Қазақстан аймақтарындағы демографиялық өтудің ерекшеліктері

Зерттеу мақсаты – Қазақстан аймақтарындағы демографиялық өткелдің ерекшеліктерін анықтау.

Әдіснамасы. Зерттеу Қазақстан аймақтарындағы 2000 және 2022 жылдарға арналған туудың, өлімнің және табиғи өсімінің жалпы көрсеткіштерін, сондай-ақ 2023 жылдың басындағы аймақтар бойынша халықтың жыныстық және жас құрылымын салыстыру негізінде жүргізілді. Халықтың ұдайы өндірісінің жалпы көрсеткіштерінің мәндеріне байланысты Қазақстан аймақтары 5 топқа бөлінеді. Сол сияқты аймақтар Г.Зунберг шкаласы бойынша халықтың ұдайы өндірісінің құрылымының түріне қарай топтастырылды.

Зерттеудің бірегейлігі / құндылығы. Алынған мәліметтер Қазақстан аймақтарындағы халықтың ұдайы өндірісінің жағдайын бағалауға және оларды демографиялық өткелдің позициясынан жіктеуге мүмкіндік берді.

Зерттеу нәтижелері. Зерттеу нәтижелері аймақтар арасындағы демографиялық жағдайдағы айтарлықтай сәйкессіздікті де, оның 2000 жылдан 2022 жылға дейінгі өзгеруін де көрсетті. Осылайша, 2000 жылы табиғи өсімінің жалпы көрсеткіші бойынша аймақтардың үштен бірінен астамы (16-ның 6-ы) бірінші топқа (табиғи өсімінің төмен деңгейі), ал 2022 жылы – тек бесінші бөлімі (20 аймақтың 4-і) кірді. Зунберг шкаласы бойынша аймақтарды топтастыру нәтижелері аймақтарды табиғи өсімінің жалпы көрсеткіші бойынша топтастыру нәтижелерімен жақсы салыстыруды көрсетті. Айырмашылық Зунберг шкаласы бойынша аймақтарды топтастыру аймақтарда ұзақ уақыт бойы қалыптасқан жағдайды көрсететінімен, ал аймақтарды табиғи өсімінің жалпы көрсеткіші бойынша топтастыру тек 2022 жылға арналған жағдайды көрсететіндігімен түсіндіріледі.

1. Организация Объединенных Наций. Формирование тенденций нашего времени. Отчет Сети экономистов ООН к 75-летию ООН. – UN, 2020. – 13 c.

2. Martinez-Fernandez C., Martinez-Fernandez C., Kubo N., Noya A., Weyman T. Demographic change and local development: Shrinkage, regeneration and social dynamics. – Paris: OECD publishing, 2012. – 34 p.

3. Margaras V. Demographic trends in EU regions. European Parliamentary Research Service. – 2019. – 12 p.

4. Park S. C., Ogawa N., Kim C. J., Sirivunnabood P., Le T. H. Demographic Transition and Its Impacts in Asia and Europe. – Asian Development Bank Institute, 2021. – 382 p.

5. Shakoori B. Demographic transition and its implications on employment and international migration // Fourth Coordination Meeting on International Migration Population Division Department of Economic and Social Affairs United Nations Secretariat New York, Oct. – 2005. – P. 26-27

6. Tumbe C. Urbanization, Demographic Transition and the Growth of Cities in India, 1870-2020. Working paper. – IGC, 2016. – 39 p.

7. Moldakulova G. Kazakhstan is at a relatively early stage of demographic transition – population ageing [Электронный ресурс] // UNFPA [web-сайт]. – UNFPA Kazakhstan, 2020. – URL: https://kazakhstan.unfpa.org/en/news/kazakhstan-relatively-early-stage-demographic-transition-population-ageing (Дата обращения: 10.01.2024).

8. Lee R. D. Demographic Transition // In: The New Palgrave Dictionary of Economics. – Palgrave Macmillan, London, 2008. – Vol. 2. – P. 433-438. – DOI: https://doi.org/10.1057/978-1-349-95121-5_320-2.

9. Roser M. Demographic transition: Why is rapid population growth a temporary phenomenon? [Электронный ресурс] // Our World in Data [web-сайт]. – 2023. – URL: https://ourworldindata.org/demographictransition (Дата обращения: 10.01.2024).

10. Willekens F. Demographic Transitions in Europe and the world. Max Planck Institute for Demographic Research (MPIDR). Working Paper 2014-004. – March 2014. – 32 p.

11. Canning D. The causes and consequences of demographic transition // Population Studies. – 2021. – № 65(3). – 353-361. – DOI: 10.1080/00324728.2011.611372.

12. Реэр Д. Экономические и социальные последствия демографического перехода (перевод с английского) // Демографическое обозрение. – 2015. – № 1(4). – P. 41-67. – DOI: https://doi.org/10.17323/demreview.v1i4.1802.

13. Селигманн Р. Быстрый демографический переход: Какие уроки может извлечь Россия из опыта других стран // КоммерсантЪ. – 2020. – № 26. – С. 2.

14. Калабихина И. Е., Казбекова З. Г. Влияние первого демографического дивиденда на экономический рост с учетом человеческого капитала // Журнал Новой экономической ассоциации. – 2022. – № 3(55). – С. 81-100. – DOI: 10.31737/2221-2264-2022-55-3-5.

15. Vishnevsky A., Shcherbakova E (2018) A new stage of demographic change: A warning for economists // Russian Journal of Economics. – 2018. – № 4(3). – С. 229-248. – DOI: https://doi.org/10.3897/j.ruje.4.30166.

16. Безвербный В. А., Бардакова Л. И. Демографический переход в странах СНГ: тенденции и предварительные итоги // ДЕМИС. Демографические исследования. – 2021. – № 1(3). – С. 11-22.

17. Министерство национальной экономики Республики Казахстан Комитет по статистике и ЮНФПА Казахстан. Анализ положения в области народонаселения в Республике Казахстан. Отчет при технической поддержке Фонда ООН в области народонаселения (ЮНФПА) в Казахстане. – 2019. – 149 с.

18. Родившиеся (по годам). Динамические ряды [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам. – 2023. – URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/social-statistics/demography/dynamic-tables/ (Дата обращения: 27.11.2023).

19. Умершие (по годам). Динамические ряды [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам. – 2023. – URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/social-statistics/demography/dynamic-tables/ (Дата обращения: 27.11.2023).

20. Численность населения по однолетним возрастам (по годам). Динамические ряды [Электронный ресурс] // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам. – 2023. – URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/social-statistics/demography/dynamic-tables/ (Дата обращения: 27.11.2023).

21. Медков В. М. Демография: учебник. – М.: Инфра-М, 2007. – 683 с.

22. Калабихина И. Е., Калмыкова Н. М. Учебные материалы к курсу «Основы демографии»: учебное пособие. – М.: 2007. – 288 с.

23. Урланис Б. Ц. История одного поколения. – М., 1968. – 268 с.

24. Харченко Л. П. Демография: учеб. пособие для студентов вузов, обучающихся по специальности «Статистика» и др. экономическим специальностям. 3-е изд. – М.: Издательство «Омега-Л», 2009. – 350 с.