ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ СЕКТОРЫН ДЕКАРБОНИЗАЦИЯЛАУДЫҢ БАСЫМ БАҒЫТТАРЫ

Зерттеудің мақсаты – Қазақстанның Өндірістік ауқымы мен техникалық прогресті ұлғайту үшін зор әлеуеті бар энергетикалық секторды декарбонизациялаудағы рөлін ашу.

Әдіснамасы – бұл зерттеуде энергетикалық секторды декарбонизациялау проблемаларын зерттеуге аралас тәсіл қолданылды, бұл оларды әлемдік деңгейде де, Қазақстан жинақтаған тәжірибе шеңберінде де талдауды көздейді. Мұндай тәсілді қолдану ұлттық мүдделер әлемдік трендтерге сәйкес келуі тиіс елдің даму перспективаларын таңдау үшін маңызды.

Зерттеудің өзіндік ерекшелігі / құндылығы – авторлар энергетикалық жүйеге енгізілетін өзгерістер Қазақстан экономикасында көрініс табатынын, Ел ішіндегі геосаяси динамиканы өзгертетінін және жақын болашақта терең салдары болуы мүмкін екенін атап көрсетеді. Қалыптасқан жағдайда барлық өндіруші салаларды ілгерілету бір жағынан мемлекеттік жәрдемдесудің жаңа шараларын жандандыруды, екінші жағынан, мемлекеттік-жекешелік әріптестікті ілгерілетуді, бизнесті шұғыл проблемаларды шешуге тартуды талап етеді.

Зерттеу нәтижелері – «жасыл» тәсілді іске асырудың қиындықтарын еңсеру және энергетикалық секторды декарбонизациялаудың жаңа бағыттарын іздеу бойынша Қазақстанның қол жеткізген нәтижелеріне кешенді талдау жүргізілді. Авторлар Қазақстанның энергетикалық жүйесі ЖЭК-ке бейімделе отырып, энергия жүйесін жаңарту үшін ауқымды инвестицияларды қажет етеді деген қорытындыға келеді. Әлеуметтік аспект, экология және климат, энергетикалық қауіпсіздік және жаңа технологиялар сияқты аса маңызды факторлардың өзгеруі Қазақстанның көмір генерациясының дамуына және энергетикалық перспективаларына айтарлықтай әсер ететіні негізделді. Мемлекеттің саясаты төмен көміртекті болашаққа өнімді көшуді, оның ішінде төмен көміртекті энергетика, таза энергетикалық технологияларды коммерцияландыру саласындағы зерттеулерге жәрдемдесу жолымен ынталандыруы тиіс екендігі көрсетілген.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы – авторлар Қазақстанның тәжірибесі энергетикалық секторды декарбонизациялаудың түрлі тетіктерін енгізу арқылы халықаралық нарықтардағы бәсекелестік позицияларды нығайтатын, қалыптасып келе жатқан нарықтық экономикасы бар елдер үшін пайдалы болады деп үміттенеді.

1. Об утверждении Стратегии достижения углеродной нейтральности Республики Казахстан до 2060 года. Указ Президента Республики Казахстан от 2 февраля 2023 года № 121 [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2023. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/U2300000121/info (дата обращения: 10.02.2024).

2. Кодекс Республики Казахстан от 2 января 2021 года № 400-VI «Экологический кодекс Республики Казахстан» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 04.04.2024 г.) [Электронный ресурс] // ИС Параграф [web-сайт]. – 2021. – URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=39768520&show_di=1 (дата обращения 05.05.2024).

3. Глобальная зеленая повестка в Евразийском регионе. Евразийский регион в глобальной зеленой повестке. Евразийский банк развития. [Электронный ресурс] // Евразийский банк развития [web-портал]. – 2023. – URL: https://eabr.org/upload/iblock/bba/EDB_2023_Report-2_Green-Agenda_rus-_2_.pdf (дата обращения 05.05.2024).

4. Vorlet S.L., De Cesare G. A comprehensive review on geomembrane systems application in hydropower // Renewable and Sustainable Energy Reviews. – 2024. – № 189. – 113951. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.rser.2023.113951

5. Zafar I., Stojceska V., Tassou S. Social sustainability assessments of industrial level solar energy: A systematic review // Renewable and Sustainable Energy Reviews. – 2024. – № 189. – 113962. – https://doi.org/10.1016/j.rser.2023.113962

6. Daraeepour A., Patino-Echeverri D., Conejo A.J. Economic and environmental implications of different approaches to hedge against wind production uncertainty in two-settlement electricity markets: A PJM case study // Energy Economics. – 2019. – P. 336-354. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2019.01.015

7. Roh S., Lee J. Diff erentiated infl uences of risk perceptions on nuclear power acceptance according to acceptance targets: Evidence from Korea // Nuclear Engineering and Technology. – 2017. – № 49(5). – P. 1090-1094. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.net.2017.04.005

8. Agyekum E., Ansah M., Afornu K. Nuclear energy for sustainable development: SWOT analysis on Ghana’s nuclear agenda// Energy Reports. – 2020. –№ 6. – P.107-115. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.egyr.2019.11.163

9. Lee J., Cho Y. Economic value of the development of nuclear power plant decommissioning technology in South Korea// Energy Policy. – 2023. – №. 181. – 113695. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.enpol.2023.113695

10. Об утверждении Концепции развития электроэнергетической отрасли Республики Казахстан на 2023 – 2029 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 марта 2023 года № 263. [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2023. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2300000263 (дата обращения 13.04.2024).

11. Мусин Б.М., Нурлан Э. Атомная энергетика Республики Казахстан: проблемы и тенденции // Central Asian Economic Review. – 2023. – №1. – С. 47-59. – DOI: https://doi.org/10.52821/2789-4401-2023-1-47-59

12. Solé J., Samsó R., García-Ladona E., et al. Modelling the renewable transition: Scenarios and pathways for a decarbonized future using pymedeas, a new open-source energy systems model // Renewable and Sustainable Energy Reviews. –2020. – № 132. – 110105. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.rser.2020.110105

13. Berg M., Hartley B., Richters O. A stock-flow consistent input–output model with applications to energy price shocks, interest rates, and heat emissions// New Journal of Physics. – 2015. – № 17. – 015011. – DOI: https://doi.org/10.1088/1367-2630/17/1/015011

14. Diego M.E., Abanades J.C. Techno-economic analysis of a low carbon back-up power system using chemical looping// Renewable and Sustainable Energy Reviews. – 2020. – № 132. – 110099. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.rser.2020.110099

15. Lv F., Wu Qiong Ren H., Zhou W., Li Q. On the design and analysis of long-term low-carbon roadmaps: A review and evaluation of available energy-economy-environment models// Renewable and Sustainable Energy Reviews. – 2024. –№ 189(PA). – 113899. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.rser.2023.113899

16. Capellán-Pérez I., Blas I. de, Nieto J., Castro C. de, Miguel L.J., Carpintero, Ó., Mediavilla M., Lobejón L.F., Ferreras-Alonso N., Rodrigo P., Frechoso F., Álvarez-Antelo D. MEDEAS: a new modeling framework integrating global biophysical and socioeconomic constraints// Energy & Environmental Science. – 2020. – № 13. – P. 986-1017. – DOI: https://doi.org/10.1039/C9EE02627D

17. Об утверждении Концепции развития геологической отрасли Республики Казахстан на 2023- 2027 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2022 года № 1127. [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2022. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2200001127 (дата обращения 12.04.2024).

18. Assanov D, Zapasnyi V, Kerimray A. Air Quality and Industrial Emissions in the Cities of Kazakhstan// Atmosphere. – 2021. – V.12. – № 3. – Р.314. – DOI: https://doi.org/10.3390/atmos12030314

19. Kapsalyamova Z., Mishra R., Kerimray A., Karymshakov K., Azhgaliyeva D. Why energy access is not enough for choosing clean cooking fuels? Evidence from the multinomial logit model // Journal of Environmental Management. – 2021. – № 290. – 112539. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2021.112539

20. Об утверждении Комплексного плана развития газовой отрасли Республики Казахстан на 2022- 2026 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 18 июля 2022 года № 488 [Электронный ресурс] // Әділет [web-сайт]. – 2022. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2200000488 (дата обращения 11.06.2024).

21. Анализ возможности внедрения различных технологий возобновляемой энергетики, включая теплоснабжение, охлаждение и горячее водоснабжение (ГВ) в разных географических зонах, с учетом ресурсного потенциала. Проект ПРООН-ГЭФ «Снижение рисков инвестирования в возобновляемые источники энергии» [Электронный ресурс] // www.undp.org [web-сайт]. – 2022. – URL: https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2022-09/Исследование%20ВИЭ%20в%20ЖКХ.pdf (дата обращения 11.06.2024).

22. Официальный сайт Международного агентства по возобновляемым источникам энергии (IRENA). Статистика возобновляемых мощностей. [Электронный ресурс] // www.irena.org [web-портал]. – 2023. – URL: https://mc-cd8320d4-36a1-40ac-83cc-3389-cdn-endpoint.azureedge.net/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2023/Mar/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2023.pdf?rev=d2949151ee6a4625b65c82881403c2a7(дата обращения 11.06.2024).

23. Аубакирова Г.М., Бирюков В.В., Исатаева Ф.М., Мажитова С.К. Декарбонизация экономики Казахстана: перспективы энергетического перехода // Economics: the strategy and practice. – 2023. – T.18. – № (4). – C.55-72. – https://doi.org/10.51176/1997-9967-2023-4-55-72

24. Роль ММСП в обеспечении поставок критически важного сырья на этапе восстановления после COVID-19 в Казахстане. – Almaty, 2021 [Электронный ресурс] // www.unece.org [web-портал]. – 2022. – URL: https://unece.org/sites/default/files/2022-06/Report%20MSME%20Kazakhstan%20COVID-19%20Freiman%20RUS.pdf (дата обращения 12.04.2024).

25. Низкоуглеродное производство водорода в странах СНГ и его роль в развитии водородной экосистемы и экспортного потенциала. United nations economic commission for Europe. United nations Geneva, 2023 [Электронный ресурс] // www.unece.org [web-портал]. – 2023. – URL: https://unece.org/sites/default/files/2023-04/RU_Sustainable%20Hydrogen%20Production%20Pathways_final.pdf