Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одақтағы экономикалық интеграциясы тиімділігінің әдістері мен өлшемдері

Зерттеу мақсаты. Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) шеңберінде елдің экономикалық интеграциясының тиімділігін жан-жақты бағалауға мүмкіндік беретін әдістер мен өлшемшарттарды бөліп көрсету. ЕАЭО шеңберінде елдің экономикалық интеграциясының тиімділігін бағалаудың үш негізгі әдісін ажыратуға болады. Біріншісі-одақ елдері арасындағы өзара сауданың динамикасын, құрылымын және көлемін бағалайтын ЕАЭО-ға мүше елдердің сауда интеграциясының әдісі. Екінші әдіс - экономикалық дамудың стратегиялық басымдықтарының жиынтығына сәйкес экономикалық интеграцияның тиімділігі әдісі. Үшінші әдіс-ЕАЭО-ға қатысу ұлттық экономиканың жалпы бәсекеге қабілеттілігіне қалай әсер ететінін бағалайтын елдің бәсекеге қабілеттілік әдісі. Бәсекеге қабілеттілікті талдау сияқты бағалаудың кейбір аспектілеріне қарамастан, бұл әдістерді ЕАЭО-ға кірмейтін елдер үшін бейімдеу қажет болады. Бұл аймақтық ынтымақтастықтың ерекшеліктеріндегі (мысалы, ЕО немесе АСЕАН) және интеграция механизмдеріндегі (мысалы, әртүрлі ережелермен валюта немесе кеден одақтары) айырмашылықтарға байланысты. Осылайша, ұсынылған әдістерді ЕАЭО ерекшеліктерін ескере отырып әзірлеуге болады, бірақ кейбір бейімделулермен оларды басқа одақтардағы интеграцияны бағалау үшін пайдалануға болады.

Әдіснамасы. Зерттеу барысында әртүрлі әдістер қолданылды: макроэкономикалық талдау, Ұлттық экономика модельдерін салыстырмалы талдау, эконометрикалық модельдеу әдісі және ЕАЭО шеңберінде елдің экономикалық пайдасына, тұрақтылығы мен бәсекеге қабілеттілігіне қол жеткізуді бағалаудың кешенді тәсілі. Зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми еңбектерге әдеби шолу жүргізілді, бұл Қазақстанның ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер арасындағы сауда-экономикалық қатынастарды дамытудағы рөлін зерттеуге мүмкіндік берді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭО) кірген сәттен бастап ел экономикасындағы өзгерістерді ескере отырып, Қазақстанның экономикалық тұрақтылығы мен дамуына жаһандық және өңірлік интеграцияның әсерін зерделеу болып табылады. Бұл интеграцияның тиімділігін түсінуге және ЕЭА-ға мүше елдер арасындағы сауда қатынастарын жақсартуға және экономикалық байланыстарды нығайтуға негізделген Қазақстанның одан әрі даму векторларын айқындауға мүмкіндік береді.

Зерттеу нәтижелері. Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде елдің экономикалық пайдасына, тұрақтылығына және бәсекеге қабілеттілігіне ықпал ететін түйінді көрсеткіштер айқындалды. Қазақстанның ЕАЭО шеңберінде белсенді қатысуы елдер арасында пайданы біркелкі бөлу, белгілі бір секторларда интеграциялау үшін жағдайлар жасау, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің еркін қозғалысы үшін кедергілерді жою, инвестицияларды ұлғайту және Қазақстан экономикасының неғұрлым бәсекеге қабілетті салаларын дамыту есебінен ұлттық экономиканың неғұрлым тиімді жұмыс істеуіне ықпал ететіні анықталды. ЕАЭО-ға мүше елдер арасында сенімгерлік сауда-экономикалық қатынастарды құруға, ұзақ мерзімді перспективада ЕАЭО-ның экономикалық өсу қарқынын одан әрі арттыруға бағытталған практикалық ұсынымдар берілді. Қазақстанның Еуразия құрлығындағы (батыс және Шығыс Еуропаны және ЕАЭО-ға кірмейтін басқа да Азия өңірлерін қоса алғанда) Одақтың ішкі нарығын дамыту және Елдің көлік-логистикалық мүмкіндіктерін ескере отырып, оның экспорттық әлеуетін кеңейту үшін жағдай жасайтын сенімді ойыншы ретіндегі рөлі негізделген.

1. Аргынгазинов А. А. Внешняя торговля Казахстана: современные тенденции и особенности экспорта // Российский внешнеэкономический вестник. – 2021. – №6. - С. 23-32. – DOI: 10.24411/20728042-2021-6-23-32

2. Бактиярова А. Ж., Елшибаев Р. К., Жангалиева Р. У. Торгово-экономическое сотрудничество Казахстана и России: современное состояние и перспективы // Central Asian Economic Review. – 2024. – № 2. – С. 6-19. – DOI: 10.52821/2789-4401-2024-2-6-19.

3. Молдашев К. Б., Махмеджанов Г. Н. Переосмысление роли Евразийского экономического союзав условиях санкций // Central Asian Economic Review. – 2023. – № 2. – С. 93-105. – DOI: 10.52821/27894401-2023-2-93-105.

4. Сатпаева З. Т., Альжанова Ф. Г., Смагулова А. С. Оценка потенциала научно-технологической интеграции евразийского экономического союза: стратегические приоритеты и направления развития // Central Asian Economic Review. – 2022. – № 5. – С. 34–53. – DOI: 10.52821/2789-4401-2022-5-34-53.

5. Мурсалова Х. Н., Баймагамбетова Л. К., Озпенс О. Оценка экономической эффективности интеграции стран Евразийского Экономического Союза // Central Asian Economic Review. – 2021. – № 3. – С. 6–19. – DOI: 10.52821/2224-5561-2021-3-6-19.

6. Mursalova Kh. N., Ainakanova B. A., Kazkenova A.S., Zhalelkanova N., Ozpence O. Analysis ofProblems of Kazakhstan’s Economic Integration in the EAEU // Journal of Advanced Research in Law and Economics. – 2020. – № 11(4). – P. 1218–1232. – DOI: 10.14505//jarle.v11.4(50).18.

7. Sergei V. M. Improvement of customs regulation in the eurasian economic union in the current conditionsof the development of eurasian integration: problems and prospects // Economic Problems and Legal Practice. – 2022. – № 6. – P. 159-172. – DOI: 10.33693/2541-8025-2022-18-6-159-172.

8. Abramov N. M., Rudakova O. Y., Akimochkina T. A., Bocharova L. A. Problems and Prospects for the Development of Integration in the Eurasian Economic Union // Advances in Natural, Human-Made, and Coupled Human-Natural Systems Research. Lecture Notes in Networks and Systems. – 2023. – № 234. – P. 187-194. – DOI: 10.1007/978-3-030-75483-9_19.

9. Ostapiuk M. R. Eurasian Economic Union: the development of an integration project // In: EU-Asiarelations in the XXI century. Selected aspects. – 2021. – P. 133-144.

10. Чеканова. Т. Е. Особенности стратегии интеграционного развития Евразийского экономического союза // МИР (Модернизация. Инновации. Развитие). – 2019. – № 10(4). – С. 530–542. – DOI: 10.18184/2079-4665.2019.10.4.530-542.

11. Serikkaliyeva A., Makhanov K. The Eurasian Economic Union as part of Eurasian (dis)integration// Eastern Journal of European Studies. – 2021. – № 12. – P. 276-290. – DOI: 10.47743/ejes-2021-0112.

12. Концепция государственной программы развития торговли Республики Казахстан на 20212025 годы [Электронный ресурс] // Официальный сайт Министерства торговли и интеграции Республики Казахстан [web-сайт]. – 2021. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/mti/documents/details/61426?lang=ru (дата обращения: 23.07.2024)

13. Основные показатели внешней торговли Республики Казахстан по странам [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-сайт]. – 2024. – URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/economy/foreign-market/publications (Дата обращения: 03.02.2025).

14. Внешнеторговый оборот Республики Казахстан [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [webсайт]. – 2024. – URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/economy/foreign-market/publications/221690/ (Дата обращения: 03.02.2025).

15. О взаимных инвестициях государств – членов ЕАЭС [Электронный ресурс] // Официальный сайт Евразийской экономической комиссии [web-сайт] – 2024. – URL: https://eec.eaeunion.org/comission/department/dep_stat/union_stat/current_stat/payment_balance/express/express_mi_1Q2024.pdf (Дата обращения: 03.02.2025).

16. Методика расчета макроэкономических показателей, определяющих устойчивость экономического развития государств – членов Евразийского экономического союза // Официальный сайт Евразийской экономической комиссии [web-сайт]. – 2024. – URL: https://eec.eaeunion.org/upload/medialibrary/895/krqulpaegydkiz20bw7ghmgxomc6kjlp/Redaktsiya-ot-30.07.2024-goda.pdf (Дата обращения: 05.03.2025).