ЦИФРЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ РӨЛІ ЖƏНЕ ОЛАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ƏСЕРІ

Зерттеудің мақсаты – цифрлық технологиялардың рөлін жəне олардың Қазақстандағы экономикалық дамуға əсерін зерделеу, жалпы ішкі өнім (бұдан əрі – ЖІӨ), жалпы қосылған құн (бұдан əрі – ЖҚҚ) жəне жұмыссыздық деңгейі сияқты негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерге цифрландырудың əсерін талдау, факторларды ескере отырып – ақпараттық-коммуникациялық технологияларға (бұдан əрі – АКТ) жалпы шығындар, компьютерлерді пайдалану ұйымдарда жəне Интернетке қол жеткізу.

Зерттеу əдістемесі. Зерттеу Қазақстанның макроэкономикалық көрсеткіштеріне ақпараттық технологиялардың əсерін бағалау үшін талдау, синтез, ұқсастық жəне эконометрикалық модельдеу əдістерін пайдалана отырып жүргізілді.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Зерттеуде цифрландырудың Қазақстан экономикасына əсеріне оның ерекшелігін, экономиканың құрылымын жəне «Цифрлық Қазақстан» сияқты саяси бастамаларды ескере отырып, бірегей талдау жүргізіледі. Зерттеу жалпы қосылған құн мен жұмыссыздыққа əсерін зерделей отырып, АКТ-ға инвестициялардың, компьютерлерді пайдаланудың, Интернетке қолжетімділіктің жəне макроэкономикалық көрсеткіштердің арасындағы өзара байланысты сандық бағалау үшін эконометрикалық модельдеуді пайдалана отырып, ЖІӨ-нің өсу шегінен шығады. Негізгі факторлар мен проблемаларды анықтай отырып, зерттеу Қазақстанның цифрлық болашағын қалыптастыратын мүдделі тараптарға құнды ақпарат береді жəне дамушы экономикалардағы цифрлық трансформацияны неғұрлым кеңінен талқылауға ықпал етеді.

Зерттеу нəтижелері. Зерттеу шеңберінде цифрлық технологиялардың экономикаға əсерін талдау үшін ұлттық шоттардың деректері мен Қазақстанның Ұлттық статистика бюросының АКТ көрсеткіштері пайдаланылды. Зерттеу АКТ-ға, компьютерлерді пайдалануға жəне Интернетке қол жеткізуге жұмсалатын шығындар ЖІӨ мен ЖҚҚ-ға оң əсер ететінін көрсетті, бұл цифрлық технологияларды енгізу мен экономикалық өсу арасындағы тығыз байланысты айғақтайды. Авторлар жұмыссыздық деңгейіне АКТ-ға инвестициялар мен Интернетке қолжетімділік факторларының теріс əсерін анықтады. Бұл цифрландырудың еңбек нарығына оң əсерін көрсетеді. Алайда компьютерді пайдалану рөлі одан əрі зерделеуді талап етеді.

1. Послание Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана «Экономический курс Справедливого Казахстана» [Электронный ресурс] // Байтерек [web-сайт]. – 2023. – URL: https://baiterek.gov.kz/ru/president-messages/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomarta-tokaeva-narodu-kazakhstanaekonomicheskiy-kurs-spravedlivo (Дата обращения: 17.10.2023)

2. Притворова Т. П., Абзалбек Е. Ж., Кизимбаева А. IT-услуги в Казахстане: динамика и возможности цифровизации промышленности // Экономика, предпринимательство и право. – 2020. – № 10(11). – С. 2727-2744. – DOI: 10.18334/epp.10.11.111088.

3. Md Riaj Uddin. The role of the digital economy in Bangladesh's economic development // Sustainable Technology and Entrepreneurship. – 2023. – № 1(3). – C. 1-7. – URL: https://doi.org/10.1016/j.stae.2023.100054.

4. Micic L. Digital Transformation and its Influence on GDP // Economics. – 2017. – 5(2). – P. 135-147. – URL: https://doi.org/10.1515/eoik-2017-0028

5. Аубакирова Г. М., Исатаева Ф. М., Куатова А. С. Цифровизация промышленных предприятий Казахстана: потенциальные возможности и перспективы // Вопросы инновационной экономики. – 2020. – № 4(10). – С. 2251-2268. doi: 10.18334/vinec.10.4.111211.

6. Международный технопарк IT-стартапов [Электронный ресурс] // Astana Hub [web-сайт]. – 2024. URL: https://astanahub.com/ru/ (Дата обращения: 03.05.2024).

7. Искусственный интеллект в области нейрорадиологии [Электронный ресурс] // Cerebra [web-сайт]. – 2024. – URL: https://cerebra.kz// (Дата обращения: 03.05.2024).

8. Цифровые решения, меняющие жизнь людей к лучшему [Электронный ресурс] // BTS Digital [web-сайт]. – 2024. – URL: https://btsdigital.kz/ (Дата обращения: 03.05.2024).

9. Smart City – умный город в Казахстане [Электронный ресурс] // Profit [web-сайт]. – 2024. – URL: https://profit.kz/tags/smartcity/ (Дата обращения: 03.05.2024).

10. О нас [Электронный ресурс] // Agro-Navigator [web-сайт]. – 2024. – URL: https://agro-navigator.kz/ (Дата обращения: 03.05.2024).

11. Kurmanov N. A., Kabdullina G. K., Aliyeva Zh. Zh. Development of Kazakhstan’s Regional Labour Markets in the Digital Economy: Factors and Conditions // Economy of regions. – 2023. – № 19(1). – C. 99110. – DOI: https://doi.org/10.17059/ekon.reg.2023-1-8.

12. Владимиров Ж., Легостаева А. А., Тургамбаев М. К. Сравнительный анализ методик расчета факторных моделей цифровой экономики Казахстана // Экономическая серия вестника ЕНУ имени Л. Н. Гумилева. – 2020. – № 4. – C. 54-65. – URL: https://doi.org/10.32523/2079-620X-2020-4-54-65.

13. Acemoğlu, D., & Restrepo, P. Robots and Jobs: Evidence from US Labor Markets // Journal of Political Economy. – 2020. – № 128(6). – P. 2188–2244. https://doi.org/10.1086/705716

14. Madsen, A. K., Flyverbom, M., Hilbert, M., & Ruppert, E. Big Data: Issues for an International Political Sociology of Data Practices: Table 1 // International Political Sociology. – 2016. – № 10(3). – P. 275-296. – DOI: https://doi.org/10.1093/ips/olw010.

15. Crawford, K. The Atlas of AI: Power, Politics, and the Planetary Costs of Artificial Intelligence. – Yale University Press, 2021. – 336 p.

16. Romer, P. M. Endogenous technological change // Journal of Political Economy. – 1990. – № 98(5). Part 2. – P. 71-102. – DOI: https://doi.org/10.1086/261725.

17. Lucas, R. On the mechanics of economic development // Journal of Monetary Economics. – 1988. – № 22(1). – P. 3-42. – DOI: https://doi.org/10.1016/0304-3932(88)90168-7.

18. Autor, D. H., Levy, F., & Murnane, R. J. The skill Content of Recent Technological Change: An Empirical Exploration // Quarterly Journal of Economics, 118(4). – 2003. – P. 1279–1333. DOI: https://doi.org/10.1162/003355303322552801

19. Олифиров А. В., Маковейчук К. А., Петренко С. А. Трансформация бизнес-моделей в условиях цифровой экономики. // Международный журнал открытых информационных технологий. – 2019. – № 4(7). – C. 85-90.

20. Бакуменко Л. П., Минина Е. А. Международный индекс цифровой экономики и общества (I-DESI): тенденции развития цифровых технологий. // Марийский и Казанский универститеты. Статистика и экономика. – 2020. – № 2(17). – C. 40-54. – DOI: http://dx.doi.org/10.21686/2500-3925-2020-2-40-54

21. Буганова А. А., Умирзаков С. Ы., Нурпеисова А. А. Цифровая экономика и цифровая трансформация в Казахстане // Central Asian Economic Review. – 2022. – № 5(146). – С. 155-168. – URL: https://doi.org/10.52821/2789-4401-2022-5-155-168.

22. Отчет о реализации Государственной программы «Цифровой Казахстан» на 2018-2022 годы [Электронный ресурс] // МЦРИАП РК [web-сайт]. – 2022. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/mdai/documents/details/161189?directionId=14764&lang=ru (Дата обращения: 19.10.2023).

23. Реализация госпрограммы «Цифровой Казахстан» [Электронный ресурс] // Официальный информационный ресурс Премьер-Министра Республики Казахстан [web-сайт]. – 2020. – URL: https://primeminister.kz/ru/news/za-dva-goda-realizacii-gosprogrammy-cifrovoi-kazahstan-v-innovacionnuuekosistemu-privleceno-32-8-mlrd-tenge (Дата обращения: 19.10.2023).

24. Бейсембай Е., Титков А. А., Ибраимова С. Ж. Организационно-экономические тенденции и актуальные проблемы цифровизации экономики Республики Казахстан // Экономика: стратегия и практика. – 2021. – № 16(3). – C. 51-67. – DOI: https://doi.org/10.51176/1997-9967-2021-3-51-67.

25. Экономика. Национальные счета [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Казахстана [web-портал]. – 2022. – URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/economy/national-accounts/dynamictables/ (Дата обращения: 20.10.2023).

26. Отраслевая статистика. Информационно-коммуникационные технологии и связи [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Казахстана [web-портал]. – 2022. – URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/business-statistics/stat-it/dynamic-tables/ (Дата обращения: 20.10.2023).

27. Кучукова Н. Денежно-кредитная политика национального банка Республики Казахстан в условиях цикличного развития экономики // Вестник КазНУ Аль-Фараби. Серия экономическая. – 2018. – №1 (123). – С. 183-202.

28. Сабитов Д. Информационная безопасность Казахстана: защита данных и смыслов. – Институт мировой экономики и политики (ИМЭП) при Фонде Первого Президента РК – Лидера Нации. – Астана, 2016. – 68 c.