Өңірдің салық әлеуетін бағалау әдістемелерін талдау (шығыс Казақстан облысының мысалында)

Зерттеу мақсаты. Шығыс Қазақстан облысының мысалында өңірдің салық әлеуетін жан-жақты бағалауға мүмкіндік беретін негізгі әдістемелерді бөліп көрсету, бұл өңірдің орнықты дамуы үшін жергілікті бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыруға әсер ететін факторларды кешенді талдауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Әдіснамасы. Зерттеу барысында әр түрлі әдістер қолданылды: аймақтың салық базасын және салық түсімдерінің динамикасын сипаттайтын деректерді өңдеу үшін статистикалық талдау, Салық әлеуетін болжау үшін экономикалық-математикалық модельдеу және аймақтағы салық әлеуетін бағалау әдістерін салыстыру үшін салыстырмалы талдау. Зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми еңбектерге әдеби шолу жүргізілді, ол Қазақстанның әртүрлі өңірлерінде және шетелдерде салық әлеуетін бағалау мәселелерін зерделеуге, сондай-ақ Шығыс Қазақстан облысы бюджетінің кіріс бөлігін қалыптастыруға әсер ететін факторларды кешенді бағалау үшін пайдаланылатын негізгі әдістемелерді бөліп көрсетуге мүмкіндік берді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы өңірдің салық әлеуетін бағалауға интеграцияланған тәсілді әзірлеу және қолдану болып табылады, бұл әсіресе Шығыс Қазақстан облысының салық саясатын оңтайландыру үшін маңызды. Зерттеу экономиканың өңірлік ерекшеліктерін ғана емес, сонымен қатар өңір ауқымында салық ресурстарын тиімді басқару үшін негіз бола алатын Шығыс Қазақстан облысына қатысты салықтық әлеуеттің озық әдістемелерін бейімдеу мүмкіндігін де ескереді.

Зерттеу нәтижелері. Экономикалық белсенділікті, салалық құрылымды және демографиялық көрсеткіштерді қоса алғанда, Шығыс Қазақстан облысының салықтық әлеуетін қалыптастыруға әсер ететін негізгі факторлар айқындалды. Салық әлеуетін бағалауға кешенді тәсілді қолдану кірістерді дәлірек болжауға және аймақтың салық саясатын оңтайландыруға мүмкіндік беретіні анықталды. Шығыс Қазақстан облысының салық әлеуетін пайдалану тиімділігін арттыру бойынша практикалық ұсынымдар берілді. Шығыс Қазақстан облысының тұрақты дамуына ықпал ететін салықтық түсімдерді болжау және өңірде салық саясатын әзірлеу үшін салықтық әлеуетті бағалаудың неғұрлым тиімді әдістемелерін бейімдеу қажеттілігі негізделген.

1. Баснукаев М. Налоговый потенциал региона – основополагающее звено в формировании бюджета // III Всероссийская научно-практическая конференция с международным участием «Социально-экономические и финансовые аспекты развития Российской Федерации и её регионов в современных условиях», посвящённая 50-летию создания экономического факультета. – Грозный, 27–28 мая 2022 г. – С. 141-149. – DOI: 10.36684/62-2022-3-141-149.

2. Закон Республики Казахстан от 28 ноября 2014 года № 257-V «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам налогообложения» (с изменениями по состоянию на 30.11.2016 г.) [Электронный ресурс] // Юрист [web-сайт]. – 2016. – URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31635480&pos=1;-16#pos=1;-16 (дата обращения: 25.08.2024 г.).

3. Зотиков Н.З. Налоговый потенциал регионов как основа бюджетной системы // Вестник Самарского государственного экономического университета. – 2024. – № 5(235). – С. 62-74.

4. Приказ и.о. Министра национальной экономики Республики Казахстан от 21 января 2015 года № 34 «Об утверждении Методики прогнозирования поступлений бюджета» [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2015. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1500010322 (дата обращения: 25.08.2024 г.).

5. Щербаков К.А. Повышение налогового потенциала региона: пути и механизмы // Инновационная экономика: информация, аналитика, прогнозы. – 2024. – № 4. – С. 93-97. – DOI: 10.47576/2949-1894.2024.4.4.011.

6. Зотиков Н.З. Налоговый потенциал муниципальных образований как основа региональных бюджетов // Вестник университета. – 2024. – № 7. – С. 151-161. – DOI: https://doi.org/10.26425/1816-4277-2024-7-151-161.

7. Phesa M. Tax knowledge and tax behaviour of individual taxpayers in South Africa: A scoping review // International Journal of Economics and Financial Issues. – 2024. – Vol. 14. – P. 299-316. – DOI: 10.32479/ijefi.16149.

8. Minh Ha N., Phuong Trang T.T., Vuong P.M. Relationship between tax avoidance and institutional ownership over business cost of debt // Cogent Economics & Finance. – 2022. – № 10(1). – DOI: https://doi.org/10.1080/23322039.2022.2026005.

9. Орлова В.А. Стратегия управления налоговым потенциалом регионов как фактор обеспечения экономической безопасности // Торговля и рынок. – 2023. – № 4(68). – С. 86-95.

10. Джурахонзода Б.Д., Баротов А.Х. Сравнительный анализ методов определения и оценки налогового потенциала региона // Экономика Таджикистана. – 2023. – № 3. – С. 188-195.

11. Баташев Р.В., Дашаев Х.С., Исраилов К.М. Подходы к определению налогового потенциала // Экономика и бизнес: теория и практика. – 2023. – № 11–1(105). – С. 61–65. – DOI: 10.24412/2411-0450-2023-11-1-61-65.

12. Богданов Г. Г. Особенности формирования налогового потенциала Северо-Западного ФО // Вестник евразийской науки. – 2024. –№ 3. – С. 12.

13. Фазлиев Т.А., Михайлова Л. В. Налоговый потенциал регионов России // Обществознание и социальная психология. – 2022. – № 12-2(42). – С. 424–428.

14. Казбекова Ж.Б., Калмакова Д.Т. Методы оценки налогового потенциала: преимущества и недостатки // Вестник КазНУ. Серия экономическая. – 2016. – № 2(114). – С. 222-228.

15. Калина О.В., Оскорков Р.В. Налоговый потенциал территорий: теория и методы оценки. – СПб.: Санкт-Петербургский государственный политехнический университет, 2007. – 213 с.

16. Рощупкина В.В. Совершенствование методики оценки налогового потенциала региона: дисс ... канд. экон. наук. – Ставрополь, 2007. – С. 197.

17. Динамика поступлений налогов и платежей в государственный бюджет [Электронный ресурс] // Портал услуг и сервисов органов государственных доходов КГД МФ Республики Казахстан [webсайт]. – 2024. – URL: https://www.astana.kgd.gov.kz/ru/content/dinamika-postupleniy-nalogov-i-platezheyv-gosudarstvennyy-byudzhet-1 (дата обращения: 30.12.2024).

18. Национальные счета. Валовой региональный продукт [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [webсайт]. – 2024. – URL: https://stat.gov.kz/ru/ (дата обращения: 30.12.2024).