационный новостной портал azattyq [web-сайт] – от 7 марта 2019, URL: https://rus.azattyq.org/a/29807955.html (дата обращения: 21.06.2024)

14. «Казахстан снова затопило: почему это происходит каждый год и что можно с этим сделать?», Мансур Хабаров [Электронный ресурс] // информационный новостной портал orda.kz [web-портал] – от 28 марта 2024, URL: https://orda.kz/kazahstan-snova-zatopilo-pochemu-jeto-proishodit-kazhdyj-god-ichto-mozhno-s-jetim-sdelat-384275/ (дата обращения: 27.06.2024)

15. «Тысячи эвакуированы из зон наводнения в Карагандинской области», Елена ВЕБЕР [Электронный ресурс] // информационный новостной портал azattyq [web-сайт] – от 13 апреля 2015, URL: https://rus.azattyq.org/a/pavodki-karagandinskaya-oblast-evakuatsia/26952618.html(дата обращения: 27.06.2024)

16. «Повторения рекордного паводка опасаются в Северном Казахстане» [Электронный ресурс] // информационный новостной портал sputnik.kz [web-сайт] – от 19.03.2021 (обновлено: 13:05 01.02.2022), URL: https://ru.sputnik.kz/20210319/povtoreniya-rekordnogo-pavodka-2017-goda-opasayutsya-v-severnomkazakhstane-16585956.html (дата обращения: 27.06.2024)

17. «Паводки в 2021 году: что происходит в Северо-Казахстанской области» [Электронный ресурс] // информационный новостной портал almaty.tv [web-сайт] – от 27.04.2021, URL: https://almaty.tv/news/proisshestviya/2154-sko-da-su-taskyny-kaupi-ali-de-saktaluda (дата обращения: 27.06.2024)

18. «Весна покажет, как говорится». Можно ли предотвратить сезонные потопы?», Хадиша АКАЕВА[Электронный ресурс] // информационный новостной портал azattyq [web-сайт] – от 8 апреля 2024, URL: https://rus.azattyq.org/a/32893011.html (дата обращения: 27.06.2024)

19. «How can India fight back against floods?» [Электронный ресурс] // информационный новостной портал weforum.org [web-сайт] – от 7 Марта 2015, URL: https://www.weforum.org/agenda/2015/03/howcan-india-fight-back-against-floods/ (дата обращения: 20.07.2024)

20. Flooding in Vermont, USA - July 2023, Richard Davies [Электронный ресурс] // информационный портал global-flood.emergency.copernicus.eu [web-сайт] – от 12 Сентября 2023, URL: https://globalflood.emergency.copernicus.eu/news/144-flooding-in-vermont-usa-july-2023/#:~:text=Record%20heavy%20rain%20from%2009,all%20of%20Vermont's%2014%20counties.

21. Barraqué, B., & Moatty, A. The French Cat’ Nat’ system: post-flood recovery and resilience issues // Environmental Hazards – 2019. – № 19(3). – P. 285-300. – DOI: 10.1080/17477891.2019.1696738

22. Casiano C., Marjan J., Vanneste D. "Governance assessment of a blue-green infrastructure project in a small size city in Belgium. The potential of Herentals for a leapfrog to water sensitive" // Cities. – 2021. – № 118. – DOI: 10.1016/j.cities.2021.103345.

23. Fan J., Huang G. "Evaluation of Flood Risk Management in Japan through a Recent Case" // Sustainability. – 2020. – № 12 (9) – DOI: 10.3390/su12093617.

24. Oukes T., Leendertse W., Arts J. «Enhancing the Use of Flood-Resilient Spatial Planning in Dutch Water Management: A Study of Barriers and Opportunities in Practice» // Planning Theory and Practice. – 2021. – DOI: 10.1080/02697459.2021.1889435.

25. Lashford C., Lavers T., Reaney S., Charlesworth S., Burgess-Gamble L., Dale J. «Sustainable CatchmentWide Flood Management: A Review of the Terminology and Application of Sustainable Catchment Flood Management Techniques in the UK» // Water. – 2022. – № 14 (1204). – P. 1-21. – DOI: 10.3390/w14081204.

26. Kraan C.M., Hino M., Niemann J., Siders A.R., Mach K.J. «Promoting equity in retreat through voluntary property buyout programs» // Journal of Environmental Studies and Sciences. – 2020. – № 10 (3). – P. 1-14. – DOI: 10.1007/s13412-020-00651-9.

27. Ghoreishi M., Lindenschmidt K.-E. «Unlocking Effective Ice-Jam Risk Management: Insights from Agent-Based Modeling and Comparative Analysis of Social Theories in Fort McMurray, Canada» // Environmental Science and Policy. – 2024. – № 157. – DOI: 10.1016/j.envsci.2024.103731.

28. Rice C., Connaughton B., Ratcliffe J., Somerville I. «A Slow-Burning Crisis: Executive Relations and the Normalisation of Distrust in Northern Ireland's 'Cash for Ash' Fiasco» // International Review of Administrative Sciences. – 2023. – № 89 (3). – P. 467-484. – DOI: 10.1177/00208523231104757.

29. Hewawasama V., Matsui K. Equitable resilience in flood prone urban areas in Sri Lanka: A case study in Colombo Divisional Secretariat Division // Global Environmental Change. – 2020. – № 62. – DOI: 10.1016/j.gloenvcha.2020.102091.

30. «Әділет» Информационно-правовая система нормативных правовых актов Республики Казахстан. (2024, 5 февраля). Об утверждении Концепции развития системы управления водными ресурсами Республики Казахстан на 2024 – 2030 годы. Постановление № 66. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2400000066

31. Kursiv.media. (2024, 18 апреля). Сколько денег направили пострадавшим от паводков в Казахстане. – URL: https://kz.kursiv.media/2024-04-18/lgtn-floods/

32. «Әділет» Информационно-правовая система нормативных правовых актов Республики Казахстан. (2014, 11 апреля). Закон Республики Казахстан «О гражданской защите» № 188-V. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1400000188

33. Депутаты проверили реконструкцию дамб в СКО и Акмолинской области // Информационное агентство «КазИнформ». – 2024. – URL: https://www.inform.kz/ru/deputati-proverili-rekonstruktsiyudamb-v-sko-i-akmolinskoy-oblasti-f1ec44 (дата обращения: 20.01.2025).

34. «Әділет» Информационно-правовая система нормативных правовых актов Республики Казахстан. (2022, 23 сентября). Государственная программа развития регионов на 2020–2025 годы. Постановление № 733. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1900000990

35. Паводки 2024 года: социальная помощь гражданам, строительство и восстановление домов и инфраструктуры // Официальный сайт правительства Республики Казахстан – 2024. – 25 декабря. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/karaganda/press/news/details/908943?lang=ru (дата обращения: 28.01.2025)