ҰЛТТЫҚ ЦИФРЛЫҚ ВАЛЮТАЛАРДЫ ЕНГІЗУ: ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНЕ ƏЛЕУЕТТІ ƏСЕР ЕТУ ЖƏНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӨЛЕМ ЖҮЙЕЛЕРІМЕН ИНТЕГРАЦИЯЛАУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ

Зерттеу мақсаты – Қазақстан экономикасына цифрлық теңгені енгізудің перспективалары мен ықтимал салдарын бағалау.

Зерттеу əдістемесі əртүрлі елдердегі цифрлық валюталардың дамуын дəйекті түрде қарастыруды, цифрлық теңгенің дамуы мен ерекшеліктерін талдауды, сондай-ақ Қазақстанда цифрлық теңгені пайдаланудың перспективалары мен салдарын анықтауды қамтиды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Зерттеудің өзектілігі цифрлық технологиялардың қарқынды дамуына жəне олардың əлемдік қаржы жүйесіне интеграциялануымен анықталады. Орталық банктің цифрлық валютасын (CBDC) енгізу тек техникалық жəне экономикалық аспектілерді ғана емес, сонымен қатар реттеу, қауіпсіздік жəне олардың дəстүрлі қаржы жүйелері мен қоғамға əсерін де қамтиды. Зерттеудің проблемасы макроэкономикалық тұрақтылық, банк секторы, ақша-несие саясаты жəне транзакциялардың құпиялылығы үшін ұлттық цифрлық валюталарды енгізудің салдарын жан-жақты талдау қажеттілігі болып табылады. Ұлттық цифрлық валюталардың дəстүрлі банктік операцияларға, атап айтқанда банктердің депозиттік базасына жəне олардың несие беру қабілетіне қалай əсер ететінін бағалауға ерекше назар аудару қажет. CBDC енгізу халықаралық төлем жəне есеп айырысу жүйелеріне, сондай-ақ қаржы жүйесінің кибершабуылдар мен алаяқтыққа төзімділігіне қалай əсер ететіні туралы белгісіздік бар. Мəселенің тағы бір аспектісі ұлттық цифрлық валюталардың тиімді жұмыс істеуі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сондай-ақ пайдаланушылардың құқықтарын қорғау үшін қажетті құқықтық базаға қатысты. Қылмыспен күресу үшін қаржылық операциялардың ашықтығын қамтамасыз ету қажеттілігі мен пайдаланушылардың жеке өмірін қорғау қажеттілігі арасындағы тепе-теңдік мəселесі де маңызды.

Зерттеу нəтижелері: ұлттық цифрлық валюталарды енгізудің артықшылықтары мен тəуекелдерін бағалау; пилоттық жобаларды талдау жəне цифрлық теңгені сынақтан өткізу; цифрлық теңгенің Қазақстанның қаржы жүйесі мен экономикасына əсерін зерттеу; цифрлық теңгені халықаралық төлем жүйелерімен интеграциялау перспективаларын анықтау.

1. Allen, S., Čapkun, S., Eyal, I., Fanti, G., Ford, B. A., Grimmelmann, J., ... & Zhang, F. Design choices for central bank digital currency: Policy and technical considerations. – National Bureau of Economic Research, 2020. – № w27634. – 109 p.

2. Bharathan V. Digital dollar project in light of recent congressional hearings [Electronic resource] // Forbes [website]. – 2020. – URL: https://www.forbes.com/sites/vipinbharathan/2020/06/29/digital-dollarproject-inlight-of-recent-congressional-hearings/ (Accessed: 25.04.2024).

3. Boar C., Holden H., Wadsworth A. Impending arrival–a sequel to the survey on central bank digital currency. No. 107. BIS paper. – Bank for International Settlements (BIS), 2020. – 19 p.

4. Bech M., Garratt R. Central bank cryptocurrencies. BIS Quarterly Review. – 10 September 2017. – P. 55-70.

5. Champion R. Payments in China: How Do They Work? [Electronic resource] // Eggplant Digital [website]. – 2023. – URL: https://eggplantdigital.cn/payments-in-china-how-do-theywork/ (Accessed: 25.04.2024).

6. Hong I. Digital yuan tipped to co-exist with Alipay, WeChat Pay [Electronic resource] // Asia Financial [website]. – 2020. – URL: https://www.asiatimesfinancial.com/ddigital-yuan-tipped-to-coexist-with-alipaywechat-pay (Accessed: 25.04.2024).

7. Houben R., Snyers A. Study in focus: Crypto-assets. European Parliament, PE 648.793. – 2020. – 4 p.

8. Hu T. The reasons of issuing digital yuan and digital yuan's characteristics [Electronic resource] // Toutiao [website]. – 2020. – URL: https://www.toutiao.com/i6888518952532574723/?tt_from=copy_link (Accessed: 25.04.2024).

9. Huang Q. A new digital currency in the digital age [Electronic resource] // 36KR [website]. – 2020. – URL: https://www.36kr.com/p/795012511010309 (Accessed: 25.04.2024).

10. Iredale G. 6 key blockchain features you need to know now [Electronic resource] // 101 Blockchains [website]. – 2018. – URL: https://101blockchains.com/introduction-toblockchain-features (Accessed: 25.04.2024).

11. Kärnfelt M. The digital yuan will only lend a minor boost to internationalization of the currency [Electronic resource] // Mercator Institute for China Studies (MERICS) [website]. – 2020. – URL: https://merics.org/en/short-analysis/digital-yuan-willonly-lend-minor-boost-internationalization-currency (Accessed: 25.04.2024).

12. Бутенко М., Юдина А. Когда казахстанцы смогут начать пользоваться цифровым тенге, рассказали в Нацбанке [Electronic resource] // Nur.kz [website]. – 2023. – URL: https://www.nur.kz/politics/kazakhstan-economy/2010747-kogda-kazahstantsy-smogut-nachat-polzovatsya-tsifrovym-tenge-rasskazali-v-natsbanke/ (Accessed: 25.04.2024).

13. Лебедева А. К концу 2025 года в Казахстане будет в полной мере использоваться цифровой тенге: что нужно знать о третьей форме нацвалюты [Electronic resource] // Nur.kz [website]. – 2023. – URL: https://www.nur.kz/society/2046921-k-kontsu-2025-goda-v-kazahstane-budet-v-polnoy-mere-ispolzovatsya-tsifrovoy-tenge-chto-nuzhno-znat-o-tretey-forme-natsvalyuty/ (Accessed: 25.04.2024).

14. Фоминских О. Как внедрение цифрового тенге может повлиять на экономику РК [Electronic resource] // Курсив [website]. – 2020. – URL: https://kz.kursiv.media/2021-12-29/kak-vnedrenie-cifrovogotenge-mozhet-povliyat-na-ekonomiku-rk/ (Accessed: 25.04.2024).

15. Макаримова Р. Цифровой тенге: зачем он нужен и что даст новая валюта [Electronic resource] // Azattyq Ruhy [website]. – 2020. – URL: https://rus.azattyq-ruhy.kz/interview/18032-tsifrovoi-tenge-zachemon-nuzhen-i-chto-dast-novaia-valiuta (Accessed: 25.04.2024).

16. Жалелов Б. «Цифровой тенге». Итоги внедрения первой фазы и интервью с экспертом [Electronic resource] // Turan Press [website]. – 2023. – URL: https://turanpress.kz/ekonomika/10152-cifrovoi-tenge-itogi-vnedrenija-pervoi-fazy-i-intervyu-s-ekspertom.html (Accessed: 25.04.2024).

17. Семеко Г. В. Интеграция платежного пространства евразийского экономического союза: потенциал суверенных цифровых валют // Россия и современный мир. – 2023. – № 3 (120). – С. 42-57.