ЖЕКЕ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ КӨШБАСШЫЛЫҚ ЛАУАЗЫМДАРЫНА ПЕРСОНАЛДЫ ІРІКТЕУДЕГІ ГЕНДЕРДІҢ РӨЛІ

Зерттеудің мақсаты – Қазақстандағы жеке кәсіпорындардағы бос көшбасшылық лауазымдарға үміткерлерді іріктеу процесінде гендердің ықпалын анықтау.

Әдіснамасы – Қазақстан Республикасының ірі қалаларындағы HR мамандармен және рекрутингтік агенттіктердің басшыларымен тереңдетілген жартылай құрылымдық сұхбат.

Зерттеудің өзіндік ерекшелігі/құндылығы – көшбасшылық лауазымдарға персоналды іріктеудің гендерлік аспектісін егжей-тегжейлі ашатын және әйелдердің көшбасшылық лауазымдарға түсуі үшін кедергілерді негіздейтін Қазақстандағы алғашқы зерттеу.

Зерттеу нәтижелері– бала туу жасына, аналыққа, аз дене күші мен ұтқырлыққа, сондай-ақ көшбасшы бейнесі бар ерлер қауымдастығына негізделген ҚР жекеменшік кәсіпорындарында көшбасшылық лауазымдарға үміткер әйелдерге қатысты гендерлік-стереотиптелген біржақтылық анықталған. Зерттеу STEM (ғылым, технология, инженерия және математика) саласындағы әйелдердің мансаптық өсуде ең үлкен қиындықтарға тап болатыны, басқарудың барлық деңгейлеріндегі гендерлік кедергілерге және ара патшайымы синдромынан зардап шегетін әріптестерінің жағымсыз мінез-құлқына тап болғаны анықталған. Бұл жұмыс шешім қабылдаушылардың арасында гендерлік құзыреттердің болмауы кәсіпорынның адам ресурстарының гендерлік көшбасшылық әлеуетін жоғалтуға және біржақтылыққа әкелетінін көрсетеді және адам ресурстарын басқару процесінде гендерлік кедергілерді жою бойынша ұсыныстарды береді.

1. Women and Men in Kazakhstan 2018-2022. Statistical collection in English. - Astana: Bureau of National Statistics, 2023. – 137 p.

2. Atakhanova Z., Howie P. Women in Kazakhstan’s Energy Industries: Implications for Energy Transition // Energies. – 2022 – № 15(13). – 4540. – DOI: 10.3390/en15134540

3. Khamzina Z., Buribayev Y., Yermukanov Y., Alshurazova A. Is it Possible to Achieve Gender Equality in Kazakhstan: Focus on Employment and Social Protection? // International Journal of Discrimination and the Law. – 2020. – № 20(1). – P. 5-20. – DOI: 10.1177/1358229120927904.

4. Мекебаева М.А., Болтаева С.Ж. Қазақстандағы еңбек нарығындағы гендерлік сегрегация мәселелері // Central Asian Economic Review. – 2024. – №2 (155). – Б. 102-115. – DOI: 10.52821/2789-4401-2024-2-102-115.

5. Sarseke G. A Study of Women Managers’ Experiences and Perceptions of Gender Equality and Discrimination in Kazakhstan Universities // Tiwary, A.R., and Gupta, T. Re-Thinking Gender, Equality and Development: Perspectives from Academia. – Wilmington: Vernon Press, 2022. – P. 123-144.

6. Eagly A. H. Sex differences in social behavior: a social-role interpretation. – New York: Erlbaum, 1987.– 192 p. – DOI:10.4324/9780203781906.

7. Bedi A., Majilla T., Rieger, M. Does Signaling Childcare Support on Job Applications Reduce the Motherhood Penalty ? // Review of Economics of the Household. – 2021. – № 20(2). – P. 373-387. – DOI:10.1007/s11150-021-09574-

8. Powell G., Butterfield, D. Linking Leader Anti-Prototypes and Prototypes to Gender Stereotypes // Gender in Management. – 2017. - № 32(2). – P. 128-140.- DOI:10.1108/gm-06-2016-0130

9. Derks B., Van Laar C., Ellemers N. The Queen Bee Phenomenon: Why Women Leaders Distance Themselves from Junior Women // The Leadership Quarterly, – 2016. – № 27(3). – P. 456-469. – DOI: 10.1016/j.leaqua.2015.12.007.

10. Prochazka J., Novacek J., Vaculik. M. The Evaluation of Personnel Selection Methods by HR Practitioners: The Effect of Reference and its Interaction with Information about Validity // The International Journal of Human Resource Management. – 2023. – № 34(6). – P. 3233-3251. – DOI: 10.1080/09585192.2022.2117563

11. Pogrebtsova Ye., Luta D., Hausdorf P.A. Selection of Gender‐Incongruent applicants: No Gender Bias with Structured Interviews// ‏International Journal of Selection and Assessment. – 2019. – № 28(1). – P. 117-12. – DOI: 10.1111/ijsa.12270.

12. Eagly A. H., Sczesny S. Editorial: Gender Roles in the Future? Theoretical Foundations and Future Research Directions // Frontiers in Psychology. – 2019. – № 10:1965. – DOI: 10.3389/fpsyg.2019.01965.

13. Santos C. , Hilal A. Same, Same but Different? Women's Experiences with Gender Inequality in Brazil // Employee Relations. – 2018. – № 40(3). – P. 486-499. – DOI: 10.1108/er-04-2017-0094.

14. Maurer-Fazio M., Wang S. Does Marital Status Affect How Firms Interpret Job Applicants' Un/ Employment Histories? // IZA Discussion Papers. – 2018. – №11363. – P. 1-26.

15. Nikolova E., Polansky J. Children and female employment in Mongolia // Economic Systems, Elsevier.– 2022. – № 46(3). – 101019. – DOI: 10.1016/j.ecosys.2022.101019.

16. Vial A.C., Napier J.L. Unnecessary Frills: Communality as a Nice (But Expendable) Trait in Leaders // Frontiers in Psychology. – 2018. – №9. –1866. – DOI: 10.3389/fpsyg.2018.01866.

17. Adamovic M. Analyzing Discrimination in Recruitment: A Guide and Best Practices for Resume Studies // International Journal of Selection and Assessment. – 2020. – № 28 (4). – P. 445-464. – DOI:10.1111/ijsa.12298.

18. Becker S. O., Fernandes A., Weichselbaumer D. Discrimination in Hiring Based on Potential and Realized Fertility: Evidence from a Large-Scale Field Experiment // Labour Economics. – 2019. – №5 9. – P. 139-152. – DOI: 10.1016/j.labeco.2019.04.009

19. Bosak J., Szczesny S. Exploring the Dynamics of Incongruent Beliefs about Women and Leaders // British Journal of Management. – 2011. – № 22(2). – P. 254-269.

20. Gorska A. Perception of Women in Top Managerial Positions in Poland // Central European Management Journal. – 2017. – № 25(1). – P. 16-32. – DOI: 10.7206/jmba.ce.2450-7814.187.

21. Schaerer M. et al. On the Trajectory of Discrimination: A Meta-Analysis and Forecasting Survey Capturing 44 Years of Field Experiments on Gender and Hiring Decisions // Organisational Behavior and Human Decision Processes. – 2023. – № 179. - 104280. – DOI: 10.1016/j.obhdp.2023.104280.

22. Davis P., Yugay Y. How to Leverage Corporate Identity for Strategic Advantage and How Not To // Strategic Direction. – 2012. – № 28(2). – P. 3-5.

23. Latukha M., Malko K. Westernization or Localization of Human Resource Management Practices in CIS Countries? Evidence from Kazakh Firms // International Journal of Emerging Markets. – 2019. – № 14(3). – P. 385-409. – DOI: 10.1108/IJOEM-05-2016-0122

24. Poór J., Engle A., Brewster Ch., Buzady Z. HRM in Transition-Practices of MNC-Subsidiaries in Central and Eastern Europe, Russia and Kazakhstan (2015-2016) // Research monograph. – Komárno: J. Selye University, 2017. – 231 p.

25. Hotho J., Minbaeva D., Muratbekova-Touron M., Rabbiosi L. Coping with Favoritism in Recruitment and Selection: A Communal Perspective // Journal of Business Ethics. – 2020. – № 165. – P. 659-679. DOI:10.1007/s10551-018-4094-9

26. Naseviciute L., Juceviciene R. Overcoming the barriers to women's career in information and communication technology business // Equality, Diversity and Inclusion. – 2024. – №43 (1). – P. 23-40. - DOI:10.1108/EDI-09-2022-0265

27. Kuzhabekova A., Mukhamejanova D., Almukhambetova A. Experiences of Female Early-Career Professionals in Male-Dominated STEM Companies in Kazakhstan // Central Asian Survey. – 2024. – P. 1-19. – DOI:10.1080/02634937.2024.2331123

28. Tsakalerou M., Perveen A., Ayapbergenov A., Rysbekova A., Bakytzhanuly A. Understanding the Factors Influencing Women’s Career Trajectories in STEM Education in Kazakhstan // Proceedings of the 5th International Conference on Gender Research. – Aveiro, 2022. – P. 230-239.

29. Minbaeva D., Muratbekova-Touron M. Clanism. Definition and Implications for Human Resource Management // Management International Review. – 2013. – № 53. – P. 109-139. – DOI: 10.1007/s11575-012-0165-9.

30. Creswell J.W., Poth C.N. Research design: Qualitative, quantitative and mixed methods approaches. – 5th ed. – CA: Sage, 2018. – 304 p.

31. Lipovka A., Buzady Z. Gender Stereotypes about Managers: A Comparative Study of Central-Eastern Europe and Central Asia // Journal of East European Management Studies. – SI. – 2020. – P. 15-36. – DOI: 10.5771/9783748907190-15

32. Smith A., Simms S. Impact on Organizations // Colella A.J., King E.B. (Eds.), The Oxford Handbook of Workplace Discrimination. – N.Y.: Oxford University Press, 2018. – P. 339-353.

33. Rudman L. A., Glick P., Phelan J. E. From the Laboratory to the Bench: Gender Stereotyping Research in the Courtroom // Borgida E., Fiske S.T. (Eds.), Beyond Common Sense: Psychological Science in the Courtroom. – Blackwell Publishing, 2008. – P. 83-101. – DOI: 10.1002/9780470696422.ch5.

34. Yanovskaya O., Lipovka A. Gender Stereotypes and Family Decision-Making: Comparative Study of Central Europe and Central Asia // Central European Management Journal. – 2022. – № 30(3). – P. 61-84. – DOI: 10.7206/cemj.2658-0845.82