ҚАЗАҚСТАН МОНОҚАЛАЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫН ƏРТАРАПТАНДЫРУ КОНТЕКСІНДЕГІ ШАҒЫН ЖƏНЕ ОРТА БИЗНЕС

Зерттеу мақсаты – Қазақстанның моноқалаларында шағын жəне орта бизнестің дамуын талдау жəне олардың кəсіпкерлік əлеуетін арттыру бойынша ұсынымдар əзірлеу.
Əдіснамасы. Зерттеу статистикалық жəне жүйелік талдау əдістерін, деректерді топтастыруды, салыстырмалы талдау əдістерін қолданды.
Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Қазақстанның моноқалаларында шағын жəне орта бизнесті əртараптандырудың проблемалары мен мүмкіндіктері анықталды. Ұсынылған ұсыныстар еліміздің моноқалаларының əлеуметтік-экономикалық ерекшеліктеріне бейімделген. Мұндай локализацияланған тəсіл экономиканы əртараптандыру жөніндегі қолданыстағы əдебиеттерді тереңдету қана қоймайды, сонымен қатар орталық жəне жергілікті билік органдарына бəсекеге қабілеттілікті арттыру жəне Қазақстан экономикасын əртараптандыруға жəрдемдесу жөнінде ұсыныстар береді.
Зерттеу нəтижелері. Қазақстанның моноқалаларының 4 түрі топтастырылған: көшбасшылар: Теміртау, Жаңаөзен, Екібастұз; орта деңгей: Рудный, Жезқазған, Құлсары, Балқаш жəне т.б.; шағын жəне орта кəсіпорындардың саны аз: Сəтбаев, Риддер, Ақсу жəне т. б., кəсіпорындардың саны өте аз: Курчатов, Қаражал жəне бұрынғы Серебрянск жəне Қаратау моноқалалары. Тең институционалдық жағдайларға жəне мемлекеттік қолдау шараларына қарамастан, моноқалаларда шағын жəне орта бизнесті (ШОБ) дамыту ауқымы мен нəтижелеріндегі айырмашылықтар бөлінді. ШОБ даму деңгейінің демографиялық факторлардан өзара байланысы анықталды. Теміртау жəне Екібастұз сияқты ірі қалаларда ШОБ қызметкерлердің көптігі мен қолайлы жағдайлардың арқасында белсенді дамып келеді. Шағын моноқалаларда (Қаражал жəне Курчатов) кəсіпкерлік белсенділігі төмен, бұл тұрғындардың шектеулі санына байланысты. Моноқалалардың кəсіпкерлік əлеуетін арттыру жəне экономикасын əртараптандыру үшін қала құраушы кəсіпорындардың айналасында кооперативтік өндірістік жəне сервистік тізбектер мен кластерлер құру, инфрақұрылымды дамыту, əлеуметтік, экологиялық, туристік жəне мемлекеттік-жекеменшік жобаларын дамыту бойынша ұсынымдар ұсынылады. Қазақстанның моноқалаларында ШОБ-ты дамытуға маркетингтік тəсілді қолдану ұсынылады, ол экономикалық жəне əлеуметтік пайдаға ықпал етеді. 

1. Программа развития моногородов на 2012-2020 годы, Постановление Правительства Республики Казахстан от 25 мая 2012 года № 683. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 июня 2014 года № 728 [Electronic resource] // Əділет [web-portal]. – 2012. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1200000683 (Accessed:03.04.2024)

2. Государственная программа развития регионов на 2020 2025 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 декабря 2019 года № 990. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 сентября 2022 года № 733. [Electronic resource] // Əділет [web-portal]. – 2020. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1900000990 (Accessed:04.04.2024)

3. Шерешева М. Ю., Оборин М. С., Шимук О. В. Анализ международного опыта диверсификации сельской экономики //Вестник Волгоградского государственного университета. Экономика. – 2017. – №. 3 (40). – С. 209-223.

4. Лоскутова В. В., Лисицына М. А. Теоретические основы формирования маркетинговой стратегии диверсификации предприятия машиностроительного комплекса // Менеджер. – 2019. – № 4(90). – С. 190-195.

5. Диверсификация [Electronic resource] // Финансовый словарь [web-сайт]. – б.д. – URL: https://dic.academic.ru/dic.nsf/fin_enc/12946 (Accessed: 22.05.2024).

6. Кокорев Р. А. Роль институтов в диверсификации экономики Российской Федерации // UN-DESA and UN-ECE International Conference «Strengthening Integration of the Economics in Transition into the World Economy through Economic Diversification». – 2008. – 33 с.

7. Осипова Е. М., Горина А. П. Диверсификация экономики: сущность и значение в современных условиях // Контентус. – 2015. – № 4 (33). – С. 8-13.

8. Антонова И. С. Теория диверсификации экономики моногорода // Векторы благополучия: экономика и социум. – 2015. – №. 2 (17). – С. 179-193.

9. Borbasova, Z., Nessipbayev, R., Mussatayeva, A., Zhetpisbayeva, M., Baigurenova, M. Strategic Territorial Development Management (on the Example of the Karaganda Region) // Montenegrin Journal of Economics. – 2021. – № 4(17). – P. 17-33.

10. Kunanbaeva K., Rahimova S., Titkov A., Goncharenko L. The “smart city” concept as a strategy for managing the infrastructure of a single-industry town // E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2020. – № 164. – Article 03049. – DOI: https://doi.org/10.1051/e3sconf/202016403049.

11. Kulmaganbetova A., Kozhakhmetov Z., Tlessova E., Sharapayeva B., Baimbetova A., Kirdasinova K., Mamutova K. The innovative potential of SMEs in Kazakhstan in the course of entrepreneurial online education // World Review of Entrepreneurship, Management and Sustainable Development. – 2023. – № 19(3-5). – P. 405-415. – DOI: 10.1504/WREMSD.2023.130615.

12. Zhumashbekova, S., Kirdasinova, K., Talapbayeva, G., Bekmagambetova, G., Nurpeissova, A., Orynbekova, G., & Aldeshova, S. Assessment of the migration processes on the example of Kazakhstan // Regional Science Policy & Practice. – 2024. – № 3(16). – Article 12645. – DOI: https://doi.org/10.1111/rsp3.12645.

13. Tovma N., Akhmetova Z., Tulebayeva N., Malikova R., Abdikul Sh. (2023). Indicators for assessing the development potential of monotowns of the Кepublic of Kazakhstan // E3S Web Conf. XVI International Scientific and Practical Conference “State and Prospects for the Development of Agribusiness INTERAGROMASH 2023”. – 2023. – Article 05016. – DOI: https://doi.org/10.1051/e3sconf/202341305016.

14. Государственной программы поддержки и развития бизнеса "Дорожная карта бизнеса-2025" Постановление Правительства Республики Казахстана от 24 декабря 2019 года № 968. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 2 февраля 2022 года № 43. [Electronic resource] // Əділет [web-portal]. – 2022. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1900000968 (Accessed: 29.04.2024)

15. Государственная программа развития продуктивной занятости и массового предпринимательства на 2017–2021 годы "Еңбек" Постановление Правительства Республики Казахстан от 13 ноября 2018 года № 746. [Electronic resource] // Əділет [web-portal]. – 2017. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1800000746 (Accessed: 29.04.2024)

16. Статистика регионов РК [Electronic resource]// Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [web-portal]. – 2024. – URL: https://stat.gov.kz/ru/region/ (Accessed: 29.04.2024).

17. Нефтедобыча, туризм, поддержка предпринимательства: как развивалась Мангистауская область в 2021 году [Electronic resource] // Официальный информационный ресурс Премьер-Министра Республики Казахстан [web-portal]. – 2022 – URL: https://primeminister.kz/ru/news/reviews/neftedobychaturizm-podderzhka-predprinimatelstva-kak-razvivalas-mangistauskaya-oblast-v-2021-godu-1443418 (Accessed: 30.04.2024).

18. Концепция развития малого и среднего предпринимательства в Республике Казахстан до 2030 года. Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 апреля 2022 года № 250. [Electronic resource] // Əділет [web-portal]. – 2022. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2200000250 (Accessed: 30.04.2024).

19. Dyusembekova Zh. M., Nurpeissova A., Tovma N. А. Analysis of labor market trends in single-industry towns in Kazakhstan // Central Asian Economic Review. – 2023. – № 2(149). – P. 44-56. – DOI: https://doi.org/10.52821/2789-4401-2023-2-44-56.